មានដើមកំណើតជាជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ អាយុ១៨ឆ្នាំ រៀនថ្នាក់ទី១២A1 ជាបណ្ដុំសិស្សពូកែនៅវិទ្យាល័យសម្ដេចឳសម្ដេចម៉ែ នាខេត្តរតនគិរី កញ្ញា ពុន ស៊ីថា សុខចិត្តបែកពីឳពុកម្ដាយ មកស្នាក់នៅអន្តេវាសិកដ្ឋាន(ក្នុងសាលា) ដើម្បីបន្តការសិក្សា ដើម្បីស្វែងរកជំនាញសម្រាប់អនាគត។
កញ្ញារស់នៅភូមិកាទៀង ឃុំល្បាំង២ ស្រុកលំផាត់ មានចម្ងាយប្រមាណជា១៧គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមខេត្ត ដែលទីនោះមិនមានអ៊ិនធឺណិតដែលអាចរៀនតាមអនឡាញដូចនៅសាលាទេ។
កញ្ញាថា៖ «ឥលូវនេះមានកូវីដ-១៩អ៊ីចឹង បើយើងបណ្ដែតបណ្ដោយតាមវា ការសិក្សារបស់យើងវាប្រាកដជាធ្លាក់ចុះ។ អ៊ីចឹងយើងត្រូវស្គាល់ពីកាតព្វកិច្ចខ្លួនឯងថា យើងត្រូវធ្វើអីក្នុងនាមយើងជាសិស្ស»។
ស៊ីថា រម្លឹកថា ជាង៦ឆ្នាំ ដែលនាងសម្រេចចិត្តមករស់នៅក្នុងអន្តេវាសិកដ្ឋាននេះ ដោយសារសាលារៀនឆ្ងាយ ផ្លូវពិបាក និងគ្មានមធ្យោបាយធ្វើដំណើរ គួបផ្សំនឹងបញ្ហាជីវភាព។
នៅគ្រាមួយ ដោយសារជួបការលំបាកនេះ ស៊ីថា ធ្លាប់សម្រេចចិត្តថានឹងឈប់រៀន ដើម្បីទៅរស់នៅជួបជុំក្រុមគ្រួសារ នៅឯកស្រុកកំណើត ដូចជនជាតិដើមដទៃទៀតដែរ។ ប៉ុន្តែកត្តាចម្បងមួយដែលធ្វើឱ្យ ស៊ីថា ប្តូរចិត្តវិញនោះ គឺនាងចង់សម្រេចគោលដៅចាប់យកជំនាញ និងមិនចង់រៀបការនៅវ័យក្មេងទាំងខ្វះជំនាញ ដូចយុវជនមួយចំនួនក្នុងសហគមន៍។
កញ្ញា ពុន ស៊ីថា និយាយថា៖ «ព្រោះខ្ញុំគិតថា បើខ្ញុំរៀនចប់សាកលវិទ្យាល័យ ខ្ញុំអាចរកការងារធ្វើដោយខ្លួនឯង អាចរកលុយបានដោយខ្លួនឯង»។
ស៊ីថា បានសម្រេចចិត្តរួចហើយថានឹងបន្តធ្វើដំណើរលើផ្លូវដ៏លំបាកមួយទៀត ដើម្បីសម្រេចគោលដៅដែលនាងរំពឹងទុក ។
កញ្ញាបន្តថា៖ «ខ្ញុំបានដាក់អាហារូបករណ៍ទៅរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យផ្នែកវិស្វកម្មជីវសាស្ត្រ គឺផ្ដោតទៅលើមុខវិជ្ជាគីមីវិទ្យា ជីវវិទ្យា និងគណិតវិទ្យា វាទាក់ទងទៅនឹងការផលិតនូវអ្វីដែលថ្មីៗ»។
ស្ត្រីជាជនជាតិព្រៅរូបនេះបានឱ្យដឹងទៀតថា ផ្លូវលំបាកដែលនាងតស៊ូដើរជិត១២ឆ្នាំមកនេះ ត្រូវមានវិន័យខ្លួនឯងក្នុងការសិក្សា ដោយក្នុងមួយថ្ងៃៗ នាងត្រូវរៀន៨ម៉ោងជាទៀងទាត់ និង២ម៉ោងបន្ថែមទៀតនៅពេលយល់ ចាប់ពីម៉ោង៨ ដល់ម៉ោង១០យប់ តាមកាលវិភាគសាលា និងកាលវិភាគស្វ័យសិក្សាដោយខ្លួនឯង។
