ការចោទប្រកាន់គ្នាពីសំណាក់អ្នកនយោបាយកំពូលៗពីការលួចសន្លឹកឆ្នោត បានកើតឡើងជាថ្មីទៀតនៅអាណត្តិថ្មីនេះ ក្រោយពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់បានបិទបញ្ចប់ទៅកាលពីថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២នេះ។
បញ្ហានេះជំរុញឱ្យមានការព្រួយបារម្ភពីដំណើរឆ្ពោះទៅរកការផ្សះផ្សាជាតិ ក្រោយពីរបត់នយោបាយឈានទៅរំលាយឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោតជាង៣លាននាក់ ចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០១៧រួចមក។
បច្ចុប្បន្នភាពវិញ លទ្ធផលបណ្ដោះអាសន្ននៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ អាណត្តិទី៥នេះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទទួលបានសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រជាង «៥លាន៣សែន» ខណៈគណបក្សភ្លើងទៀនដែលជាគណបក្សដេញតាមពីក្រោយ ទទួលបានសំឡេងឆ្នោតជាង «១លាន៦សែន» ក្នុងចំណោមអ្នកចេញទៅបោះឆ្នោតជាង «៧លាន១សែននាក់»។
លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែមិថុនា ក្នុងពិធីបិទវគ្គបណ្ដុះបណ្ដាលមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ បានប្រកាសច្រានចោលការចោទប្រកាន់ដែលថាជ័យជម្នះរបស់គណបក្សកាន់អំណាចមានការលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោត។
លោកថា៖ «ពួកអ្នកឯងដែលចោទថាគេលួចនេះ [លួចសន្លឹកឆ្នោតនេះ] ហ៊ានស្បថឱ្យរន្ទះបាញ់ឬអត់? ហ៊ានស្បថឱ្យងាប់តៃហោងឬអត់? យើងនិយាយគ្នាអញ្ចេះវិញម្ដង»។
ប្រតិកម្មនេះបានកើតឡើងតែប៉ុន្មានថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពីលោក សម រង្ស៊ី អតីតស្ថាបនិកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលតុលាការបានរំលាយ និងជាស្ថាបនិកគណបក្សភ្លើងទៀនដែរនោះ បានថ្លែងចោទប្រកាន់ថា សន្លឹកឆ្នោតដែលគណបក្សភ្លើងទៀនទទួលបានជាសន្លឹកឆ្នោតសល់ពីការលួចបន្លំ។
លោកថា៖ «លោក ហ៊ុន សែន សព្វថ្ងៃគាត់ស្លន់ស្លោ គាត់ថាខំលួចប៉ុណ្ណឹងហើយ គំរាមវាប៉ុណ្ណឹងហើយ សម្លុតវាប៉ុណ្ណឹងហើយ ប៉ុនប៉ងទិញវាប៉ុណ្ណឹងហើយ នៅសល់២២ភាគរយនេះ គឺអស្ចារ្យ»។
សង្គ្រាមពាក្យសម្តីនេះបានកើតឡើងម្តងហើយអំឡុងនៃការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៣ គឺលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានបបួលលោក សម រង្ស៊ី ស្បថ ក្រោយពីមានការចោទប្រកាន់ដូចគ្នានេះ។ ការបោះឆ្នោតនៅពេលនោះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបាត់បង់អាសនៈក្នុងសភាចំនួន២២ ពោលគឺពី៩០អាសនៈ មកនៅត្រឹម៦៨អាសនៈ។
អាសនៈដែលបក្សកាន់អំណាចបាត់បង់នោះបានធ្លាក់មកលើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលជាគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេ ដែលគណបក្សនេះកើតចេញពីការច្របាច់បញ្ចូលគ្នារវាងគណបក្សសមរង្ស៊ី របស់លោក សម រង្ស៊ី និងគណបក្សសិទ្ធិមនុស្ស របស់លោក កឹម សុខា។ ប៉ុន្តែគណបក្សប្រឆាំងធំនេះ ត្រូវតុលាការកំពូលរំលាយចេញពីឆាកនយោបាយនៅចុងឆ្នាំ២០១៧ ក្រោយពីដណ្តើមបានអាសនៈឃុំសង្កាត់ កើនជិតទាន់គណបក្សកាន់អំណាចដែរ ដែលគិតជាសំឡេងឆ្នោតជាង «៣លានសំឡេង» ឬស្មើនឹងជាង៤៣ភាគរយ។
ភាពចម្រូងចម្រាសនេះបានចោទជាសំណួរថា តើវប្បធម៌ចោទប្រកាន់គ្នារឿងលួចសន្លឹកឆ្នោតនឹងអាចបញ្ចប់នៅពេលណា?
អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី លើកឡើងថា ក្នុងប្រទេសមាននីតិរដ្ឋពិតប្រាកដ គេមិនចាំបាច់បបួលគ្នាស្បថនោះទេ តែគេត្រូវប្រគល់ភារកិច្ចនេះឱ្យទៅប្រព័ន្ធច្បាប់ជាអ្នកស៊ើបអង្កេត ដើម្បីរកអ្នកដែលនៅពីក្រោយបញ្ហា។ ក្នុងន័យនេះ លោកយល់ថា អ្នកច្បាប់នៅកម្ពុជា មានជំនាញមិនអន់ជាងប្រទេសដទៃទេ ដោយហេតុថា បើគេចង់ចាប់នរណាម្នាក់ បុគ្គលនោះពិបាកនឹងរួចខ្លួនណាស់។
តែយ៉ាងណា លោកមើលឃើញថា បញ្ហានេះអាចមកពីកត្តាចម្បង៣ គឺការមិនទុកចិត្តគ្នារវាងអ្នករៀបចំទីលានប្រកួតនិងអ្នកចូលរួមប្រកួត ខ្វះជំនឿលើការអនុវត្តច្បាប់ រួមទាំងអ្នកចូលរួមប្រកួតខ្វះភាពម្ចាស់ការក្នុងការដាក់ពង្រាយអ្នកឃ្លាំមើលដំណើរការបោះឆ្នោតឱ្យបានគ្រប់គោលដៅប្រកបដោយសមត្ថភាពនិងជំនឿទុកចិត្ត។
លោកមើលឃើញថា បញ្ហានេះ បើមិនត្រូវបានដោះស្រាយទេ ភាពមិនទុកចិត្តនៅតែបន្តកើតឡើងរហូត ហើយដំណើរឈានទៅរកការផ្សះផ្សាជាតិមិនអាចធ្វើទៅរួចទេ ដែលការណ៍នេះជាដើមចមជំរុញឱ្យមានបញ្ហាសង្គម។
លោកថា៖ «បើសិនជាយើងសម្អាងទៅលើនីតិរដ្ឋ នីតិរដ្ឋហ្នឹង វានឹងធ្វើការឱ្យយើង វានឹងរកឱ្យឃើញថានរណាជាជននៅពីក្រោយ ឬក៏ការបោះឆ្នោតហ្នឹងវាមានភាពមិនប្រក្រតីអីយ៉ាងម៉េចៗ។ យើងមានអ្នកស៊ើបអង្កេតឯករាជ្យមួយទៅ យើងរកឃើញហើយ»។
យ៉ាងណា លោក មាស នី យល់ថា វប្បធម៌នៃការចោទប្រកាន់គ្នាពីរឿងលួចសន្លឹកឆ្នោតនឹងអាចបញ្ចប់ទៅបាន បើអ្នកនយោបាយមានឆន្ទៈពិតប្រាកដ ធ្វើឱ្យទីលានប្រកួតការបោះឆ្នោតមានតម្លាភាពនិងនីតិរដ្ឋពិតប្រាកដ ដែលអាចទទួលយកបានពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។
លោកថា៖ «អ្នកខ្លះគេថា ទាល់តែមានការផ្លាស់ប្តូរ គ.ជ.ប អ៊ីចឹង! ប៉ុន្តែសម្រាប់ខ្ញុំវិញ ក្នុងកាលៈទេសៈនេះ ឱ្យគណបក្សកាន់អំណាចទៅបោះបង់ គ.ជ.ប ចោល គឺមិនទេ! ខ្ញុំគិតថាមិនអាចទៅរួចទេ។ ក៏ប៉ុន្តែយើងអាចទាមទារឱ្យមានតម្លាភាពក្នុងការរាប់សន្លឹកឆ្នោត យើងអាចធ្វើឱ្យមានការដាក់ពង្រាយដោយយុត្តិធម៌ ដោយសមធម៌ ទៅលើអ្នកសង្កេតការណ៍ ត្រួតពិនិត្យទៅលើការរាប់សន្លឹកឆ្នោត អាហ្នឹងក៏អាចជួយគ្នាបានដែរ»។
នាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា មានប្រសាសន៍ថា ច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយដែលបើកផ្លូវឱ្យមានការរំលាយគណបក្សឬរឹបអូសឆន្ទៈពលរដ្ឋ ច្បាប់បោះឆ្នោត និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌មិនឯករាជ្យ ជាដើមចមជំរុញឱ្យមានការចោទប្រកាន់គ្នាពីលទ្ធផលបោះឆ្នោត។
