ក្រោយការបញ្ចប់ទៅនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ សង្គ្រាមខ្ចីដៃឬសង្រ្គាមអាយ៉ង (proxy war) នៅកម្ពុជាក៏បានបញ្ចប់ដោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងស្ដីពីដំណោះស្រាយរួមមួយនៃជម្លោះកម្ពុជា ដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថាជា «កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ២៣តុលា ឆ្នាំ១៩៩១» ដោយបានបញ្ចប់សង្គ្រាមហាសោកនាដកម្ម។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានរួមចំណែកកសាងសន្តិភាពឡើងវិញនៅកម្ពុជា តាមប្រព័ន្ធនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និងធានាជាអន្តរជាតិបង្ការទប់ស្កាត់កុំឱ្យមានសង្គ្រាម ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនិងការរំលោភលើអធិបតេយ្យភាព ឯករាជ្យ បូរណភាពនិងភាពមិនរំលោភបាននៃដែនដី អព្យាក្រឹត្យភាពនិងឯកភាពជាតិកម្ពុជា ដែលជាប្រភពនៃជម្លោះប្រកបដោយសោកនាដកម្មនិងការបង្ហូរឈាមពីមុននោះនិងទៅអនាគតទៀត។
បញ្ហាវិបត្តិនយោបាយរបស់ប្រទេសកម្ពុជា គឺជាបញ្ហាដ៏ក្ដៅបំផុតមួយទាក់ទងទៅនឹងនយោបាយអន្តរជាតិក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ដែលបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់អរិភាពមហាអំណាច ដោយមានប្រទេសធំមួយចំនួនដូចជា ចិននិងសូវៀត, ចិននិងវៀតណាម, ចិននិងអាមេរិក, ចិននិងបណ្ដាប្រទេសអាស៊ាន។
ការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះ គឺជាព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ធំដែលមានសារៈសំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនយោបាយនៃសតវត្សរ៍ទី២០ ដែលអង្គការសហប្រជាជាតិចូលរួមអន្តរាគមន៍ ដោយមានភ្លើងខៀវពីមហាអំណាចទាំងប្រាំដែលជាសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអចិន្ត្រៃយ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ សន្ធិសញ្ញានេះបានពន្លត់ភ្លើងសង្គ្រាមខ្ចីដៃ ឬសង្គ្រាមអាយ៉ង (proxy war) នៅកម្ពុជាដែលមានរយៈពេលជាងមួយទសវត្សរ៍។ ការចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពនេះបាននាំឱ្យកម្ពុជាអាចផ្សះផ្សាជាតិ ឯកភាពជាតិ ស្ដារឯករាជ្យភាព និងអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួន ដែលផ្ដល់ផលប្រយោជន៍ដល់សន្តិភាពនិងស្ថិរភាពនៅក្នុងប្រទេស ក៏ដូចជានៅក្នុងតំបន់ផងដែរ។
ទស្សនៈមួយចំនួនបានអះអាងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសត្រូវអស់សុពលភាពដោយសម្អាងនៅក្នុងផ្នែកទី១ ស្ដីអំពី ដំណាក់កាល អន្តរកាល ដែលក្នុងមាត្រា១ ចែងអំពីការចាប់ផ្ដើមនិងការបញ្ចប់នៃដំណាក់កាលអន្តរកាល ពោលគឺមិនបានចែងពីការបញ្ចប់នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសទាំងមូលនោះទេ។ ពួកគេបន្តអះអាងថា គេបានបញ្ចូលខ្លឹមសារដទៃទៀតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣រួចហើយ។ តាមពិតទៅ កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស គឺជាកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិដែលមានលក្ខណៈជាឯកសារផ្លូវច្បាប់អន្តរជាតិ។
