ក្រុមអ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយដែលមានជំហរកណ្ដាល និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស យល់ឃើញស្របគ្នាថា ដំណើរបំពេញទស្សនជាកិច្ចផ្លូវការរបស់អតីតមេបញ្ជាការជាន់ខ្ពស់អូស្ត្រាលីនៅក្នុងសម័យអ៊ុនតាក់ (UNTAC) មកកម្ពុជានេះ ជាការរំឭកឡើងវិញ និងជាការត្រួតពិនិត្យពីដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិមនុស្ស ដែលកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់កាលពី៣០ឆ្នាំមុន តាមរយៈយន្តការនៃការបោះឆ្នោត ហើយមានការវិវត្តខ្លួនធំធាត់កម្រិតណាមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
ដំណើរទស្សនកិច្ចជាផ្លូវការរបស់លោក ចន សាន់ដឺសុន (John Sanderson) រយៈពេល១០ថ្ងៃ ដោយគិតចាប់ពីថ្ងៃទី២៣ ខែ មេសា ដល់ថ្ងៃទី២ ខែឧសភានេះ លោកបានជួបគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ដែលជាតួអង្គសម្រាប់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ រួមមាន ព្រះមហាក្សត្រ រដ្ឋាភិបាល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ជាដើម។ អតីតមេបញ្ជាការជាន់ខ្ពស់អូស្ត្រាលីនៅក្នុងសម័យអ៊ុតាក់(UNTAC) លោក ចន សាន់ដឺសុន ពេលនេះ មានវ័យប្រមាណ៨០ឆ្នាំហើយ។
សេចក្ដីប្រកាសព័ត៌មានរបស់ស្ថានទូតអូស្ត្រាលីប្រចាំកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ថា ការបំពេញទស្សនកិច្ចជាផ្លូវការរបស់អតីតមេបញ្ជាការ លោក ចន សាន់ដឺសុន (John Sanderson) នៅពេលនេះ ប្រារព្ធឡើង នៅចំពេលនៃខួប៣០ឆ្នាំ នៃការបង្កើតអាជ្ញាធរបណ្ដោះអាសន្ន អង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលហៅកាត់ថា អ៊ុនតាក់ (UNTAC)។ កាលពី៣០ឆ្នាំមុន អូស្ត្រាលីបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ទាំងលើវិស័យយោធានិងស៊ីវិល ក្នុងការស្វែងរកសន្តិភាព និងឈានទៅបញ្ចប់ជម្លោះផ្ទៃក្នុងនៅកម្ពុជា រហូតឈានដល់ការបោះឆ្នោតសកលជាលើកដំបូងរបស់ខ្លួន កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែឧសភា។
ប្រធានវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន យល់ឃើញថា ទោះតិចឬច្រើន វត្តមានលើកនេះរបស់អតីតមេបញ្ជាការជាន់ខ្ពស់អូស្ត្រាលីរូបនេះ អាចនឹងធ្វើឱ្យមានការប្រែប្រួលផ្នែកខ្លះសម្រាប់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យដែលកំពុងធ្លាក់ចុះនៅពេលនេះសម្រាប់កម្ពុជា។
អ្នកជំនាញផ្នែកគោលនយោបាយនិងប្រជាធិបតេយ្យរូបនេះបន្តថា ជារូបភាព អូស្ត្រាលីធ្វើកិច្ចការដោយមិនរឹងរូសដូចបណ្ដាប្រទេសបស្ចិមលោកដទៃទៀតទេ ប៉ុន្តែឥរិយាបថរបស់អូស្ត្រាលីជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់ក្នុងការកសាង និងពង្រឹងប្រជាធិបតេយ្យសម្រាប់កម្ពុជា តាំងពីក្នុងអតីតកាល និងបន្តទៅមុខទៀត។
លោកបន្តថា៖ «ជាការពិត ទំនាក់ទំនងការទូតអូស្ត្រាលីមានលក្ខណៈទន់ភ្លន់ និងមានលក្ខណៈមិនប្រឈមមុខខ្លាំងដូចទៅនឹងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុបទេ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណា ពីសកម្មភាពមួយទៅសកម្មភាពមួយ ឬក៏សកម្មភាពដែលស្ថានទូតអូស្ត្រាលីនេះធ្វើ សុទ្ធបានឆ្លុះបញ្ចាំង និងមានគោលបំណងជាក់លាក់ គ្រាន់តែថាពេលខ្លះគេជ្រើសរើសវិធីទន់ភ្លន់ និងប្រយោល ជាជាងបង្ហាញឬក៏លើកចំៗចំពោះមុខជាសាធារណៈដូចដែលស្ថានទូតអាមេរិក ឬសហភាពអឺរ៉ុបធ្វើកន្លងមក »។
ចំពោះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានបង្ហោះសារនៅលើបណ្ដាញសង្គមហ្វេសប៊ុករបស់លោក ក្រោយជំនួបបានបញ្ចប់ កាលពីថ្ងៃទី២៧ ខែមេសា ថាអតីតបញ្ជាការជាន់ខ្ពស់ក្នុងសម័យអ៊ុនតាក់ លោកឧត្ដមសេនីយ៍ ចន សាន់ដឺសុន បង្ហាញការភ្ញាក់ផ្អើល ដែលឃើញកម្ពុជាមានការអភិវឌ្ឍនិងស៊ីវិល័យដូចបច្ចុប្បន្ន ហើយនេះជាការផ្លាស់ប្តូរមួយដ៏អស្ចារ្យ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្ថែមទៀតថា អ្នកជំនាញផ្នែកយោធារូបនេះក៏ផ្ដល់តម្លៃចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់កម្ពុជា ក្នុងការថែរក្សាសន្តិសុខក្នុងតំបន់និងពិភពលោក ជាពិសេសវឌ្ឍនភាព ដែលរដ្ឋាភិបាលដើរតួនាទីជាប្រធានអាស៊ានប្ដូរវេនជាថ្មីទៀត។
បើទោះបែបណា ដំណើរនៃការបំពេញទស្សនកិច្ចនេះ គេសង្កេតឃើញថា ស្របពេលកម្ពុជារងនូវការរិះគន់ពីការធ្លាក់ចុះនៃការអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិមនុស្ស ជាពិសេសស្របពេលដែលកម្ពុជាជិតនឹងឈានទៅរកការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ ដែលនឹងត្រូវចាប់ផ្ដើមនៅដើមខែមិថុនា ខាងមុខនេះ។
តែសម្រាប់អ្នកជំនាញគោលនយោបាយ មើលឃើញថា ដំណើរទស្សនកិច្ចដ៏កម្រនេះ វានឹងមិនធ្វើឱ្យមានការប្រែប្រួលទេ ទៅលើដំណើរការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់នេះ ប៉ុន្តែនេះជាសញ្ញាបង្ហាញទៅរដ្ឋាភិបាលឱ្យមានការប្រុងប្រយ័ត្នពីការធ្លាក់ចុះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលរដ្ឋាភិបាលកំពុងតែជួបប្រទះនេះ។
សាស្ត្រាផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា ចាត់ទុកវត្តមានរបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍ឯក ចន សាន់ដឺសុន នេះថា ជាសារប្រាប់ឱ្យភាគីកម្ពុជាត្រូវត្រួតពិនិត្យមើលឡើងវិញ ក្រោយមានការជ្រោមជ្រែងពីសហគមន៍អន្តរជាតិក្នុងដំណើរការប្រជាធិតេយ្យនេះ។
លោកបន្តថា សម្រាប់រូបលោកនៅតែមើលឃើញពីដំណើរនៃការបំពេញទស្សនកិច្ចដ៏កម្រនេះ វាជាការឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញពីការខាតប្រយោជន៍ដ៏ធំសម្រាប់កម្ពុជា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលនៅតែយល់ឃើញថា ការកម្ទេចធាតុសំខាន់ៗដែលជាតួអង្គប្រជាធិតេយ្យ គឺជារឿងត្រឹមត្រូវ។
លោកបន្តថា៖ «អូស្ត្រាលីមកបំពេញទស្សនកិច្ចចង់ពញ្ញាក់ឱ្យឃើញថា ឱ្យយើងមើលឃើញពីតម្លៃនៃការួមចំណែករបស់សហគមន៍អន្តរជាតិសម្រាប់កម្ពុជា។ ដូច្នេះ បើសិនជាភាគីកម្ពុជានៅតែមិនឆ្លើយតបទៅនឹងកង្វល់ ឬក៏ការលើកឡើងពីសហគមន៍អន្តរជាតិទេ កម្ពុជាអាចបាត់អត្ថប្រយោជន៍ដែលខ្លួនទទួលបានកើតចេញពីការទំនាក់ទំនងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ដែលមានអូស្ត្រាលីជាដើម »។
សេចក្ដីប្រកាសព័ត៌មានដែលចេញដោយស្ថានទូតអូស្ត្រាលីប្រចាំកម្ពុជា បង្ហាញថា អ៊ុនតាក់ ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្រ្តមួយ សម្រាប់កម្ពុជា ដែលមានការរួមចំណែកពីប្រទេសជប៉ុន និងបណ្ដារដ្ឋដទៃទៀតនៅក្នុងប្លុកអាស៊ាន។ ហើយវាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់និងជាគំរូដ៏ល្អ នៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិនយោបាយនិងសន្តិសុខអន្តរជាតិ។
សេចក្ដីប្រកាសបន្ថែមថា អ៊ុនតាក់ គឺត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩២។ ការបង្កើតយន្តការអន្តរជាតិនេះ ដើម្បីត្រួតពិនិត្យកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ស្ដីពី «កម្ពុជា និងការធ្វើមាតុភូមិវត្តន៍ប្រកបដោយសុវត្ថិភាពរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា»។
