មាត្រា៤៤ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ចែងថា៖ «កម្មសិទ្ធិឯកជនស្របច្បាប់ ស្ថិតក្រោមការគាំពារនៃច្បាប់ ដែលនឹងដកហូតកម្មសិទ្ធិអំពីជនណាមួយបាននោះ លុះត្រាតែប្រយោជន៍សាធារណៈតម្រូវឱ្យធ្វើ ក្នុងករណីដែលច្បាប់បានបញ្ញត្តិទុក ហើយត្រូវផ្តល់សំណងជាមុនដោយសមរម្យនិងយុត្តិធម៌»។
មួយវិញទៀត ច្បាប់ស្តីពីអស្សាមិករណ៍ (ដកហូត) ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៩ ត្រង់មាត្រា២ ចែងដែរថា ច្បាប់នេះមានគោលបំណងជាអាទិ៍ «ធានាការដកសិទ្ធិស្របច្បាប់កម្មសិទ្ធិឯកជន ដោយធានាការទូទាត់សំណងជាមុនដោយសមរម្យនិងយុត្តិធម៌»។
ប៉ុន្តែការអនុវត្តជាក់ស្តែងនាប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ គេសង្កេតឃើញថា ហាក់មិនបានអនុលោមទៅតាមច្បាប់ទាំងនេះទេ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកតវ៉ាដីខ្លះត្រូវបានគេបាញ់ឱ្យរងរបួស និងខ្លះទៀតត្រូវបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ នៅពេលស្វែងរកកិច្ចអន្តរាគមន៍ឬចេញតវ៉ាប្រឆាំងនឹងការផ្តល់សំណងមិនសមរម្យ អំឡុងការអភិវឌ្ឍចូលទៅដល់តំបន់ដែលពួកគេរស់នៅ។
បើតាមកំណត់ត្រារបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ កាលពីខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨ មនុស្សចំនួន៣នាក់បានត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើង នៅក្នុងខេត្តក្រចេះ បន្ទាប់ពីកម្លាំងចម្រុះបានបាញ់ទៅលើប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណជា៣០០នាក់ដែលកំពុងតវ៉ាប្រឆាំងនឹងការបណ្ដេញដោយហិង្សា។
កំណត់ត្រាដដែលបន្តថា នៅខែមករា ឆ្នាំ២០១៩ ករណីបាញ់ប្រហារដូចគ្នានេះបានកើតឡើងទៅលើបុរសម្នាក់បណ្តាលឱ្យគាត់រងរបួស ខណៈកម្លាំងប្រដាប់អាវុធចុះអនុវត្តសាលដីការបស់តុលាការកំពូល ពាក់ព័ន្ធជម្លោះដីធ្លីមួយកន្លែងនៅខេត្តព្រះសីហនុ។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ ទាហានមួយក្រុមបានបាញ់ប្រហារទៅលើអ្នកតវ៉ាដីធ្លីនៅក្នុងខេត្តកណ្ដាល បណ្ដាលឱ្យបុរសម្នាក់របួសត្រង់ស្មា ពាក់ព័ន្ធនឹងវិវាទដីធ្លីមួយកន្លែងនៅឃុំទួលព្រេជ ស្រុកអង្គស្នួល ខេត្តកណ្តាល។
រឿងដាច់ដោយឡែកមួយទៀត ពាក់ព័ន្ធនឹងគម្រោងសាងសង់ព្រលានយន្តហោះថ្មី នៅខេត្តកណ្ដាល របស់ក្រុមហ៊ុន OCIC ពលរដ្ឋ៣០នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួនកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែកញ្ញានេះ ក្រោមហេតុផលផ្ទុះអំពើហិង្សាជាមួយសមត្ថកិច្ចដែលត្រូវបានគេដាក់ពង្រាយនៅឃុំបឹងខ្យាង ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង ជាតំបន់ដែលពលរដ្ឋមិនទាន់ទទួលយកសំណង។
យ៉ាងណា អ្នកដែលត្រូវចាប់ខ្លួន៩នាក់ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅឃុំខ្លួននៅពន្ធនាគារជិតមួយសប្តាហ៍ ក្រោមបទចោទ «ហិង្សាដោយចេតនាមានស្ថានទម្ងន់ទោស ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍» និងបទ «ប្រឆាំងនឹងមន្ត្រីរាជការ» ក្រោយពីពួកគេបដិសេធទទួលយកសំណងដែលក្រុមហ៊ុននិងអាជ្ញាធរកំណត់ឱ្យត្រឹមតែ ៨ដុល្លារក្នុងមួយម៉ែត្រការ៉េ។
បញ្ហានេះបង្កើតជាសំណួរថា តើនឹងមានបញ្ហាអ្វីកើតឡើង បើការដកហូតកម្មសិទ្ធិដីនៅតែមិនផ្តល់សំណងសមរម្យតាមច្បាប់?
អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងធុរកិច្ច និងសិទ្ធិមនុស្ស នៃមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក វណ្ណ សុផាត ហៅករណីនេះថា ជាការចាប់បង្ខំម្ចាស់កម្មសិទ្ធិឱ្យទទួលយកសំណងតាមការចង់បានរបស់អាជ្ញាធរនិងក្រុមហ៊ុន មិនអនុលោមតាមច្បាប់ និងថាបានរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ។
លោកថា៖ «វាជាការរំលោភសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹងធ្ងន់ធ្ងរណាស់ បើនិយាយពីរឿងសិទ្ធិមនុស្ស អត់អនុវត្តទៅតាមច្បាប់ដែលបានលើកឡើងទេ អានេះវាដូចជាដាក់សម្ពាធឱ្យពួកគាត់ទទួលយកតែម្តង»។
លោក សុផាត យល់ថា បញ្ហានេះវានឹងបន្សល់ទុកនូវការឈឺចាប់ដល់ពលរដ្ឋ ការអនុវត្តច្បាប់ខ្វះតម្លាភាព និងជំរុញឱ្យមានវិបត្តិសង្គមក៏អាចថាបាន បើគ្មានអ្វីកែលម្អទាន់ពេលទេនោះ។
អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះយល់ឃើញថា ការដកហូតកម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់ក្រោមរូបភាពគំរាមកំហែង នឹងធ្វើឱ្យការប្រឹងប្រែងរបស់រដ្ឋាភិបាលនាពេលកន្លងមកគ្មានប្រសិទ្ធភាព ដូចជា ការដាក់ចេញនូវគោលនយោបាយដីធ្លីដើម្បីកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ និងយន្តការឱ្យក្រុមនិស្សិតចុះវាស់វែងដី ដើម្បីធ្វើបណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លីឱ្យប្រជាពលរដ្ឋអំឡុងឆ្នាំ២០១២មកនោះ ជាដើម។
លោកថា៖ «ប្រជាពលរដ្ឋកំពុងតែព្រួយបារម្ភថា ប្រសិនបើកន្លែងណាមានការអភិវឌ្ឍដីដែលមិនទាន់មានប្លង់ គាត់រឹតតែព្រួយទៅទៀត ព្រោះឥលូវហ្នឹងដីដែលមានប្លង់ហើយក៏គាត់នៅតែព្រួយបារម្ភថាមិនដឹងធ្វើម៉េច! ដល់ដីមានប្លង់ទៅហើយនៅតែយកដីគាត់បានអ៊ីចឹងទៀត ដោយមិនមានសំណងសមរម្យតាមច្បាប់អ៊ីចឹងទៀត។ អ៊ីចឹងគាត់មានការព្រួយបាម្ភមែនទែន»។
ប្រធានសមាគមសម្ព័ន្ធសហគមន៍កសិករកម្ពុជា លោក ថេង សាវឿន បានលើកឡើងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាដែរថា កសិករមួយចំនួនដែលរងផលប៉ះពាល់ពីការអភិវឌ្ឍ បានទទួលយកសំណងតាមការផ្តល់ឱ្យរបស់ភាគីម្ខាងទៀតនិងអាជ្ញាធរ ជាថ្នូរនឹងការដោះដូរដី ក្រោយមានការគំរាមកំហែងនិងការបំភិតបំភ័យ។
លោក សាវឿន យល់ថា ការដកសិទ្ធិឯកជនទាំងមិនបានផ្តល់សំណងសមរម្យ នឹងជំរុញឱ្យមានការកើនឡើងភាពក្រីក្រ ជាឱកាសពង្រីកអំពើពុករលួយរបស់មន្ត្រីខិលខូច និងធ្វើឱ្យពលរដ្ឋបាត់បង់ជំនឿលើប្រព័ន្ធច្បាប់ ដែលការនេះ លោកថា នឹងបង្កើតជាការចោទសួរទៅលើការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាលចំពោះមុខរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
លោកថា៖ «មួយវិញទៀត ភាពអយុត្តិធម៌សង្គមនឹងបង្កើនការឈឺចាប់សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋដែលជាអ្នករងគ្រោះហ្នឹងកាន់តែផ្ទុះឡើងខ្លាំង ហើយវាអាចឈានទៅរកការជជែកទៅលើការទទួលខុសត្រូវ ឬក៏ទំនុកចិត្តខ្លាំងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋទៅកាន់អាជ្ញាធរសាធារណៈ ឬក៏មន្ត្រីរាជការក្នុងប្រព័ន្ធដឹកនាំចាប់ពីថ្នាក់ឃុំរហូតដល់ថ្នាក់ជាតិផងដែរ»។
