សង្គមស៊ីវិលលើកឡើងថា កម្សោយការអនុវត្តច្បាប់ និងការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ បាននាំឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាកន្លែងដែលឧក្រិដ្ឋជនរកស៊ីអាចផលិតនិងកែច្នៃគ្រឿងញៀនទៅលក់នៅប្រទេសទី៣ ដែលករណីនេះ ពួកគេបានជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់បន្ថែមទៀត។
កាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២ សមត្ថកិច្ចជំនាញនៃមន្ទីរប្រឆាំងគ្រឿងញៀន បង្ក្រាបមន្ទីរពិសោធន៍លួចលាក់និងកែច្នៃផលិតគ្រឿងញៀនចំនួន៣ទីតាំង នៅរាជធានីភ្នំពេញ និងខេត្តកំពង់ស្ពឺ ក្នុងនោះបានចាប់ខ្លួនជនជាតិចិនតៃវ៉ាន់ ៥នាក់ និងរឹបអូសសារធាតុញៀនជាង១ ៤០០គីឡូក្រាម និងសារធាតុគីមីជាង១១តោន។
ប្រធានអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី លើកឡើងនៅថ្ងៃសុក្រនេះថា មូលហេតុដែលបទល្មើសគ្រឿងញៀននៅតែមិនថយចុះ អាចបណ្ដាលមកពីកម្សោយនៃការអនុវត្តច្បាប់ ដែលបង្កបរិយាកាសឱ្យអ្នករកស៊ីគ្រឿងញៀនមានឱកាសក្នុងការនាំចូល ផលិត និងកែច្នៃសារធាតុគីមីទៅជាគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជា។
លោកបន្តថា បញ្ហាគ្រឿងញៀននេះមិនមែនពាក់ព័ន្ធតែនៅកម្ពុជាទេ តែអាចពាក់ព័ន្ធនឹងបទល្មើសតំបន់ ដូចជា ការលាងលុយកខ្វក់ ជាដើម។ បញ្ហានេះ លោកជំរុញឱ្យកម្ពុជាបង្កើនកិច្ចសហការជាមួយបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់ផ្សេងៗទៀត ដើម្បីទប់ស្កាត់បទល្មើសគ្រឿងញៀននិងបទល្មើសផ្សេងៗឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព។
លោក ប៉ិច ពិសី បន្ថែមថា បើសិនជារដ្ឋាភិបាលមិនអាចទប់ស្កាត់បទល្មើសគ្រឿងញៀនបានទេ នោះនឹងបង្កផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសស្រទាប់យុវជនទាំងនៅជនបទនិងទីក្រុង ដោយអ្នកខ្លះបានជួញដូរ និងខ្លះទៀតកំពុងប្រើប្រាស់ដែលមានទំហំធំនាបច្ចុប្បន្ន។
លោកថា៖ «អ៊ីចឹង បើសិនទំហំនៃការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនទៅលើយុវជនច្រើន ប្រទេសយើងអាចមានបញ្ហាទាក់ទងនឹងធនធានមនុស្ស ទាក់ទងនឹងការខ្វះជំនាញ ជាពិសេសគាត់អាចក្លាយជាជនពិការរាងកាយ-ស្មារតី ដោយសារគាត់ប្រើគ្រឿងញៀន ហើយកម្ពុជាយើងត្រូវការធនធានមនុស្ស។ អ៊ីចឹងផលប៉ះពាល់ធំធេងណាស់ ដែលយើងគិតថា រដ្ឋាភិបាលគួរតែព្យាយាមកាត់បន្ថយប្រតិបត្តិការរកស៊ីគ្រឿងញៀនឱ្យបាន ហើយជំរុញឱ្យមានការបង្ក្រាបគ្រឿងញៀន ហើយបងប្អូនដែលប្រើប្រាស់គួរតែចាប់ផ្ដើមបន្សាប ហើយកុំឱ្យមានការចែកចាយគ្រឿងញៀនទ្រង់ទ្រាយធំ»។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព លោក យង់ គិមអេង មានប្រសាសន៍ថា ត្បិតសមត្ថកិច្ចបានចុះបង្ក្រាបគ្រឿងញៀនជាបន្តបន្ទាប់ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែចំពោះវិធានការបង្ការកុំឱ្យមានករណីលួចផលិត កែច្នៃ និងជួញដូរគ្រឿងញៀនវិញ ហាក់នៅមានភាពខ្វះចន្លោះច្រើន ខណៈការចុះបង្រ្កាបបទល្មើសរបស់សមត្ថកិច្ចនៅមានភាពយឺតយ៉ាវនៅឡើយ។
លោកបន្តថា កត្តាដែលនាំឱ្យមានការផលិត កែច្នៃ និងជួញដូរគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជានៅតែបន្តកើតមាន អាចបណ្ដាលមកពីការអនុវត្តច្បាប់នៅមានកម្រិត និងមន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើពុករលួយ ខណៈក្រសួងពាក់ព័ន្ធមួយចំនួនមិនមានកិច្ចសហការល្អជាមួយគ្នាក្នុងការទប់ស្កាត់បទល្មើស។
លោកថា៖ «អនុសាសន៍ទី២របស់ខ្ញុំ ខ្ញុំស្នើគួរតែមានកិច្ចសហការឱ្យកាន់តែប្រសើររវាងក្រសួងនិងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀននេះ កុំឱ្យស្ថាប័ននីមួយៗធ្វើដោយឡែកៗពីគ្នា ហើយខ្វះកិច្ចសហការ ដែលធ្វើឱ្យបញ្ហាកើតឡើងដដែល»។
