ជ្រុងមួយនៃបញ្ហាសង្គមក្នុងរយៈពេលជិត៤ឆ្នាំនៃអាណត្តិទី៦នេះ មេដឹកនំាបក្សកាន់អំណាចបានចេញបញ្ជាឱ្យនាំយកមន្ត្រីខិលខូចមកផ្ដន្ទាទោស ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការរំលោភយកដីព្រៃលិចទឹកជុំវិញបឹងទន្លេសាបមកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួន។
តាមរយៈសារសំឡេងជាង២៣នាទី នាថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកានេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានចេញបញ្ជាផ្ទាល់មាត់ទៅក្រសួងដែនដី មេបញ្ជាការកងរាជអាវុធហត្ថលើផ្ទៃប្រទេស អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធមួយចំនួន ឱ្យចេញប្រតិបត្តិការរួមគ្នាជាបន្ទាន់មួយ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការស្រាវជ្រាវពីក្រុមការងារនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ដឹកនាំដោយលោក សុខ ទូច ដោយរកឃើញការរំលោភដីព្រៃលិចទឹកជាច្រើនពាន់ហិកតានៅតំបន់បឹងទន្លេសាប។
មេដឹកនាំរូបនេះរម្លឹកដែរថា ប្រតិបត្តិការរួមនេះត្រូវធ្វើព្រមគ្នារវាងកម្លាំងជើងទឹក ជើងគោក និងជើងអាកាស ធានាដល់ការរឹបអូសត្រលប់មកវិញនូវដីព្រៃលិចទឹកដែលត្រូវបានបំពានយក មិនថាជាពលរដ្ឋឬមន្ត្រីថ្នាក់ណានោះទេ ត្រូវនាំខ្លួនមកផ្ដន្ទាទោសតាមច្បាប់។
បើទោះបីមេដឹកនាំរូបនេះមិនបានបង្ហាញឈ្មោះមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែលោកបាននិយាយចំឈ្មោះមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់មួយរូបដែលទើបនឹងប្ដូរមកកាន់ក្រសួងមហាផ្ទៃ គឺអតីតអភិបាលខេត្តកំពង់ឆ្នាំង លោក ឈួរ ចាន់ឌឿន។
លោក ឈួរ ចាន់ឌឿន ត្រូវបានលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីទម្លាយថា ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការកាន់កាប់ដីព្រៃលិចទឹកនៅតំបន់បឹងទន្លេសាបជាង២ ០០០ហិកតា។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «ខ្ញុំបានបញ្ជាក់ហើយថា មានតែផ្លូវច្បាប់ប៉ុណ្ណោះដែលអាចដោះស្រាយបាននូវបញ្ហាពួកអ្នកទាំងនេះ។ […] ខ្ញុំសូមឱ្យអ្នកទៅអនុវត្ត ចាត់វិធានការឱ្យម៉ឺងម៉ាត់បំផុត គឺការចាប់ខ្លួនតែម្ដង សម្រាប់ផ្ដន្ទាទោសតាមច្បាប់»។
បឹងទន្លេសាប គ្របដណ្ដប់ជាប់ខេត្តចំនួន៥នៅកម្ពុជា រួមមាន ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ពោធិ៍សាត់ សៀមរាប កំពង់ធំ និងបាត់ដំបង។
ជ្រុងមួយទៀតនៃបញ្ហាសង្គមដែលត្រូវបានមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់បក្សកាន់អំណាចលើកឡើងក្នុងអាណត្តិដែលក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋក្លាយជារដ្ឋាភិបាលឯកបក្សនោះ គឺរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ និងជាអនុប្រធានគបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក ស ខេង ធ្លាប់ថ្លែងជាសាធារណៈ កាលពីខែតុលា ឆ្នាំ២០២១ ថាមន្ត្រីមានអំណាចមួយចំនួនបានទន្ទ្រានកាន់កាប់ដីរដ្ឋខុសច្បាប់នៅខេត្តមណ្ឌលគិរី។
ពេលនោះ លោក ស ខេង បានបង្ហាញការសោកស្ដាយចំពោះមន្ដ្រីទាំងនោះដែលបានប្រើអំណាចរបស់ខ្លួនទៅរំលោភយកដីធ្លីប្រជាពលរដ្ឋនិងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ មកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួន ដោយលោកចាត់ទុកការរំលោភយកដីធ្លីពលរដ្ឋនិងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋនោះ ដោយសារតែភាពលោភលន់របស់មន្ត្រីទាំងនោះតែម្តង។
បញ្ហានេះបង្កើតជាសំណួរថា តើវិធានដែលរដ្ឋាភិបាលប្រកាសរឹបអូសដីជុំវិញបឹងទន្លេសាបមកវិញ បង្ហាញឱ្យឃើញបញ្ហាអ្វីខ្លះ?
