វិធានការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងការរំលោភអំណាច រួមទាំងការលើកកម្ពស់គុណភាពជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅមូលដ្ឋាន មានចែងនៅក្នុងច្បាប់ ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត ស្រុក ខណ្ឌ ដែលច្បាប់នេះត្រូវបានប្រកាសឱ្យប្រើដោយព្រះរាជក្រម ចាប់ពីឆ្នាំ២០០៨មក។
ពាក់ព័ន្ធបញ្ហានេះដែរ ប៉ុន្មានថ្ងៃមុននេះ រដ្ឋាភិបាលបានបង្ហាញការតាំងចិត្តក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ច តបតាមកម្មវិធីជាតិសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅមូលដ្ឋាន ក្រោយពីរកឃើញថា ការអនុវត្តច្បាប់នេះជិត១៤ឆ្នាំរួចមក បញ្ហាប្រឈមមួយចំនួននៅបន្តកើតឡើង។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីសប្ដាហ៍មុន បានអនុម័តសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មមាត្រា១៤០ នៃច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យបង្កើនចំនួនគណៈអភិបាលនៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ។
បើតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់រដ្ឋាភិបាល ចុះថ្ងៃទី១ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ សេចក្ដីព្រាងច្បាប់នោះបានបង្កើនចំនួនគណៈអភិបាលរាជធានីភ្នំពេញដល់១១រូប ខណៈច្បាប់ចាស់តម្រូវឱ្យមានគណៈអភិបាលត្រឹម៧រូបយ៉ាងច្រើន។
គណៈអភិបាលខេត្តមានពី៧រូបទៅ១១រូប ខណៈច្បាប់ចាស់តម្រូវឱ្យមានគណៈភិបាលត្រឹម៧រូប។ រីឯគណៈអភិបាលក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ត្រូវបានបង្កើនពីចំនួនពី៥រូបទៅ៧រូប ខណៈច្បាប់ចាស់តម្រូវឱ្យមានពី៣រូបទៅ៥រូបប៉ុណ្ណោះ។
រដ្ឋាភិបាលសម្អាងថា កំណែទម្រង់នេះ ដោយសារខ្លួនរកឃើញថា ជិត១៤ឆ្នាំ បន្ទាប់ពីច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរាជធានីខេត្ត ស្រុក ខណ្ឌ ត្រូវបានប្រកាសឱ្យប្រើកំណែទម្រង់វិមជ្ឈការ និងសហវិមជ្ឈការ នៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ នៅមានបញ្ហាមួយចំនួននៅឡើយ។
បើតាមរដ្ឋាភិបាល បញ្ហាប្រឈមទាំងនោះមានដូចជា ប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ចរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ធនធានមនុស្សរបស់គណៈអភិបាល រួមទាំងការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធ ស្របពេលមានការរីកចម្រើននៅតំបន់ធំៗ ឬទីប្រជុំជន តំបន់ជនបទ ជាដើម បើទោះបីជារដ្ឋាភិបាលអះអាងថាមានភាពប្រសើរលើយន្តការលើកកម្ពស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅមូលដ្ឋាន រួមទាំងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិអំណាចនិងការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្ដី។
បញ្ហាទាំងនេះបង្កើតជាសំណួរថា តើអ្វីជាឧបសគ្គចម្បងរារាំងដល់ការអនុវត្តប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ?
