ប្រព័ន្ធពុករលួយនយោបាយ ត្រូវបានគេវាយតម្លៃថា ជាអំពើពុករលួយប្រភេទខ្នាតធំ និងជាឧបសគ្គធំធេងពិសេសប្រទេសបំរែខ្លួនទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដោយសម្អាងថា អំពើពុករលួយប្រភេទនេះ បង្កផលប៉ះពាល់ដល់ការអភិវឌ្ឍជាតិ គំរាមកំហែងនីតិរដ្ឋ និងធ្វើឱ្យការបោះឆ្នោតខ្វះភាពយុត្តិធម៌។
បញ្ហានេះ បង្កើតជាចម្ងល់ថា តើជម្លោះនយោបាយនៅកម្ពុជា ដែលបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ក្រោយការបោះឆ្នោតច្រើនអាណត្តិមកនេះ ជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអំពើពុករលួយនយោបាយនេះដែរឬទេ?
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី លើកឡើងថា បើយោងតាមអង្គការសហប្រជាជាតិ និងអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ អំពើពុករលួយនយោបាយ អាចមានច្រើនរូបភាព ប៉ុន្តែរូបភាពជាកល ដែលគេរកឃើញនោះ គឺ«អំពើចាប់ជំរិតរដ្ឋ»។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា អំពើចាប់ជំរិតរដ្ឋ កើតឡើងដោយការធ្វើការប្រទាក់ក្រឡាគ្នា រវាងអ្នកមានឥទ្ធិពលនយោបាយ និងអ្នកមានឥទ្ធិពលផ្នែកទ្រព្យសម្បត្តិ ក្រោមកិច្ចសហការគ្នាទាញយកប្រយោជន៍ជាតិ ធ្វើជាសម្បត្តិផ្ទាល់ខ្លួន ដែលការណ៍នេះ រារាំងដល់ការអភិវឌ្ឍជាតិស្ទើរគ្រប់វិស័យ រួមទាំងវិស័យសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រព័ន្ធនីតិរដ្ឋ ។
លោកថា៖ «អំពើពុករលួយផ្នែកនយោបាយនេះហើយ ដែលជាឧបសគ្គដ៏ចម្បងមួយរារាំងដល់ការអភិវឌ្ឍសឹងតែគ្រប់វិស័យ ទាំងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច វិស័យនយោបាយ ជាពិសេសដំណើរការនៃការបោះឆ្នោត ដំណើរការនៃការជំរុញឱ្យប្រទេសមួយអាចឈានទៅដល់ការប្រកាន់នៃគោលការណ៍នីតិរដ្ឋ បានគោលការណ៍នៃការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ហើយនឹងគោលការណ៍គាំពារសង្គម ជាពិសេសការបែងចែកទ្រព្យដែលរដ្ឋទាំងនោះទទួលបានហ្នឹងឱ្យទៅជនងាយរងគ្រោះ ឬអ្នកក្រីក្រហ្នឹងមិនមានភាពស្មើគ្នាជាដើម»។
ជ្រុងមួយនៃសមាជិករបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងបញ្ជីរាយនាមសមាជិកសមាជិកាគណៈកម្មាធិការកណ្តាលរបស់គណបក្សនេះ បច្ចុប្បន្នមានជាង៨០០នាក់ ដែលក្នុងនោះមានចាប់ពីមេដឹកនាំកំពូល រហូតដល់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់តុលាការ និងឧកញ៉ាមួយចំនួនទៀត។
បើតាមតារាងរាយនាមនោះ ក្រៅពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មានរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃលោក ស ខេង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិលោក ទៀ បាញ់ ប្រធានតុលាការកំពូលលោក ឌិត មន្ទី អនុប្រធានតុលាការកំពូលលោក ជីវ កេង លោកឧកញ៉ា ម៉ុង ឫទ្ធី រួមទាំងឧកញ៉ាមួយចំនួនទៀត។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ សាលដីការំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ចុះថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ បានបញ្ជាក់ថា លោក ឌិត មន្ទី ជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ រីឯលោក ជីវ កេង ជាចៅក្រមមួយរូប ក្នុងចំណោមសមាសភាពចៅក្រមជំនុំជម្រះទាំង៩រូប ដែលបានកាត់ក្តីឱ្យរំលាយគណបក្សប្រឆាំងចេញពីឆាកនយោបាយរហូតបច្ចុប្បន្ន។
