លទ្ធផលបណ្ដោះអាសន្ននៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នៅឆ្នាំ២០២២នេះ ដូចគ្នាទៅនឹងលទ្ធផលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៨ដែរ គឺ «គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា» មានសំឡេងគាំទ្រនាំមុខស្ទើរគ្រប់ការិយាល័យបោះឆ្នោតទូទាំងប្រទេសចំនួន២៣ ៦០២កន្លែង ស្របពេលដែល «គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ» ដែលជាបក្សប្រឆាំងដែលមានសក្ដានុពល ត្រូវបានគេបន្តបិទខ្ទប់ពីទីលានប្រកួត។
គណបក្សប្រឆាំងដែលមានអ្នកគាំទ្រប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងគណបក្សកាន់អំណាចដែរនោះ ត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយចេញពីឆាកនយោបាយ ចាប់តាំងពីចុងឆ្នាំ២០១៧មក។ ចរន្តនេះជំរុញឱ្យក្បាលម៉ាស៊ីនរៀបចំការបោះឆ្នោត គ.ជ.ប ដែលធ្លាប់តែមានតុល្យភាពអំណាច តាមរូបមន្ត ៤+៤+១ នោះ ត្រូវជំនួសមកវិញដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ភាគច្រើនមកពីគណបក្សកាន់អំណាច។
របត់នេះបានធ្វើឱ្យការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ អាណត្តិទី៦ ឆ្នាំ២០១៨ គ្មានវត្តមានបក្សប្រឆាំងចូលរួមការបោះឆ្នោតទេ ហើយការប្រកាសលទ្ធផលពេលនោះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបានអាសនៈទាំងអស់ក្នុងសភាដែលមានចំនួន១២៥ បើទោះបីមានគណបក្សចំនួន១៩បានចូលរួមប្រកួតក្តី។ ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យរបស់បក្សកាន់អំណាចនៅពេលនោះ ត្រូវបានក្រុមប្រទេសលោកសេរី ដែលនាំមុខគេដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ប្រកាសមិនទទួលស្គាល់ ក្រោយពីកាត់ផ្ដាច់ជំនួយទាំងស្រុងពី គ.ជ.ប ។
បញ្ហានេះ ប្រទេសប្លុកលោកសេរីបានសម្អាងថា ការបិទខ្ទប់គណបក្សប្រឆាំងដែលមានកម្លាំងប្រហាក់ប្រហែលមិនឱ្យចូលរួមការប្រកួតបោះឆ្នោត ជាដំណើរប្រាសចាកពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ។
ដោយឡែក ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ អាណត្តិទី៥ ដែលទើបនឹងបិទបញ្ចប់នៅថ្ងៃអាទិត្យសប្ដាហ៍មុននេះ ជាលទ្ធផលបណ្តោះអាសន្ន តំណែងប្រធានក្រុមប្រឹក្សា ឬមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ទូទាំងប្រទេសចំនួន១ ៦៥២ បានធ្លាក់ទៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់គណបក្សកាន់អំណាចស្ទើរទាំងអស់។
ដោយឡែក គណបក្សដេញតាមពីក្រោយ គឺ «គណបក្សភ្លើងទៀន» ដែលពីមុនជា «គណបក្សសមរង្ស៊ី» នោះ ទទួលបានតំណែងមេឃុំតែ៤ប៉ុណ្ណោះ ខណៈការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១២ គណបក្សនេះបានគ្រប់គ្រងតំណែងមេឃុំ-ចៅសង្កាត់សរុបចំនួន២២។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហា ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអ្នកនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន បានរកឃើញថា ការបោះឆ្នោតអាណត្តិនេះមិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈពិតប្រាកដរបស់ប្រជាពលរដ្ឋទេ។
ក្រុមអង្គការទាំងនោះបានសម្អាងថា នៅថ្ងៃបោះឆ្នោត ការិយាល័យមួយចំនួនមានវត្តមានមេភូមិ និងមន្ត្រីនគរបាលខ្លះនៅស្រង់ឈ្មោះអ្នកទៅបោះឆ្នោត ដែលករណីនេះ ពួកគេថា ជារូបភាពគំរាមកំហែងដល់ការសម្រេចចិត្តរបស់អ្នកបោះឆ្នោត។ មួយវិញទៀត ពួកគេសម្អាងពីការរកឃើញពីភាពមិនប្រក្រតីមួយទៀត គឺការិយាល័យខ្លះបានបិទទ្វារ បិទបង្អួច ហើយបណ្ដេញអ្នកសង្កេតការណ៍ មិនឱ្យថតរូប ឬនៅកន្លែងរាប់សន្លឹកឆ្នោតនោះទេ ដែលការណ៍នេះ ពួកគេថា បានជះឥទ្ធិពលដល់ភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ សម្រាប់លទ្ធផលបោះឆ្នោតនាពេលនេះ។
តែយ៉ាងណា ប្រធាន គ.ជ.ប លោក ប្រាជ្ញ ចន្ទ បានថ្លែងក្នុងកិច្ចប្រជុំបន្ទាន់មួយ ក្រោយបិទបញ្ចប់ការរាប់សន្លឹកឆ្នោត កាលពីល្ងាចថ្ងៃអាទិត្យ ថាការបោះឆ្នោតបានដំណើរការទៅដោយមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អ គ្មានការគំរាមកំហែង និងមានតម្លាភាព។
លោកថា៖ «ប្រហែលជាគ្មានការបោះឆ្នោតណាត្រង់បំផុតជាងកម្ពុជា ដែលរាប់[សន្លឹកឆ្នោត]នៅការិយាល័យនោះទេ»។
ភាពចម្រូងចម្រាសនេះបានចោទជាសំណួរថា តើការបោះឆ្នោតពេលនេះផ្ដល់មេរៀនអ្វីខ្លះដល់អ្នកនយោបាយ?
