ភាពចម្រូងចម្រាសនៃវិធានការបិទខ្ទប់គណបក្សប្រឆាំងដែលមានសក្ដានុពលចេញពីឆាកនយោបាយ ស្របគ្នានឹងផែនការផ្ទេរអំណាច ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាដើមហេតុចម្បងមួយយាយីដល់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
បញ្ហានេះ សហភាពអឺរ៉ុបបានព្រមានជាថ្មីទៀតពីវិធានការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ (EBA) ទាំងស្រុងពីកម្ពុជា បើស្ថានការណ៍នយោបាយមិនវិលទៅស្ដារប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ តាមរយៈការបើកផ្លូវឱ្យមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងបានចូលប្រឡូកក្នុងឆាកនយោបាយឡើងវិញទេនោះ។
សមាជិកសភាអឺរ៉ុប កាលពីថ្ងៃទី៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ បានស្នើសមាជិករបស់ខ្លួនចំនួន២៧ប្រទេសឱ្យដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លើវិធានការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទាំងស្រុង ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ នៅថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ និងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តនៅឆ្នាំ២០២៣ ត្រូវបានគេរកឃើញថា គ្មានភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធ៌ម។
បណ្ដុំប្រទេសលោកសេរីមួយនេះបានលើកឡើងថា ខ្លួនព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងអំពីការដើរថយក្រោយនៃការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា និងបានថ្កោលទោសចំពោះការរំលាយគណបក្សសង្រ្គោះជាតិដោយតុលាការកំពូលរបស់កម្ពុជា។
បញ្ហានេះ ពួកគេទាមទារឱ្យតុលាការទម្លាក់ចោលរាល់ការចោទប្រកាន់មកលើលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្រ្គោះជាតិដែលតុលាការរំលាយ និងថ្នាក់ដឹកនាំមួយចំនួនទៀត រួមមាន លោក សម រង្ស៊ី និងអ្នកស្រី មូរ សុខហួរ ជាដើម។
លោក កឹម សុខា ត្រូវបានតុលាការដកសិទ្ធិធ្វើនយោបាយជាង៤ឆ្នាំមកហើយ គិតចាប់ពីថ្ងៃដែលសមត្ថកិច្ចឆ្មក់ចូលចាប់ខ្លួនលោកទាំងកណ្ដាលយប់ឆ្លងចូលថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ នៅគេហដ្ឋានរបស់លោក ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
រដ្ឋាភិបាលដែលជាដើមបណ្ដឹង បានចោទប្រកាន់លោក កឹម សុខា ថាគប់គិតជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកចង់ផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល ដែលការចោទប្រកាន់នេះ ចំពេលគណបក្សប្រឆាំងមួយនេះមានអ្នកគាំទ្រជាង៤៣ភាគរយ ប្រហាក់ប្រហែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលកំពុងគ្រប់គ្រងអំណាចដែរ។
របត់នយោបាយនេះ សមាជិកសភាអឺរ៉ុបបានទាមទារឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបញ្ចប់នូវរាល់ទម្រង់នៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ការសម្លុតបំភ័យ គំរាមកំហែងទៅលើអ្នកនយោបាយប្រឆាំង។
ជាការកត់សម្គាល់នៃមុំនយោបាយ ក្រោយរំលាយគណបក្សប្រឆាំងចេញពីឆាកនយោបាយជិត៤ឆ្នាំ រួចមក លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលកាន់អំណាចជាង៤០ឆ្នាំមកនេះ បានប្រកាសពីផែនការផ្ទេរអំណាច ឬយន្តការបន្តវេន ទៅឱ្យកូនប្រុសច្បង គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត។
ការថ្លែងសារដ៏កម្រពីផែនការបន្តវេនរបស់លោក ហ៊ុន សែន នេះ បានធ្វើឡើងក្នុងពិធីសម្ពោធដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ផ្លូវ៣៧ខ្សែ នៅខេត្តព្រះសីហនុ កាលពីថ្ងៃទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១។
លោកថា៖ «ហ៊ុន ម៉ាណែត មួយជាបេក្ខភាព ក្នុងចំណោមបេក្ខភាពជានាយករដ្ឋមន្ត្រី មិនមែនមានតែម្នាក់ទេ ប៉ុន្តែបានទទួលការគាំទ្រពីឪវាពេញលេញ គឺ ហ៊ុន សែន! […] ហ៊ុន សែន វាមានថ្ងៃងាប់ ថ្ងៃចាស់ណា! ហើយចុះបើមានកូន ម៉េចមិនឱ្យវាធ្វើតទៅ តាមរយៈបោះឆ្នោត»។
បញ្ហាទាំងនេះបង្កើតជាចម្ងល់ថា តើសម្ពាធអឺរ៉ុបមានឥទ្ធិពលដល់ការជំរុញដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាឬទេ?