មាត្រា១២ នៃច្បាប់ស្ដីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ បានចែងថា ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ មាន៨ចំណុច ដែលក្នុងនោះមាន ការលើកម្ពស់គុណភាពជីវិតរបស់ប្រជាជននៅមូលដ្ឋាន គណនេយ្យភាព វិធានការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងការរំលោភអំណាច ជាដើម។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោកបណ្ឌិត សេក សុជាតិ មើលឃើញថា យុទ្ធសាស្ត្រនៃការបង្កើនចំនួនមន្ត្រីនៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិនេះមានរូបភាពពីរ។ បើតាមលោក សុជាតិ រូបភាពទី១ ការបង្កើនចំនួនមន្ត្រី ដើម្បីពង្រឹងប្រសិទ្ធភាពក្នុងការផ្ដល់សេវាជូនពលរដ្ឋ ស្របពេលដែលចំនួនពលរដ្ឋនៅមូលដ្ឋានមានការកើនឡើង ដែលករណីនេះជារឿងចាំបាច់ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការចាំបាច់របស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
ក៏ប៉ុន្តែជាជ្រុងនយោបាយវិញ លោកមើលឃើញថា ការបង្កើនចំនួនមន្ត្រីនេះអាចស្របគ្នានឹងគោលនយោបាយរបស់គណបក្សកាន់អំណាច ដែលធ្លាប់លើកឡើងថា រក្សាអ្នកចាស់ បន្ថែមមនុស្សថ្មី ដើម្បីយកមកជួយការងារសម្រាប់អ្នកដែលត្រៀមចូលនិវត្តន៍ កុំឱ្យបាត់បង់ប្រយោជន៍ក្រុម។ បញ្ហានេះ លោកបារម្ភថា វានឹងជំរុញឱ្យមានអតិផរណា ចំនួនមន្ត្រីរាជការនៅក្នុងតំណែងរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ហើយក៏ជាឧបសគ្គចម្បងផងដែរ បើរដ្ឋាភិបាលខ្វះប្រព័ន្ធតាមដានការអនុវត្តតួនាទីភារកិច្ច និងសមត្ថភាពមន្ត្រី រួមទាំងវិធានទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ។
លោក សេក សុជាតិ ថ្លែងថា៖ «យើងមានមន្ត្រីដែលមានសមត្ថភាពល្អៗជាច្រើន ក៏ប៉ុន្តែសមត្ថភាពរបស់មន្ត្រីទាំងហ្នឹងមិនត្រូវបានលើកកម្ពស់ទេ ដោយសារតែវាអាចជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងកង្វះគុណភាព និងការតាមដានវាយតម្លៃធនធានមនុស្សពិតប្រាកដ។ឲ ហើយក៏វាបង្ហាញពីបក្ខពួកនិយមក្នុងការទទួលបានតួនាទីតំណែងភារកិច្ចធំៗ គេហៅថារំលោភឋានានុក្រមផងដែរ»។
តាមកម្មវិធីជាតិសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដំណាក់កាលទី២ (២០២១-២០៣០) រដ្ឋាភិបាលមានចក្ខុវិស័យធ្វើឱ្យ «ប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានសេវាសាធារណៈ និងផលប្រយោជន៍ពីការអភិវឌ្ឍមូលដ្ឋាន ដែលផ្ដល់ដោយរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ប្រកបដោយបរិយាប័ន្ន និងសមធម៌សង្គម […] និងប្រែក្លាយប្រទេសកម្ពុជាឱ្យទៅជាប្រទេសដែលមានចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់នៅឆ្នាំ២០៣០»។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី មើលឃើញថា ផ្អែកលើបច្ចេកទេសនិងការកើនឡើងនៃចំនួនប្រជាពលរដ្ឋនៅមូលដ្ឋាន ទាមទារឱ្យមានការពង្រីកវិសោលភាពរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ហើយពង្រាយធនធានមនុស្ស ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការជាក់ស្ដែងរបស់ពលរដ្ឋ។
ប៉ុន្តែលោកគិតថា បើរដ្ឋាភិបាលប្រើប្រាស់ធនធានមនុស្សដែលមានស្រាប់ឱ្យអស់សក្ដានុពល នោះនឹងអាចកាត់បន្ថយការចំណាយថវិកាជាតិមួយផ្នែកដែរ តាមរយៈការពង្រីកមន្ត្រីនេះ ខណៈកម្ពុជាមិនទាន់មានថវិកាគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីទ្រទ្រង់ខ្ទង់ចំណាយជាតិនៅឡើយ។