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតនិកហ្វិច (NICFEC) លោក សំ គន្ធាមី លើកឡើងថា បញ្ហាដែលបានកើតឡើងបណ្ដាលមកពីកត្តាចម្បង៣ ក្នុងនោះ មកពីស្ថាប័ន គ.ជ.ប ខ្វះឯករាជ្យពេញលេញ រីឯក្រុមអ្នកនយោបាយដែលទទួលផលប្រយោជន៍ពីការបោះឆ្នោតនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល មិនចេះធ្វើការរួមគ្នា ដើម្បីបង្កើតសំឡេងរួម ទាមទារលក្ខខណ្ឌ ឬស្នើសុំធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ ដែលពួកគេគិតថា ជាដើមចមបង្កការគំរាមកំហែងមុនពេលចូលប្រកួត និងមួយទៀតអាចមកពីការមិនអើពើដើម្បីតម្កល់ប្រយោជន៍រួម របស់អ្នកនយោបាយដែលមានប្រៀប។
លោកយល់ថា បញ្ហានេះនឹងកើតឡើងក្រោយការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រដែលគ្រោងធ្វើនៅឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខម្តងទៀត បើក្រុមអ្នកនយោបាយនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាលនៅតែមិនអាចធ្វើការរួមគ្នាបាន។
លោកថា៖ «យើងរួមគ្នាធ្វើវិសោធនកម្មទៅ ដើម្បីឱ្យវាងាយស្រួលទាំងអស់គ្នា កុំចេះតែស្រែក អាហ្នឹងទី១! ទី២ បញ្ហាគំរាមកំហែង ធ្វើម៉េចនាំគ្នាការពារ អាអស់ហ្នឹង និងតម្លាភាពអីហ្នឹង! ដល់អ៊ីចឹងយើង [គណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល] ធ្វើការទៅ វាស្រួល។ ខ្ញុំចង់និយាយអ៊ីចឹង ហើយបើមិនអ៊ីចឹងទេ វានៅតែអ៊ីចឹងដដែលហ្នឹង»។
គណបក្សភ្លើងទៀន កាលពីថ្ងៃចន្ទ ពោលគឺក្រោយការបោះឆ្នោតមួយថ្ងៃ បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយចាត់ទុកលទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះ ថាមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈអ្នកគាំទ្រទេ ដោយសម្អាងថា លទ្ធផលនេះកើតចេញពីការគាបសង្កត់បំភិតបំភ័យពីអាជ្ញាធរ ចាប់តាំងពីការរៀបចំបញ្ជីបេក្ខជនរហូតដល់ការដាក់បញ្ជីអ្នកសង្កេតការណ៍។
បន្ថែមពីនេះ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សភ្លើងទៀន លោក ថាច់ សេដ្ឋា បានចាត់ទុកលទ្ធផលបោះឆ្នោតពេលនេះថាជារឿង«អាក្រក់»ជាងឆ្នាំ២០១២ ទៅទៀត។
សាស្រ្តាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មើលឃើញថា លទ្ធផលបោះឆ្នោតបឋមនៅអាណត្តិនេះ ដូចគ្នាទៅនឹងលទ្ធផលបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១២ដែរ ដែលមិនអាចយកជ័យជម្នះពីបក្សកាន់អំណាចបាន នោះក៏ដោយសារតែចរន្តបែកបាក់របស់អ្នកប្រជាធិបតេយ្យ។ លោកគិតថា ការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ អ្នកប្រជាធិបតេយ្យក៏នៅតែមិនអាចដណ្តើមប្រជាប្រិយភាពពីគណបក្សកាន់អំណាចបានដដែល បើចរន្តបែកបាក់នេះ នៅតែអូសបន្លាយ។
លោកថា៖ «ចរន្តបច្ចុប្បន្នហ្នឹងចង់បង្ហាញថា ឱ្យគាត់ហ្នឹងចេះរួមគ្នា បើអត់រួមគ្នាទេ គាត់មិនអាចតស៊ូ ឬក៏ទាញយកប្រជាប្រិយភាពពីគណបក្សកាន់អំណាចបានទេ។ អ៊ីចឹងគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាលត្រូវការចងសម្ព័ន្ធអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីកុំឱ្យបែកសំឡេងច្រើន»។