បើយោងតាមមាត្រា៥៦ នៃអនុសញ្ញាទីក្រុងវិយែន ស្ដីពីច្បាប់ស្តីពីសន្ធិសញ្ញា (Vienna Convention on the Law of Treaties), កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស នៅតែមានសុពលភាព ហើយប្រទេសហត្ថលេខីមិនអាចបដិសេធនិងបញ្ចប់កាតព្វកិច្ចធានានៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនោះបានទេ។ ម្យ៉ាងទៀត បើយោងតាមមូលដ្ឋាននិងក្នុងក្របខណ្ឌនៃច្បាប់អន្តរជាតិ គេមិនអាចបញ្ចូល (បញ្ចូលមិនកើតទេ) ស្មារតីទាំងនេះដែលជាកាតព្វកិច្ចរបស់ប្រទេសដទៃនិងអង្គការសហប្រជាជាតិនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញទេ ពីព្រោះរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទេសមួយអនុវត្តតែក្នុងព្រំដែនប្រទេសនោះប៉ុណ្ណោះ វាគ្មានអំណាចបង្ខិតបង្ខំប្រទេសអធិបតេយ្យឯករាជ្យដទៃបានឡើយ។
បន្ថែមពីលើនេះទៅទៀត នៅក្នុងមាត្រាទី១៧ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងក៏បានចែងថា “ក្រោយពីរយៈកាលអន្តរកាលត្រូវបានបញ្ចប់ គណៈកម្មការអង្គការសហប្រជាជាតិស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស គប្បីតាមដានដិតដល់ពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា ហើយបើចាំបាច់ រួមមានទាំងការតែងតាំងអ្នកធ្វើកំណត់ហេតុពិសេសម្នាក់ ដែលត្រូវធ្វើរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំនៃការរកឃើញរបស់ខ្លួនជូនទៅគណៈកម្មការ និងមហាសន្និបាតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ”។
យើងឃើញថា អ្នករាយការណ៍ពិសេសសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បន្តការងាររហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះផងដែរ ដែលបញ្ជាក់ពីសុពលភាពនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ក៏បានចងកាតព្វកិច្ចរបស់ប្រទេសហត្ថលេខីឯទៀតឱ្យទទួលស្គាល់និងធានាអធិបតេយ្យភាព ឯករាជ្យ និងបូរណភាពទឹកដីនៃប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ៖
“ទទួលស្គាល់និងគោរពអធិបតេយ្យភាព ឯករាជ្យ បូរណភាពនិងភាពមិនអាចរំលោភបាននៃដែនដី អព្យាក្រឹតភាពនិងឯកភាពជាតិកម្ពុជា”។
ជាងនេះទៅទៀត កិច្ចព្រមព្រៀងនេះក៏បានភ្ជាប់កាតព្វកិច្ចរបស់ប្រទេសហត្ថលេខីទាំងអស់ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៥ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងដោយដោះស្រាយ “ការរំលោភឬការគំរាមកំហែងរំលោភអធិបតេយ្យភាព ឯករាជ្យ បូរណភាពនិងភាពមិនអាចរំលោភបាននៃដែនដី អព្យាក្រឹត្យភាពនិងឯកភាពជាតិកម្ពុជា” និង“ការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា” ដោយសន្តិវិធីតាមរយៈយន្តការអង្គការសហប្រជាជាតិ។
ដូច្នេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានិងហត្ថលេខីទាំង១៨ផ្សេងទៀតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ត្រូវបំពេញកាតព្វកិច្ចនិងបន្តអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះឱ្យបានពេញលេញនិងមានប្រសិទ្ធភាព។ លើសពីនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរពិចារណាដាក់បញ្ចូលទិវា «២៣ តុលា» ក្នុងប្រតិទិនឈប់សម្រាកប្រចាំឆ្នាំរបស់ជាតិទ្បើងវិញ ពីព្រោះវាជាការចាំបាច់មួយដែលយើងគួរប្រារព្ធទិវានេះជាទិវាជាតិប្រចាំឆ្នាំ ដើម្បីរម្លឹកពីវីរភាពរបស់បុគ្គលដែលបានលះបង់កម្លាំងកាយ ចិត្ត ជីវិត ដើម្បីបុព្វហេតុសន្តិភាពនៅកម្ពុជា និងដាស់តឿនឱ្យខ្មែរគ្រប់រូបនិងគ្រប់ជំនាន់ចងចាំទិវាប្រវត្តិសាស្ត្រដែលមិនអាចកាត់ថ្លៃបាននេះ៕
រៀបរៀងដោយ៖ បណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន ប្រធានវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា
សូមបញ្ជាក់ថា រាល់ខ្លឹមសារនៃអត្ថបទនេះមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីទស្សនៈឬគោលជំហររបស់ វីអូឌី ឡើយ៕