មាត្រា២២ នៃច្បាប់អស្សាមិករណ៍ ចែងថា ប្រាក់សំណងដែលត្រូវផ្តល់ឱ្យដល់ម្ចាស់អចលនវត្ថុ ឬម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ ត្រូវគិតតាមតម្លៃទីផ្សារ។ តម្លៃទីផ្សារត្រូវកំណត់ដោយគណៈកម្មការឬភ្នាក់ងារឯករាជ្យមួយតាមការជ្រើសរើសរបស់គណៈកម្មាធិការអស្សាមិករណ៍។
ច្បាប់នោះក៏បានចែងដែរថា៖ «មន្ត្រីមានសមត្ថកិច្ចដែលមិនគោរពតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ ត្រូវទទួលទណ្ឌកម្មខាងរដ្ឋបាល ដោយមិនទាន់គិតពីទណ្ឌកម្មផ្សេងទៀតស្របតាមច្បាប់និងបទប្បញ្ញត្តិជាធរមាន»។
អភិបាលខេត្តកណ្ដាល លោក គង់ សោភ័ណ្ឌ មានប្រសាសន៍ថា អាជ្ញាធរមិនបានចាប់បង្ខំពលរដ្ឋឱ្យទទួលយកសំណងទេ ហើយការផ្តល់ឱ្យ៨ដុល្លារក្នុងមួយម៉ែត្រការ៉េ សម្រាប់ផ្តល់សំណងដល់ពលរដ្ឋដែលរងផលប៉ះពាល់ដោយសារការសាងសង់ព្រលានយន្តហោះថ្មីនេះ ត្រូវបានវាយតម្លៃដោយគណៈកម្មការចំពោះកិច្ចមួយ និងភាគីក្រុមហ៊ុន ដែលលោកគិតថាជាតម្លៃសមរម្យមួយ បើធៀបនឹងតម្លៃដីនៅពេលនោះមិនទាន់ឡើងថ្លៃ។
លោកថា៖ «ការដោះនេះមិនមែនមានន័យថាបង្ខិតបង្ខំទេ បងប្អូនណាព្រមក៏មកយកទៅ បងប្អូនណាមិនព្រមក៏ចាំយកក្រោយទៅ។ […] មានន័យថា វាមិនខុសនឹងច្បាប់ទេ វាស្ថិតនៅក្នុងកម្រិតនៃការគ្រប់គ្រងមួយ ហើយក៏ស្ថិតនៅក្នុងការយល់ស្របនិងព្រមព្រៀងគ្នាដែរ តែបើយើងមើលទៅថាវាខុស អាហ្នឹងវាពិបាកយល់ដែរ»។
មួយវិញទៀត លោកថា ការចាប់ខ្លួនអ្នកតវ៉ានាពេលថ្មីៗនេះក៏មិនមែនមកពីការមិនព្រមទទួលសំណងដែរ តែដោយសារពួកគេបង្កហិង្សាទៅលើក្រុមសមត្ថកិច្ច។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី យល់ឃើញថា ការប្រើសម្ពាធច្បាប់ដើម្បីចាប់បង្ខំម្ចាស់ដីឱ្យទទួលយកសំណងដែលមិនយោងទៅលើច្បាប់ដែលមានស្រាប់ ជាគំរូមិនល្អមួយសម្រាប់ប្រទេសដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
លោក ពិសី យល់ថា បញ្ហានេះ បើស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធមិនពិនិត្យកែលម្អឡើងវិញទេ វានឹងធ្វើឱ្យពលរដ្ឋបាត់បង់ជំនឿទៅប្រព័ន្ធច្បាប់ បង្កើតឱ្យមានអំពើពុករលួយច្រើន អយុត្តិធម៌សង្គម និងរារាំងដល់ការទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគធំៗឱ្យមករកស៊ីនៅកម្ពុជាទៀតផង។
លោកថា៖ «ចំណុចហ្នឹង ខ្ញុំគិតថា ក្នុងនាមប្រទេសដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយពង្រឹងនីតិរដ្ឋ យើងគួរតែចាប់ផ្តើមពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ពង្រឹងច្បាប់ ហើយបង្កើនជំនឿពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការបំពេញការងារជាស្ថាប័នសាធារណៈ»៕
ចំណាំ៖ «អត្ថបទនេះត្រូវបានផលិតឡើងដោយមានការគាំទ្រពីមូលនិធិ Rosa Luxemburg ក្រោមជំនួយហិរញ្ញវត្ថុរបស់ក្រសួងសហព័ន្ធនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍ»។
គាំទ្រដោយ៖