សេចក្ដីប្រកាសព័ត៌មានរបស់ស្ថានទូតអូស្ត្រាលីបន្ថែមទៀតថា លោកឧត្ដមសេនីយ៍ឯក ចន សាន់ដឺសុន ជាអតីតមេបញ្ជាការយោធាជាន់ខ្ពស់របស់អូស្ត្រាលី ហើយក៏ជាអ្នកបញ្ជាកងកម្លាំងពហុភាគីដ៏ធំ ដែលមានកងវរសេនាតូចថ្មើរជើង អង្គភាពគាំទ្រ អ្នកសង្កេតការណ៍យោធា និងនគរបាលស៊ីវិល មកពីប្រទេសប្រមាណ៤០ប្រទេសផ្សេងគ្នា សរុប២ម៉ឺន២ពាន់នាក់។
បើតាមសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានដដែលនេះ បង្ហាញថា ដំណើរទស្សនកិច្ចនេះ វាគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងនៃការរួមចំណែកផ្ទាល់ខ្លួន និងមិត្តភាព ដែលកម្ពុជា និងអូស្ត្រាលី បានកសាងគ្រឹះនៃចំណងសម្ព័ន្ធមិត្ត៧០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ហើយក៏ជាការចូលរួមរំឭកខួប៣០ឆ្នាំនៃការបង្កើតអាជ្ញាធរបណ្ដោះអាសន្ននៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលហៅកាត់ថា «អ៊ុនតាក់» ផងដែរ។
នាយិកាប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា (CCHR) លោកស្រី ចក់ សុភាព ដែលជាតួអង្គពីសង្គមស៊ីវិលមួយរូប បញ្ជាក់ថា វាមិនខុសទេ នៅក្នុងជំនួបក្រៅផ្លូវការជាមួយលោក ចន សាន់ដឺសុន ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកមកកម្ពុជានេះ គឺដើម្បីរម្លឹកឡើងវិញពីប្រវត្តិតស៊ូ រហូតរៀបចំឱ្យមានការបោះឆ្នោតមួយកាលពី៣០ឆ្នាំមុន ដែលធានាពីសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
លោកស្រីបន្តថា បើតាមលោក ចន សាន់ដឺសុន ពេលនេះ រូបលោកក៏ចង់ឃើញដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាពីពេលនេះទៅមុខទៀតរីកធំធាត់តាមយន្តការនៃការបោះឆ្នោត ដែលទទួលបានការគាំទ្រពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ មិនខុសពី៣០ឆ្នាំមុនប៉ុន្មានដែរ។
លោកស្រីបន្តថា៖ «យើងជជែកអំពីបរិយាកាសនៃការបោះឆ្នោតលើកដំបូងនៅកម្ពុជា ក្រោមការសម្របសម្រួលរបស់ភ្នាក់ងារអ៊ុនតាក់ហ្នឹង។ អ៊ីចឹងយើងលើកអំពីបរិយាកាសដែលភាគច្រើនពលរដ្ឋមានភាពរីករាយនៅក្នុងការចេញទៅបោះឆ្នោតអីអ៊ីចឹងជាដើម។ ហើយនោះជាអ្វីដែលយើងទាំងអស់គ្នាចង់ឃើញប្រទេសកម្ពុជាយើងទៅមុខ ដែលយើងត្រូវមានបរិយាកាសបោះឆ្នោតមួយ ដែលពលរដ្ឋគួរតែរីករាយក្នុងការចូលរួមនិងសម្រេចចិត្តចំពោះគណបក្សដែលខ្លួនពេញចិត្តហ្នឹង»។
ប្រធានវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន បញ្ជាក់ថា តាមពិតទៅ កម្ពុជា និងអូស្ត្រាលី បានភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយគ្នាតាំងពីមុនកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពេញលេញ។ ហើយអូស្ត្រាលីក៏ជាតួអង្គដ៏សំខាន់មួយដែរ ដែលជួយសម្របសម្រួលឱ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស។ ទន្ទឹមនឹងនេះ អូស្ត្រាលី ក៏ជាដៃគូអភិវឌ្ឍ និងជាម្ចាស់ជំនួយដ៏ធំមួយដែរសម្រាប់កម្ពុជា ហើយក៏ជាប្រទេសទី២សម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជាដែលជ្រើសរើសទៅរស់នៅនិងសិក្សា។
បើគេពិនិត្យអំពីឥទ្ធិពលជាអន្តរជាតិវិញ អូស្ត្រាលីក៏ជាសម្ព័ន្ធភាពអូឃឺស៏ (AUKUS) មួយដ៏សំខាន់សម្រាប់ពិភពលោក និងតំបន់។ សម្ព័ន្ធមិត្តដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិក អង់គ្លេស និងអូស្ត្រាលីខ្លួនឯងផងនេះ ដែលហៅកាត់ «អូឃឹស៍» គឺមានអំណាច ដែលជួយធ្វើឱ្យសណ្ដាប់ធ្នាប់ពិភពលោកល្អជាងមុន តាមរយៈយន្តការនៃការកសាងកងកម្លាំងសន្តិសុខរួមគ្នា៕