ប្រហាក់ប្រហែលនេះដែរ យុវសិស្ស សល់ ធឿន ជនជាតិដើមភាគតិចពូនង និងជាសិស្សពូកែរៀននៅថ្នាក់ជាមួយគ្នាដែរ ហើយមានបំណងចាប់យកជំនាញផ្នែកបច្ចេកវិទ្យា(IT) បាននិយាយថា ដើម្បីសម្រេចគោលដៅ គាត់បានប្រើពេលច្រើនសម្រាប់ស្វ័យសិក្សាឬរៀនបន្ថែមដោយខ្លួនឯង ។
យុវជនរូបនេះនិយាយថា៖ «គ្រូគ្រាន់តែបង្រៀនយើងឱ្យចុះស្ទូចត្រីទេ អ៊ីចឹងដើម្បីបានត្រីហ្នឹង យើងត្រូវតែរៀនស្ទូចខ្លួនឯង។ ពេលដែលគាត់បង្ហាញផ្លូវយើងហើយ យើងចង់បានត្រីហ្នឹងមកហូប យើងព្យាយាមស្ទូចខ្លួនឯង»។
ក្រៅពីការបង្កើនចំណេះដោយខ្លួនឯង យុវជន សល់ ធឿន បានចំណាយពេលបង្រៀនសិស្សដូចគ្នាដែលរៀនមិនសូវពូកែទៀតផង ដោយលោកយល់ថា មានតែចំណេះវិជ្ជាទេដែលអាចរំដោះខ្លួនចេញពីភាពក្រីក្រ និងការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ទាំងវ័យក្មេងបាន។
យុវជន សល់ ធឿន និយាយថា៖ «ខ្ញុំមានសារមួយផ្ញើទៅក្មេងៗដែលជាជនជាតិដើមភាគតិចទាំងអស់ ពិសេសអ្នកដែលនៅតាមតំបន់ដាច់ស្រយាល ឱ្យពួកគាត់ខំប្រឹងប្រែងរៀនសូត្រឡើងវិញ ដោយសារយើងដឹងហើយបច្ចុប្បន្នសម័យកាលរបស់យើងដើរទៅមុខរហូត។ អ៊ីចឹងបើសិនណាយើងមិនប្រឹងរៀនទេ យើងស្មើសូន្យ! ហេតុអី? ដោយសារតែការវិវឌ្ឍរបស់មនុស្សពីមិនចេះទៅចេះ ពីមួយសម័យកាលទៅមួយសម័យកាល បច្ចេកវិទ្យាវាចេះតែដើរទៅមុខហើយ។ បើសិនណាយើងមិនប្រឹងរៀនសូត្រអ៊ីចឹងយើងនៅដដែល ដូចយើងឃុំខ្លួនឯងនៅក្នុងទ្រុងមួយអត់អាចរកសេរីភាពបានទេ ប្រៀបដូចជាកង្កែបនៅក្នុងអណ្ដូងអ៊ីចឹង»។
គ្រូបន្ទុកថ្នាក់ លោក យ៉ាវ សុភាព និយាយប្រាប់ថា សល់ ធឿន និង ស៊ីថា មានឥរិយាបថស្លូតបូតដូចគ្នា និងយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការរៀនសូត្រ បើទោះបីពួកគេមិនបានជាប់លេខ១ ក្នុងចំណោមសិស្សពូកែចំនួន៥២នាក់នោះក្ដី។
លោកថា៖ «អ៊ីចឹងខ្ញុំគ្រាន់តែផ្ដាំផ្ញើថា ឱ្យជនជាតិដើមយើងទាំងអស់គ្នាហ្នឹង ធ្វើម៉េចបញ្ជូនកូន បញ្ជូនចៅមករៀន គ្មានអីពូកែជាងរៀនទេ តែរៀនមានចំណេះហើយ មានហើយ! ទោះបីយើងមិនមានជាងគេ ឬរៀនមិនពូកែជាងគេបានលេខ១ ក៏ស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកពូកែដែរ។ ទោះយើងមិនមានជាងគេក្នុងខេត្តហ្នឹង ក៏ស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកមានដែរ»។