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី មានប្រសាសន៍ថា ព្រៃលិចទឹកជុំវិញបឹងទន្លេសាប ជាសំបុកត្រីពងកូននៅរដូវទឹកឡើង ហើយជាជម្រកសត្វព្រៃនៅរដូវទឹកស្រក។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា អំណោយផលធម្មជាតិទាំងនេះ អាចចិញ្ចឹមពលរដ្ឋខ្មែរដល់ទៅជាង៦០ភាគរយ ដែលចូលចិត្តបរិភោគត្រី ដែលការណ៍នេះ លោកគាំទ្រចំណាត់ការរបស់រដ្ឋាភិបាល ។
លោកថា៖ «យើងដឹងហើយ ដីទន្លេសាបជាដីអាយុជីវិតកម្ពុជា ទាក់ទងនឹងសន្តិសុខស្បៀងរបស់កម្ពុជា។ កម្ពុជាយើងមិនអាចផ្គត់ផ្គង់ជាតិប្រូតេអ៊ីនបានទេ បើសិនជាទន្លសាបមានបញ្ហា។ អ៊ីចឹងវិធានការការពារបឹងទន្លេសាប ជាយុទ្ធសាស្ត្រជាតិសំខាន់ណាស់ ជាយុទ្ធសាស្ត្រសន្តិសុខស្បៀង ហើយក៏ជាយុទ្ធសាស្ត្រសន្តិជាតិដែលយើងត្រូវការពារ»។
តែយ៉ាងណា ជាទស្សនៈ លោកមើលឃើញថា ការទន្ទ្រានកាន់កាប់ដីព្រៃលិចទឹកឬដីរដ្ឋដោយខុសច្បាប់បានពីសំណាក់មន្ត្រី ស្ដែងចេញពីការគប់គិតគ្នា ការរំលោភអំណាច អំពើពុករលួយ បក្ខពួកនិយម កម្សោយនៃការអនុវត្តច្បាប់ និងកង្វះធនធានមនុស្សប្រកបដោយសមត្ថភាពនិងឆន្ទៈក្នុងការពង្រឹងអភិបាលកិច្ចល្អ។
លោក ពិសី បង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា បើបញ្ហានេះមិនត្រូវបានកែលម្អទាន់ពេលទេ វានឹងបង្កផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់អ្នកវិនិយោគ និងហានិភ័យសង្គម ។
លោកថា៖ «បញ្ហានេះធំណាស់ គឺប៉ះពាល់ដល់កិត្តិនាមកម្ពុជា ចំពោះការវិនិយោគ ព្រោះអីប្រសិនប្រទេសយើងមានការអនុវត្តច្បាប់នៅខ្សោយ ក្រុមហ៊ុនគេពិបាកដាក់ទុនណាស់។ ក្រុមហ៊ុនបរទេសគេមិនហ៊ានដាក់ទុន ហើយក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុក អ្នកដែលចង់ចូលរួមអភិវឌ្ឍន៍ជាតិហ្នឹងខ្សោយ វាអត់មានស្ថិរភាពទេ ហើយវាបង្កបញ្ហាសង្គមច្រើន ធ្វើឱ្យពលរដ្ឋខឹងការដឹកនាំបែបហ្នឹង អាចមានរយៈពេលខ្លី»។
ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះដែរ អ្នកស្រាវជ្រាវពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី ចាត់ទុកការប្រកាសប្រើវិធានការក្ដៅរបស់រដ្ឋាភិបាលពេលនេះ ជាសញ្ញាវិជ្ជមានមួយ ខណៈការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិនៅកម្ពុជា រួមទាំងនៅជុំវិញបឹងទន្លេសាបនេះ វាបានកើតឡើងយូរណាស់មកហើយ។
តែយ៉ាងណា លោកនៅតែមានមន្ទិលថា បទបញ្ជាថ្មីទៀតនេះអាចគ្មានប្រសិទ្ធភាពដូចវិធានការទប់ស្កាត់បទល្មើសព្រៃឈើ ការជួលដីនៅតាមព្រំដែនដែរ ដោយសារការចុះអនុវត្តបានតែមួយរយៈពេលខ្លី មន្ត្រីមានអំណាចដែលពាក់ព័ន្ធមិនត្រូវវែកមុខ ពេលនោះបទល្មើសថ្មីនឹងបន្តកើតឡើង។
លោកថា៖ «អ្វីដែលខ្ញុំចង់ឃើញ បើកាលណាមានបទបញ្ជាហើយ ត្រូវមានការតាមដានទៀត ក្រោយមកត្រូវមានការវាយតម្លៃទៀត។ បើមិនអ៊ីចឹងទេ វាស្មើនឹងបោះទឹកកកមួយដុំទៅក្នុងទឹកទន្លេ បើកាលណាវារលាយទៅ វាទៅជាទឹកដដែល វាអត់អាចជាទឹកកកមួយទន្លេបាន»។
អតីតតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំង និងជាស្ថាបនិកគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន មើលឃើញថាបទល្មើសបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិនៅជុំវិញបឹងទន្លេសាបបានកើតឡើងច្រើនឆ្នាំមកហើយ ប៉ុន្តែលោកថាហាក់មិនឃើញរដ្ឋាភិបាលបង្ហាញវិធានការក្ដៅដូចពេលនេះទេ ដែលធ្វើឱ្យព្រៃលិចទឹកទាំងនោះក្លាយជាដីកសិកម្មរបស់មនុស្សខិលខូច។
អ្នកនយោបាយរូបនេះមើលឃើញថា ការមិនមានវិធានក្ដៅកន្លងទៅពីសំណាក់បក្សកាន់អំណាច អាចជាចេតនានយោបាយ ខ្លាចបាត់អ្នកគាំទ្រពីមន្ត្រីរបស់ខ្លួន ហើយថាសារព្រមានចាត់វិធានការពេលនេះ អាចមកពីអស់គណបក្សប្រឆាំងក្នុងការប្រកួតប្រជែង ស្របគ្នានឹងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ជិតមកដល់។
មួយវិញទៀត លោកគិតថា វិធានការទប់ស្កាត់បទល្មើសធនធានធម្មជាតិនឹងមិនជោគជ័យទេ បើប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋមួយមិនបានប្រគល់អំណាចពេញលេញទៅឱ្យមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមជាតិនោះ។
លោកថា៖ «អំណាចត្រូវតែប្រគល់តួនាទី ប្រគល់អំណាចជាក់លាក់ទៅដល់មូលដ្ឋាន ទៅដល់ស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ចមួយៗហ្នឹង ច្បាស់លាស់ទៅ អាចអនុវត្តបានទៅ ហើយឈប់យកអំណាចនយោបាយ អំណាចថ្នាក់ដឹកនាំទៅជ្រៀតជ្រែកនឹងស្ថាប័ន»។
តែយ៉ាងណា លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន គិតថា ជាការសម្រេចល្អមួយក្នុងការទប់ស្កាត់ធនធានធម្មជាតិដែលនៅសេសសល់ បើមន្ត្រីចុះអនុវត្តច្បាប់នោះហ៊ានវះកាត់មន្ត្រីខិលខូចពិតប្រាកដមែន ហើយមិនពុករលួយ។
ចំណែកអ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មើលឃើញថា ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បញ្ហាសង្គមបានកើតឡើងចម្រុះរឿង ទាំងបញ្ហានយោបាយ ការធ្លាក់ចុះស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស ជម្លោះដីធ្លី ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ រួមទាំងបញ្ហាជុំវិញបឹងទន្លេសាប ជាដើម។
លោកយល់ថា វិធានការពេលនេះ វាគួរដល់ពេលបង្ហាញឆន្ទៈពិតប្រាកដក្នុងការវះកាត់មន្ត្រីខិលខូច ដើម្បីជម្រះមន្ទិលសង្ស័យរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងការពារប្រយោជន៍សង្គមជាតិ។
លោកថា៖ «ជាយោបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំតែគាំទ្រវិធានការក្ដៅរបស់ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល ក៏ប៉ុន្តែវិធានការហ្នឹងសុំចាត់ទៅហើយ[ឱ្យ]វាមានប្រសិទ្ធភាព ហើយវាមាននិរន្តរភាព។ កុំឱ្យវាមានតែមួយប្រាវហើយវាបាត់ទៅវិញ ហើយបើមានតែមួយប្រាវបាត់ទៅវិញ មានន័យថា អាជ្ញាធរនៅថ្នាក់ក្រោមហ្នឹង ទី១ អាចគាត់មិនធ្វើ ទី២ អាចធ្វើឱ្យតែរួចខ្លួន ហើយទី៣ ដោយសារតែគាត់មានការពាក់ព័ន្ធដែរ។ អ៊ីចឹងគាត់មិនសូវអើពើក្នុងការអនុវត្ត»៕