លោក យង់ គិមអេង យល់ឃើញទៀតថា ដើម្បីឱ្យការបង្ក្រាបបទល្មើសគ្រឿងញៀនមានប្រសិទ្ធភាព លុះត្រាតែអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធមានកិច្ចសហការល្អជាមួយប្រជាពលរដ្ឋ និងធានាអំពីសុវត្ថិភាព រួមទាំងការឆ្លើយតបចំពោះសេចក្ដីរាយការណ៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋ នៅពេលមានបទល្មើសកើតឡើងឱ្យបានទាន់ពេលវេលា។ លោកបន្តថា រដ្ឋាភិបាលក៏ត្រូវហ៊ានចាត់វិធានការនិងដាក់ទោសលើមន្ត្រីរបស់ខ្លួន បើសិនជារកឃើញថាមន្ត្រីណាមួយមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងបទល្មើសគ្រឿងញៀន ឬជួយសម្រួលដោយផ្នែកណាមួយដល់ជនល្មើស។
លោកថា៖ «បើអាជ្ញាធរជាអ្នកបម្រើជាតិ បម្រើប្រជារាស្ត្រ ហើយទៅយកទុក្ខមកដាក់លើប្រជាពលរដ្ឋ អាជ្ញាធរបែបហ្នឹងគឺមិនគួរលើកលែងទេ ហើយត្រូវតែដាក់ទោសឱ្យធ្ងន់ធ្ងរ ពីព្រោះថា រដ្ឋាភិបាលក៏លោកមិនចង់ឃើញមន្ត្រីបែបនោះទៅធ្វើសកម្មភាពផ្ទុយពីច្បាប់ ទៅធ្វើសកម្មភាពបំផ្លិចបំផ្លាញសង្គមជាតិដូច្នេះដែរ»។
អគ្គស្នងការរងនគរបាលជាតិ ទទួលបន្ទុកប្រឆាំងបទល្មើសគ្រឿងញៀន លោក ម៉ក់ ជីតូ ប្រាប់វីអូឌីថា ការផលិត កែច្នៃ ការជួញដូរ និងចែកចាយគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ មានការកើនឡើង បើប្រៀបធៀបពេលកន្លងមក។ ជាក់ស្ដែង លោកថា ចាប់តាំងពីចុងឆ្នាំ២០២១ ដល់ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២២នេះ សមត្ថកិច្ចបានបង្ក្រាបនិងរឹបអូសគ្រឿងញៀនប្រមាណ៥តោន និងសារធាតុគីមីដែលអាចយកមកផ្សំជាគ្រឿងញៀនប្រហែល៤០០តោន។
លោកថា៖ «ធម្មតាទេ! ពួកហ្នឹងប្រឹងប្រែងលាក់បាំង មិនទៅចំហដូចយើង តែយើងក៏ខំប្រឹងបង្រ្កាបតាមជំនាញប៉ូលិសដែរ។ អ៊ីចឹងការលំបាករបស់យើងត្រង់បច្ចេកទេស មធ្យោបាយយើងនៅស្ទើរដែរ តែបងប្អូននៅតែប្រឹងប្រែងតាមសមត្ថកិច្ចនិងលទ្ធភាព ហើយក៏មានការរួមផ្សំជួយពីបណ្ដាប្រទេសជាមិត្ត។ មួយរយៈនេះមានការកើនឡើង មានការកើនឡើង ដោយសារពួកឧក្រិដ្ឋជនប្រឹងប្រែងខំកែច្នែផលិត ដើម្បីនាំទៅប្រទេសទី៣ ហើយយើងបង្ក្រាបនេះ គោលដៅរបស់វានាំទៅតៃវ៉ាន់»។
កាលពីថ្ងៃទី២២ ខែមីនា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង បានចេញបញ្ជាផ្ទាល់មាត់ឱ្យស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធស្វែងរកអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះការអនុញ្ញាតឱ្យក្រុមហ៊ុនមួយនាំចូលសារធាតុផ្សំជាគ្រឿងញៀនជាង១០០តោនចូលមកកម្ពុជា។
ការបញ្ជានេះធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីសមត្ថកិច្ចចុះបង្រ្កាបទីតាំងផលិតគ្រឿងញៀននៅក្រុមហ៊ុនចិនមួយឈ្មោះ «ស៊ិនយីងហ្វេង» ដែលបាននាំសារធាតុគីមីផ្សំជាគ្រឿងញៀនជាង១០០តោនចូលកម្ពុជា ក្នុងនោះ ក្រុមហ៊ុនទទួលបានអាជ្ញាបណ្ណនាំចូលមុខទំនិញចំនួន៤មុខ ប៉ុន្តែបាននាំចូលដល់ទៅ៨មុខ។ ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីលោក ស ខេង បញ្ជាមកដល់ថ្ងៃនេះ មិនទាន់ក្រសួងឬស្ថាប័នណាមួយចេញមុខទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ឡើយ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃក៏បានបង្ហាញការព្រួយបារម្ភចំពោះអនាគតអ្នកស្នងតំណែងប្រទេសជាតិ ដោយសារកុមារអាយុក្រោម១៨ឆ្នាំមានចំនួនច្រើន ត្រូវចាប់ឃុំខ្លួនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀន។ លោកបន្តថា បច្ចុប្បន្ន គ្រឿងញៀនកំពុងបំផ្លាញធនធានមនុស្សទាំងនេះ ដោយមិនទាន់មានថ្នាំព្យាបាលនៅឡើយ។
យោងតាមរបាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មគ្រឿងញៀន (UNODC) ចេញផ្សាយកាលពីខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ បង្ហាញថា កម្ពុជាគឺជាគោលដៅនៃក្រុមឧក្រិដ្ឋជនប្រើប្រាស់សម្រាប់ចរាចរគ្រឿងញៀន ផលិត និងចែកចាយបន្ត៕