យ៉ាងនេះក្ដី ការសិក្សាដំបូងនៅឆ្នាំ២០២១ នៃរបាយការណ៍មួយដែលទទួលបានពីរដ្ឋបាលស្រុកតាវែង បានរកឃើញថា លំហូរនៃការបោះបង់ការសិក្សារបស់ជនជាតិដើមភាគតិច នៅក្នុងខេត្តរតនគិរី ពិសេសក្មេងស្រីដែលទៅរៀបការនៅវ័យក្មេង ស្ថិតក្នុងការព្រួយបារម្ភ ដែលការណ៍នេះ ពួកគេប្រឈមទៅនឹងបញ្ហាជីវភាពនិងសុខភាព។
របាយការណ៍ដដែលបង្ហាញថា ក្មេងស្រីជនជាតិដើមភាគតិចជាក្មេងជំទង់ បានរៀបការចន្លោះពីអាយុ១២ឆ្នាំ ទៅ១៧ឆ្នាំ។ ដោយឡែក អាយុចន្លោះពី១២ឆ្នាំ ទៅ១៤ឆ្នាំ មាន១៩ភាគរយ ហើយស្រុកវើនសៃ មានភាគរយខ្ពស់ជាងគេ និង ៣៣ភាគរយ អាយុចន្លោះពី១៥ ទៅ១៧ឆ្នាំ។
ប្រធានមន្ទីរអប់រំ យុវជន និងកីឡាខេត្តរតនគិរី លោក ខាត់ សាម៉ាល់ លើកឡើងថា មូលហេតុចម្បងមួយចំនួនដែលបណ្ដាលឱ្យជនជាតិដើមភាគតិចបោះបង់ការសិក្សា អាចមកពីឪពុកម្ដាយធ្វើចម្ការវិលជុំដែលនៅឆ្ងាយពីភូមិ ហើយនាំកូនទៅនៅចម្ការជាមួយ ព្រោះតែពួកគេមិនដាច់ចិត្តទុកកូនឱ្យនៅរៀនម្នាក់ឯង និងដើម្បីឱ្យកូនជួយធ្វើការ។ ក្រៅពីនោះ វប្បធម៌ភាសា និងខ្វះការយល់ដឹងពីសារៈសំខាន់នៃការសិក្សា ក៏ជាមូលហេតុចម្បងនៃការបោះបង់ចោលការសិក្សារបស់សិស្សដែរ។
លោក សាម៉ាល់ បន្តថា ដើម្បីកាត់បន្ថយបញ្ហានេះ ត្រូវផ្ដើមចេញពីការអប់រំ និងរួមគ្នាផ្លាស់ប្ដូរផ្នត់គំនិត ឳពុកម្ដាយរបស់ពួកគេ ដោយហេតុថា បច្ចុប្បន្នការចូលព្រៃដើម្បីបោចវល្លិ ដងជ័រ ឬធ្វើចម្ការវិលជុំតែមួយមុខ កំពុងប្រឈមនឹងការលំបាក ខណៈដីមួយចំនួនបានក្លាយជាតំបន់អភិវឌ្ឍន៍ជាបន្តបន្ទាប់ទៅហើយនោះ ។
តែយ៉ាងណា លោកថា ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ធនធានមនុស្សខាងជនជាតិដើមភាគតិច ក្នុងវិស័យអប់រំក្នុងខេត្តនេះ ហាក់បានកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់។
បើតាមប្រធានមន្ទីរអប់រំខេត្តរូបនេះ នៅឆ្នាំ២០១៩ ជនជាតិដើមភាគតិច ប្រឡងជាប់បាក់ឌុបច្រើនប្រហាក់ប្រហែលនឹងសិស្សជនជាតិខ្មែរដែរ ចំណែកឯការប្រឡងកម្រិតបឋមភូមិវិញ សិស្សជាជនជាតិដើមភាគតិចជាប់ច្រើនជាងជនជាតិខ្មែរ បើទោះបីធនធាននេះមិនមានច្រើននៅថ្នាក់សាកលក៏ដោយ។