យ៉ាងណា លោក ពិសី គិតថា អំពើពុករលួយនយោបាយ អាចកាត់បន្ថយបាន បើរដ្ឋាភិបាល មានឆន្ទៈ ដើម្បីពង្រឹងយន្តការប្រជាធិបតេយ្យ និងនីតិរដ្ឋ។
លោកថា៖ «ខ្ញុំគិតថា នៅក្នុងបរិបទក្នុងតំបន់អាស៊ានយើង ដែលមានប្រទេសមួយចំនួន កំពុងតែជោគជាំទៅដោយសង្គ្រាមស៊ីវិល អ៊ីចឹងពេលនេះ ជាឱកាសមួយសម្រាប់កម្ពុជាយើង ក្នុងនាមជាប្រធានអាស៊ានផង គឺគួរតែមានការជំរុញការបោះឆ្នោត តាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមួយ ដើម្បីជាគំរូផង ដើរតួនាទីសំខាន់ជំរុញ នូវដំណើរការលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ តាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ យុត្តិធម៌»។
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្គេត និងតស៊ូមតិ នៅអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស លើកឡើងថា តាមគោលការណ៍សកល ដើម្បីឱ្យការបោះឆ្នោតមួយ មានលក្ខណៈសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌មានជាង១៣ចំណុច ដែលរាប់ចាប់ពីការចុះឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោត រហូតដល់ការប្រកាសលទ្ធផលបោះឆ្នោត។
រីឯបរិយាកាសនយោបាយវិញ អាជ្ញាធររដ្ឋត្រូវធានាកុំឱ្យមានការគំរាមកំហែង និងត្រូវលើកទឹកចិត្តពលរដ្ឋកុំឱ្យមានការភ័យខ្លាចក្នុងការចូលរួមជីវភាពនយោបាយ ដោះស្រាយជម្លោះជុំវិញបណ្តឹងតវ៉ារបស់គណបក្សនយោបាយដែលបានចូលរួមបោះឆ្នោត ដោយឈរលើស្មារតីឯករាជ្យ និងយុត្តិធម៌ ដែលអាចទទួលយកបានពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។
លោកថា៖ «ដំណើរការកាត់ក្តី ដែលត្រូវបានរកឃើញថា លម្អៀងទៅរកគណបក្សនយោបាយ អាហ្នឹងមានន័យថា ពុករលួយនយោបាយហើយ»។
លោក សាវាង្ស សង្កេតឃើញថា ជ្រុងមួយដែលជំរុញឱ្យមានវិវាទនយោបាយជាបន្តបន្ទាប់ ហើយត្រូវធ្វើកំណែទម្រង់ ដើម្បីឆ្លុះបញ្ជាំងពីឆន្ទៈពលរដ្ឋនោះ គឺស្ថាប័នដោះស្រាយវិវាទ មិនត្រូវមានមន្ត្រីជាសមាជិកបក្សធ្វើជាអ្នកកាត់សេចក្តីក្នុងសំណុំរឿងនយោបាយទៀតនោះទេ។
តែយ៉ាងណា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថ្មីៗនេះ បានក្រើនរម្លឹកកងកម្លាំងឱ្យពង្រឹងវិធានការទប់ស្កាត់ កុំឱ្យមានការគំរាមកំហែងខាងនយោបាយ ដើម្បីធានាឱ្យការបោះឆ្នោតអាណត្តិនេះ ដំណើរការទៅមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌។
ចំណែក រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង ក្នុងកិច្ចប្រជុំផ្សព្វផ្សាយ ស្ដីពីកិច្ចការងារពិនិត្យបញ្ជីឈ្មោះ និងការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ-ថ្នាក់ក្រោមជាតិ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ ក៏បានផ្ញើសារណែនាំ មន្ត្រីប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះដែរ។