លោកបន្ថែមថា ថវិកាដែលសល់ពីការចំណាយលើការពង្រាយមន្ត្រី ឬហៅថាចំណាយចរន្ត រដ្ឋាភិបាលអាចបង្វែថវិកានេះទៅវិនិយោគហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាតិធំៗ ដូចជា ផ្លូវ ស្ពាន ទឹក ភ្លើង រួមទាំង វិស័យអប់រំ និងវិស័យសុខាភិបាល ជាដើម ដើម្បីជាប្រយោជន៍សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ។
លោក ពិសី កត់សម្គាល់ទៀតថា បើគេមើលពីមុំនយោបាយវិញ តាមរយៈនៃការលើកឡើងរបស់អ្នកជំនាញ យន្តការពង្រីកចំនួនមន្ត្រីនៅពេលនេះ ហាក់ឆ្លុះបញ្ចាំងពីវប្បធម៌ «ទុកអ្នកចាស់ ហើយបញ្ចូលអ្នកថ្មី» ដែលការកែទម្រង់បែបនេះបានផ្ដោតសំខាន់ទៅលើយន្តការបន្តវេនក្រុមអ្នកនយោបាយច្រើនជាង។
លោកថា៖ «អ៊ីចឹងបើសិនជាយើងអត់អាចដកអ្នកចាស់ចេញ ហើយបញ្ចូលអ្នកថ្មី អ៊ីចឹងវិធីតែមួយគឺពង្រីកទំហំ[មន្ត្រី]ហ្នឹងឯង។ អ៊ីចឹងបើយើងមើលទៅលើចំណុចហ្នឹង ជាយុទ្ធសាស្ត្រមួយ គឺទុកអ្នកចាស់ហ្នឹងដើម្បីបន្តធ្វើកិច្ចការ ហើយបន្តចំណេះដឹងមកអ្នកថ្មី។ ហើយមួយទៀត បញ្ចូលអ្នកថ្មី ដើម្បីឱ្យគាត់ចាប់ផ្ដើមអនុវត្ត ហើយស៊ាំនឹងការងារសំខាន់ៗទាំងហ្នឹង ដើម្បីបន្តវេនទៅថ្ងៃក្រោយ»។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីការអភិវឌ្ឍ និងសន្តិភាព លោក យង់ គិមអេង មើលឃើញថា គណៈអភិបាលរាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ហាក់មិនបានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការជួយធ្វើឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការអនុវត្តផែនការយុទ្ធសាស្ត្ររបស់រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិទេ បើធៀបនឹងតួនាទីរបស់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នោះ។
លោកថា៖ «ការដែលបង្កើនសមាសភាពនេះ ខ្ញុំថា ធ្វើឱ្យខាតបង់ការចំណាយរបស់រដ្ឋ វាមិនមែនជួយធ្វើឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពនៃរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិទេ។ ហើយបើធ្វើឱ្យមានតម្លាភាព ប្រសិទ្ធភាព គណនេយ្យភាពអីហូរហែហ្នឹង លុះត្រាតែយើងមានគម្រោងសម្រាប់ក្រុមប្រឹក្សាថ្នាក់ក្រោមជាតិច្បាស់លាស់។ ហើយគណៈកម្មការហ្នឹងអាចបែងចែកជាអនុគណៈកម្មការតូចៗ ដើម្បីធ្វើសកម្មភាពរបស់ខ្លួនយ៉ាងសកម្មផ្ទាល់ជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ ជាមួយក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់អីជាដើម អាហ្នឹងគឺអាចធ្វើឱ្យគេមើលឃើញពីតួនាទីដ៏សំខាន់របស់ពួកគាត់»។
យ៉ាងណា លោកផ្ដល់ជាយោបល់ថា ដើម្បីបញ្ចៀសឧបសគ្គ ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ ក្រុមប្រឹក្សាត្រូវតែមានថវិកា ដើម្បីគាំទ្រគម្រោងជាក់លាក់របស់ខ្លួន និងមិនត្រូវបានគេបំពានអំណាច ក្នុងនោះ ក្រុមប្រឹក្សាខ្លួនឯងត្រូវបង្កើនយន្តការត្រួតពិនិត្យសកម្មភាពរបស់គណៈអភិបាលឱ្យបានខ្លាំង ប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវ មានតម្លាភាព ហើយថ្នាក់ជាតិត្រូវពង្រាយធនធានមនុស្សប្រកបដោយសមត្ថភាព និងទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ៕