លោកថា៖ «តែបើយើងសម្លឹងមើលក្នុងក្របខណ្ឌគ្រូជាជនជាតិដើមភាគតិចរបស់យើង វាខ្ទង់ជា៤០ភាគរយ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែឃើញថា កាលណាគ្រូកាន់តែខ្ពស់ គ្រូជនជាតិដើមហ្នឹងកាន់តែតិច ដូចជានៅអនុវិទ្យាល័យយើងនៅមានតិចណាស់ ហើយកម្រិតឧត្ដមសិស្សាយើងអត់ទាន់មានគ្រូជនជាតិដើមភាគតិចទេ ប្រហែលជា២ឆ្នាំទៀតមានហើយ ព្រោះគាត់កំពុងរៀន»។
អ្នកសម្របសម្រួលចងក្រងក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ នៅអង្គការសហការអន្តរជាតិកម្ពុជា (International Cooperation Cambodia) លោក ហឿន ចាន់រ័ត្ន មានប្រសាសន៍ថា ការដែលយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចតស៊ូស្វែងរកជំនាញនេះ គឺជាគំរូដ៏ល្អមួយ ដែលលោកគិតថា វានឹងមានឥទ្ធិពលដល់ការពិចារណាពីសារៈសំខាន់នៃការសិក្សាឡើងវិញរបស់យុវជនទាំងនោះ។
មួយវិញទៀត លោកថា ការដែលពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចតស៊ូរៀនសូត្ររហូតក្លាយជាសិស្សពូកែ ក៏ជាសារមួយប្រាប់ថា ជនជាតិដើមភាគតិចក៏មានសមត្ថភាពធ្វើខ្លួនឱ្យក្លាយជាធនធានដ៏ល្អសម្រាប់បម្រើសង្គមជាតិដែរ បើពួកគេតស៊ូរៀនសូត្រ។
តែយ៉ាងណា លោក ចាន់រ័ត្ន ក៏មើលឃើញដែរថា នៅឆ្នាំ២០២១នេះ បញ្ហារៀបការនៅវ័យក្មេងរបស់យុវជនជាជនជាតិដើម នៅមានចំនួនច្រើនគួរឱ្យព្រួយបារម្ភ។
លោកផ្ដល់ជាយោបល់ថា ក្នុងបរិបទកូវីដ-១៩នេះ ជម្រើសដែលអាចជួយកាត់បន្ថយបញ្ហានេះ មានតែផ្ដល់សារអប់រំដល់ពួកគេ តាមរយៈបណ្ដាញសង្គម ជាវីដេអូ ជាសារសំឡង ឬតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។
មួយវិញទៀត លោកថា គ្រូបង្រៀនក៏ជាផ្នែកមួយសំខាន់ក្នុងការជួយពន្យល់ឪពុកម្ដាយរបស់ពួកគេឱ្យយល់ពីសារៈសំខាន់នៃការសិក្សា ដែលអាចធ្វើតាមរយៈការហៅទូរសព្ទទៅឪពុកម្ដាយពួកគេ ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យយល់ដឹងពីសារៈសំខាន់នៃការសិក្សា។
លោកថា៖ «ពីព្រោះយើងមិនអាចធ្វើការជុំគ្នាបានទេក្នុងសម័យកូវីដនេះ ក្នុងការជំរុញ ក្នុងការផ្សព្វផ្សាយអី! បរិបទកូវីដនេះ យើងមិនអាចជួបជុំបានទេ! អ៊ីចឹងមានតែតាមប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាដែលយើងអាចពាំនាំការអប់រំដល់ពួកគាត់ ដើម្បីឱ្យគាត់មានទស្សនវិស័យ ឬក៏អាចកែប្រែគំនិតមកវិញ មកចូលរួមក្នុងការរៀនសូត្រវិញ»។