លោកថា៖ «កម្លាំងមានសមត្ថកិច្ចទាំងអស់ ត្រូវមានអព្យាក្រិតភាព និងគោរពឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោត[…]ដោយត្រូវបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលនិងផ្តល់សេវាសន្តិសុខដល់គ្រប់គណបក្សនយោបាយ បេក្ខជនទាំងអស់ តំណាងគណបក្សនយោបាយ វាគ្មិន អ្នកសង្កេតការជាតិ អន្តរជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបប្រកបដោយតម្លាភាព និងគ្មានការរើសអើង»។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) នៅថ្ងៃទី២៨ខែមិនា បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ បង្ហាញពីការតាំងចិត្តដើម្បីធានាភាពត្រឹមត្រូវនៃការបោះឆ្នោត ដែលគ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២។
បើតាមលិខិតនោះ កងកម្លាំង និងអាជ្ញាធរ ត្រូវប្រកាន់ជំហរអព្យាក្រឹត មិនលម្អៀង ហាមប្រើសម្ភារៈ និងមធ្យោបាយរដ្ឋ ដើម្បីប្រយោជន៍គណបក្ស រួមទាំង«ទប់ស្កាត់ឱ្យបាននូវរាល់អំពើបំភិតបំភ័យគំរាមកំហែងដល់បេក្ខជនសកម្មជនគណបក្សនយោបាយ និងអ្នកបោះឆ្នោតឆ្នោតតាមគ្រប់រូបភាព»ជាដើម។
សម្រាប់ សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយលោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា បានចាត់ទុកអំពើពុករលួយនយោបាយ ថាជាសកម្មភាព ឬឥរិយាបទនយោបាយ ដើម្បីទាក់ទាញសន្លឹកឆ្នោត ទោះក្រោមរូបភាពប្រើប្រាស់ថវិកាក្តី ឬមិនប្រើថវិកាក្តី រួមទាំងការទទួលជំនួយពីក្រៅប្រទេស ដោយមិនធ្វើច្បាប់ប្រាប់ពីប្រភពផ្តល់ហិរញ្ញវត្ថុទាំងនោះ ឱ្យសាធារណបានដឹង។
លោកថា៖ «នៅក្នុងយន្តការបោះឆ្នោតមានយន្តការមួយចំនួន គេប្រើដែលគេហៅថាពុករលួយនយោបាយហ្នឹង ឧទាហរណ៍ថា គេចាយលុយដើម្បីអូសទាញសំឡេងតាមរយៈមធ្យោបាយផ្ទាល់និងមិនផ្ទាល់។ អាផ្ទាល់ហ្នឹង ឧទាហរណ៍ ដូចថាខ្ញុំអូសទាញគាត់ឱ្យលុយផ្ទាល់ៗអីចឹងទៅ អាមិនផ្ទាល់ឧទាហរណ៍ឱ្យអាហារូបករណ៍កូនគាត់ ឱ្យជាស្អីៗអ៊ីចឹងទៅជាការផ្លាស់ប្តូរ»។
លោកគិតថា ដើម្បីកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយផ្នែកនយោបាយ កុំឱ្យមានឥទ្ធិពលទៅលើការបោះឆ្នោត ទាមទារឱ្យច្បាប់បោះឆ្នោតមានសុក្រឹតភាព និងយុត្តិធម៌ សម្រាប់អ្នកនយោបាយ ដែលចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោត ត្រូវត្រួតពិនិត្យហិរញ្ញវត្ថុ ការចំណាយរបស់អ្នកនយោបាយ និងគណបក្សនយោបាយដែលចូលរួមការបោះឆ្នោត។
បន្ថែមពីនេះ លោកយល់ថា សារដែលបានអំពាវនាវឱ្យមន្ត្រីប្រកាន់ជំហរអព្យាក្រឹត មិនមានប្រសិទ្ធិភាពទេ ដោយថា មន្ត្រីសាធារណៈភាគច្រើន ស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយរួចទៅហើយ តាមរយៈដាក់បញ្ជូនជាសមាជិកបក្ស។
មួយវិញទៀត លោកមើលឃើញថា បើស្ថាប័នច្បាប់ ឬអ្នកមានតួនាទីកាត់សេចក្តីរឿងនយោបាយ នៅតែជាសមាជិកបក្ស នោះលទ្ធផលបោះឆ្នោតនៅអាណត្តិថ្មីនេះ មិនខុសពីអាណត្តិមុនៗឡើយ។
លោកថា៖ «បើកាលណា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌យើង មិនអាចស្វែងរកយុត្តិធម៌ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋបានទេ យន្តការនៃការបោះឆ្នោត លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត អាចកើតឡើងដូចអាណត្តិមុនៗ អត់មានអីខុសគ្នាទេ ហើយបើច្បាប់បោះឆ្នោតរឹតតែខ្វះតម្លាភាព សម្រាប់អ្នកចូលរួមទៀត មិនអាចមានភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ឬគេហៅថាតម្លាភាពបានទេ»៕