សាស្រ្តាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មើលឃើញថា សម្ពាធសហភាពអឺរ៉ុប ដែលព្រមានពីការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ ៨០ភាគរយបន្ថែមទៀតនេះ ពិតជាមានឥទ្ធិពលទៅលើការតម្រង់ទិសនយោបាយទៅរកគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញ តែមិនមានឥទ្ធិពលក្នុងរយៈពេលខ្លីទេ អាច៣ឬ៤ឆ្នាំទៀត។
ការសម្អាងបែបនេះ លោកកត់សម្គាល់ថា ដោយសារគណបក្សកាន់អំណាច ត្រូវការពេលដើម្បីរក្សាស្ថិរភាពបន្តវេន ដែលចរន្តនយោបាយបែបនេះ នឹងមិនបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញ ដូចការទាមទាររបស់ក្រុមប្រទេសលោកសេរីទេ ព្រោះវាជាហានិភ័យដល់យន្តការផ្ទេរអំណាច។
លោកថា៖ «កាលណាលំហប្រជាធិបតេយ្យបើកពេញទូលាយដូចបណ្ដាប្រទេសលោកសេរីអីពេញលេញ អ៊ីចឹងវាធ្វើឱ្យរង្គោះរង្គើទៅលើ [យន្តការ] បន្តវេន។ អ៊ីចឹងអាហានិភ័យហ្នឹង គណបក្សកាន់អំណាចអត់ចង់ឱ្យមានទេ»។
លោកមើលឃើញថា ដើម្បីសម្រេចបាននូវយន្តការបន្តវេននេះ របត់នយោបាយនឹងមិនបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញដូចការចង់បានរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិទេ រីឯដំណើរការដឹកនាំរដ្ឋនឹងប្រើប្រាស់ធនធានជាតិនៅក្នុងស្រុក និងជំហរគាំទ្រពីមហាអំណាចចិន សម្រាប់ទប់ទល់ទៅនឹងសម្ពាធពីក្រុមប្រទេសលោកខាងលិច។
តែយ៉ាងណា លោកគិតថា ស្ថានការណ៍នយោបាយអាចនឹងប្រសើរឡើងវិញក្នុងរយៈពេលខ្លី ដរាបណាក្រុមប្រទេសជាហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ស្រុះគ្នាប្រើវិធានការច្បាប់បង្កកទ្រព្យសម្បត្តិជាលក្ខណបុគ្គល ចំពោះអ្នកដែលរារាំងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ។
ប៉ុន្តែលោកគិតថា វិធានការរួមគ្នានេះពិបាកនឹងកើតឡើង ព្រោះថ្មីៗនេះ បន្ទាត់នយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានឈរលើបន្ទាត់នយោបាយអន្តរជាតិ តាមរយៈការគាំទ្រសេចក្តីសម្រេចមហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ ពាក់ព័ន្ធនឹងការថ្កោលទោសរុស្ស៊ីឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន។
ប្រធានសហភាពការងារកម្ពុជា លោក អាត់ ធន់ លើកឡើងថា វិស័យកាត់ដេរបានចំណេញពីប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះចន្លោះពី «៣ភាគរយ» ទៅជិត«៣០ភាគរយ» តែថា បើកម្ពុជាបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះទាំងស្រុង វានឹងបង្កផលប៉ះធ្ងន់ធ្ងរដល់កម្មករច្រើនម៉ឺននាក់។
លោកបានគូសបញ្ជាក់ថា បើការបោះឆ្នោតខាងមុខធ្វើឱ្យកម្ពុជាបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះទាំងស្រុងពិតមែន វានឹងបង្កើតជាសំណួរថា តើរដ្ឋាភិបាលដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតបានតម្កល់ប្រយោជន៍សាធារណៈកម្រិតណា?។
លោកថា៖ «២០ឆ្នាំហើយ ប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា វាគួរតែមានការបោះឆ្នោតប្រកួតប្រជែងដោយត្រឹមត្រូវ ដោយតម្លាភាព ដោយយុត្តិធម៌ ដែលអាចទទួលយកបានហើយ វាមិនគួរឆ្នាំណាក៏ឮតែអ៊ីចឹង ពួកយើងក៏ឈឺក្បាលដែរ។ មិនសំខាន់ទេថាតើអ្នកណាឈ្នះចាញ់ សំខាន់នៅត្រង់ថា [អ្នក]ឈ្នះហ្នឹងត្រឹមត្រូវអត់? អាហ្នឹងរឿងទី១។ ទី២ ថាឈ្នះហើយហ្នឹង បានធ្វើអ្វីខ្លះដែលបម្រើសេវាកម្មសាធារណៈឱ្យពលរដ្ឋបានពេញចិត្តហ្នឹង?»