តាមរបាយការណ៍របស់មន្ទីរអប់រំ យុវជន និងកីឡាខេត្តរតនគិរី ក្នុងឆ្នាំសិក្សា២០១៩-២០២០ ខេត្តនេះមានគ្រឹះស្ថានមធ្យមសិក្សាសាធារណៈចំនួន៣០ ក្នុងនោះមានអនុវិទ្យាល័យ១៨ វិទ្យាល័យ១២ មានថ្នាក់សរុប១៧៧ បុគ្គលិកបង្រៀនសរុបចំនួន៥៣៣នាក់។
របាយការណ៍ដដែលបញ្ជាក់ថា សិស្សសាលាមធ្យមសិក្សាសាធារណៈសរុបចំនួន១៣ ១០០នាក់ ក្នុងនោះ សិស្សជនជាតិដើមភាគតិច៦ ៩២៩នាក់ (ស្រី៣ ៣១៨នាក់) ក្នុងនោះ បឋមភូមិ១៧៩នាក់ និងទុតិយភូមិ១០៨នាក់។
ចំណែកអត្រាបញ្ចប់ការសិក្សានៅបឋមសិក្សាសរុបមាន៩០,២៣ភាគរយកើនជាងឆ្នាំកន្លងទៅ ខណៈអត្រាបញ្ចប់ការសិក្សានៅមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិសរុប៥៧,៧៧ភាគរយ កើន១,៩២ភាគរយ បើធៀបនឹងឆ្នាំមុន។
ដោយឡែក អត្រាអក្ខរកម្មសម្រាប់មនុស្សពេញវ័យដែលមានអាយុចាប់ពី១៥ឆ្នាំ ដល់៤៥ឆ្នាំ មានចំនួន៧៣ភាគរយ ចំនួនថេរ ប្រៀបធៀបឆ្នាំកន្លងទៅ។
មន្ទីរអប់រំខេត្តនេះសម្អាងថា សូចនាករនេះ(កត្តាវាស់វែងគួរឱ្យទុកចិត្ត) បានបង្ហាញពីការចូលរួមគាំទ្រពីដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ សហគមន៍មានការយល់ដឹង និងមានការប្រែប្រួលផ្នត់គំនិត ដើម្បីជីវភាពខ្លួនឯង គ្រួសារ និងសង្គម ប៉ុន្តែដោយសារស្ថានការណ៍នៃការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ បាននាំឱ្យសូចនាករនេះនៅថេរដដែល។
យ៉ាងណា កញ្ញា ពុន ស៊ីថា អំពាវនាវទៅយុវជនជនជាតិដើមភាគតិច ខិតខំសិក្សារៀនសូត្ររកជំនាញជាមុនសិន មុនសម្រេចចិត្តរៀបការគូស្រករ ដោយហេតុថា មានតែចំណេះដឹងទេដែលអាចរំដោះខ្លួនចេញពីភាពក្រីក្រ និងកាត់បន្ថយហានិភ័យសុខភាព។
កញ្ញា ពុន ស៊ីថា និយាយថា៖ «ពីព្រោះថា ការសិក្សាវាពិតជាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ បើយើងគ្មានជំនាញនៅក្នុងខ្លួន គឺយើងមិនអាចស្វែងរកប្រាក់ចំណូលសម្រាប់ខ្លួនឯង ក៏ដូចជាជួយគ្រួសារ អ៊ីចឹងវាបង្កជាផលវិបាកជាច្រើនដល់យើងទៅថ្ងៃអនាគត ទាំងសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ និងផលវិបាកសង្គម។ ពីព្រោះអី បើកាលណាយើងមិនអាចរកប្រាក់ចំណូលខ្លួនឯង យើងនឹងក្លាយជាជនក្រីក្រ យើងអត់អាចជួយខ្លួនឯង អ៊ីចឹងវានឹងបង្កឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដូចគ្នា»៕