មួយវិញទៀត លោកគិតថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក៏អាចប្រឈមនឹងការរង្គោះរង្គើការគ្រប់គ្រងអំណាចដែរ បើមិនឆ្លើយតបជាវិជ្ជមានទៅនឹងកង្វល់របស់សហគមន៍អន្តរជាតិ ដែលគេចង់ឃើញកម្ពុជាវិលទៅស្តារប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញនោះ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី លើកឡើងថា ដើម្បីឱ្យការបោះឆ្នោតខាងមុខឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈពិតរបស់ម្ចាស់ឆ្នោត ទាល់តែតួអង្គបក្សកាន់អំណាច អ្នកនយោបាយនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល សង្គមស៊ីវិល រួមទាំងអ្នកសារព័ត៌មាន រួមគ្នាបង្កើតប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមួយមានសុចរិតភាព គណនេយ្យភាព ឬការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត ដែលអាចធានាយុត្តិធម៌លទ្ធផលបោះឆ្នោតបាន។
លោកយល់ថា ការបោះឆ្នោតដែលធានានូវលក្ខខណ្ឌសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ មិនអាចកើតឡើងបានទេ ដរាបណាគ្មានការធានាបរិយាកាសនយោបាយ ដោយគ្មានការគំរាមកំហែងសិទ្ធិពលរដ្ឋ សិទ្ធិនយោបាយ មុនការបោះឆ្នោត អំឡុងពេលបោះឆ្នោត និងក្រោយការបោះឆ្នោតនោះបានទេ។
លោកថា៖ «អង្គការសង្គមស៊ីវិលដូចគ្នា ត្រូវធានាថាតួអង្គអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលជាតំណាងប្រជាពលរដ្ឋមានលំហពេញលេញនៅក្នុងការធ្វើការរបស់ខ្លួន ជាពិសេសកិច្ចការពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការបោះឆ្នោត ជាដើម។ អ៊ីចឹងបរិយាកាសបោះឆ្នោត ជុំវិញការបោះឆ្នោត សិទ្ធិនយោបាយរបស់គណបក្ស សិទ្ធិនយោបាយរបស់ពលរដ្ឋហ្នឹង គួរតែត្រូវបានលើកកម្ពស់ ទើបយើងអាចចាត់ទុកថាការបោះឆ្នោតមួយស្មើភាពគ្នាហើយនិងសេរី»។
តែយ៉ាងណា សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា ផ្តល់ជាយោបល់ថា ដើម្បីកុំឱ្យការផ្លាស់ប្តូររបបដឹកនាំវិលទៅរកអតីតកាល ការប្រកួតអំណាចចាំបាច់ត្រូវដើរលើគន្លងប្រជាធិបតេយ្យដែលអាចផ្តល់ការជឿទុកចិត្តដល់សហគមន៍ជាតិនិងអន្តរជាតិ និងត្រូវឈប់ប្រើពាក្យថា«ប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាជាស្តង់ដារបស់កម្ពុជា»។
ក្នុងន័យនេះ លោកពន្យល់ថា ជាគោលការណ៍ច្បាប់របស់កម្ពុជា កម្ពុជាបានឱ្យសច្ចាប័នឬទទួលស្គាល់ក្របខណ្ឌអន្តរជាតិរួចទៅហើយ ដូច្នេះ ធម្មនុញ្ញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ចែងដូចគ្នាអំពីសិទ្ធិមនុស្សនិងប្រជាធិបតេយ្យ។
ដំណោះស្រាយទី២ លោកគិតថា ទាល់តែអ្នកនយោបាយខ្មែរចេះធ្វើការរួមគ្នា និងបញ្ចប់នូវវប្បធម៌គុំកួនគ្នាគ្មានទីបញ្ចប់ តែត្រូវចេះប្រកួតប្រជែងអំណាចតាមកម្មវិធីនយោបាយដែលពលរដ្ឋឱ្យតម្លៃ។
លោកថា៖ «បើកាលណាធ្វើយន្តការប្រជាធិបតេយ្យមួយ គ្រាន់តែជាល្ខោននយោបាយប្រជាធិបតេយ្យទេ ថ្ងៃខាងមុខ គេហៅថារបបផ្លាស់ប្តូរសង្គមមិនអាចប្រព្រឹត្តទៅតាមប្រជាធិបតេយ្យទេ វាអាចវិលមកបែបបដិវត្តន៍ អាហ្នឹងដែលជាក្តីបារម្ភរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា»៕