តែយ៉ាងណា លោកយល់ឃើញថា ការរៀបចំទីលានប្រកួតនយោបាយដោយសុចរិត ធានាបាននូវភាពត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌តាមគមន្លងប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីការពារប្រយោជន៍ជាតិ មិនមែនជារឿងលំបាកនោះទេ បើអ្នកនយោបាយមានមនសិការជាតិនោះ។
តែយ៉ាងណា រដ្ឋសភាកម្ពុជា តាមរយៈសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ចុះថ្ងៃទី៩ ខែឧសភានេះ ចាត់ទុកចំណាត់ការជាថ្មីទៀតរបស់សភាអឺរ៉ុបនេះ ថាជាផ្នែកមួយរុកកួនកម្ពុជាមិនឈប់ឈរ និងចោទប្រកាន់វិញថា វិធានការមិនស្របច្បាប់ទៅនឹងបទដ្ឋានជាអន្តរជាតិ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី មើលឃើញថា ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធរបស់សហភាពអឺរ៉ុបនៅតែបន្តដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងវិស័យកាត់ដេរ ហើយជួយជ្រោមជ្រែងចរន្តសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គម ដែលវិស័យនេះបានផ្តល់ការងារដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជាប្រមាណ១លាននាក់ ហើយ៨០ភាគរយជាស្ត្រី ។
លោកយល់ថា បើប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះត្រូវបានដកហូតទាំងស្រុង វានឹងរង្គោះរង្គើដល់វិស័យកាត់ដេរ និងប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋច្រើនលានទៀត ដែលបញ្ហានេះ អ្នកនយោបាយគួរពិចារណា។
មួយវិញទៀត លោកគិតថា សារព្រមានជាថ្មីទៀតរបស់សហភាពអឺរ៉ុបបែបនេះ ជាការផ្តល់សញ្ញាថា ពួកបស្ចិមប្រទេសនៅតែតាមដានបញ្ហាប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា និងបន្តលើកទឹកចិត្តឱ្យមេដឹកនាំកម្ពុជាត្រលប់មករកការដឹកនាំបែបប្រជាធិបតេយ្យ ធានាបាននូវការបោះឆ្នោតមួយដែលឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីឆន្ទៈពលរដ្ឋពិតប្រាកដ។
លោកថា៖ «វេទិកានៃការឈ្លោះគ្នានៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គេប្រើយន្តការនៃការបោះឆ្នោត ការប្រកួតប្រជែងគោលនយោបាយ ការប្រកួតប្រជែងប្រសិទ្ធភាពប្រសិទ្ធផលនៃការដឹកនាំ។ អ៊ីចឹងបើយើងបំបាត់សំឡេងបក្សប្រឆាំងចោល បានន័យថា យើងបានបំផ្លាញសង្វៀនប្រជាធិបតេយ្យមួយហើយ»។
សម្រាប់លោក ប៉ិច ពិសី មិនចង់ឃើញកម្ពុជារងសម្ពាធណាមួយពីសហគមន៍អន្តរជាតិទេ តែលោកចង់ឃើញអ្នកនយោបាយការពារប្រយោជន៍កម្មករ និងអត្ថប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចដែលគេឱ្យទេ។
បន្ថែមពីនេះ លោកថា លក្ខខណ្ឌរបស់សហភាពអឺរ៉ុបដែលលើកទឹកចិត្តមេដឹកនាំកម្ពុជាគោរពលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការជំរុញនីតិរដ្ឋ យុត្តិធម៌សង្គម ជាដើម សុទ្ធសឹងជាប្រយោជន៍របស់កម្ពុជា ហើយក៏ជាការចង់បានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា៕