ក៏ប៉ុន្តែលោកគិតថា បញ្ហាទាំងនេះមិនមែនជាកំហុសរបស់ គ.ជ.ប ឬក្រសួងណាមួយនោះទេ តែវាជាឆន្ទៈរបស់គណបក្សកាន់អំណាចដែលជាតួអង្គសំខាន់ក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់។
លោកថា៖ «ប្រទេសណាក៏ដោយ ឱ្យតែប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនៅតែអត់ធានាបាននូវការប្រកួតប្រជែងដោយសេរីត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ សង្គមហ្នឹងនៅតែបន្តបែកបាក់ហែកហួរគ្នាអ៊ីចឹង»។
លោក តុលា យល់ថា តម្លាភាពនឹងមិនអាចផ្តល់ទំនុកចិត្តដល់គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទេ បើនៅពេលពលរដ្ឋចូលទៅគូសសន្លឹកឆ្នោតស្ថិតក្នុងបន្ទប់សម្ងាត់ តែដល់ពេលរាប់សន្លឹកឆ្នោតក្នុងបន្ទប់បិទជិតនោះ។ លោកបន្តថា បញ្ហាចម្បងមួយទៀតដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លាភាពនៃការប្រកួតប្រជែងនោះ គឺការបែងចែកមិនឱ្យដាច់រវាងមន្ត្រីនយោបាយនិងមន្ត្រីរដ្ឋ ដែលធ្វើឱ្យមន្ត្រីខ្លះនៅតែបម្រើផលប្រយោជន៍បក្ស បើទោះបីខ្លួនជាប់ឆ្នោតក្លាយជាមន្ត្រីរដ្ឋក្តី។
បញ្ហានេះ លោកគិតថា ការចោទប្រកាន់គ្នានឹងត្រូវបានបញ្ចប់ បើគណបក្សកាន់អំណាចបង្កើតបានប្រព័ន្ធនៃការប្រកួតអំណាច ឬការបោះឆ្នោតនេះបានផ្តល់ទំនុកចិត្តពីគ្រប់ភាគី។
បញ្ហានេះ លោក តុលា លើកឡើងថា នៅភូមា ឬមីយ៉ាន់ម៉ា គណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោតរបស់ប្រទេសនេះ ហ៊ានប្រកាសពីជ័យជម្នះរបស់គណបក្សប្រឆាំង ដែលដឹកនាំដោយលោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី។ ដាច់ដោយឡែក នៅប្រទេសថៃវិញ លោកថា មានការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងដែរ តែតុលាការថៃមិនបើកផ្លូវឱ្យមានការរឹបអូសយកឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោតទៅចែកគ្នា ដូចករណីកើតឡើងនៅកម្ពុជាអំឡុងចុងឆ្នាំ២០១៧នោះទេ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោក សេក សុជាតិ យល់ឃើញប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះដែរ ដោយសម្អាងថា ការចោទប្រកាន់គ្នាពីការលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោត អាចមកពីសមត្ថភាពរបស់អ្នកចូលរួមប្រកួត ការពង្រាយអ្នកសង្កេតការណ៍ដើម្បីការពារសន្លឹកឆ្នោតដែលពលរដ្ឋបោះឱ្យ រួមទាំងខ្វះភាពក្លាហានក្នុងការតវ៉ាភ្លាមៗប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពណាមួយដែលពួកគេគិតថាជាហានិភ័យដល់សន្លឹកឆ្នោតគាំទ្រពួកគេ។
បញ្ហានេះ លោកយល់ថា កង្វះសមត្ថភាពនិងភាពភ័យខ្លាចរបស់អ្នកចូលរួមប្រកួត រួមទាំងចរន្តបែកបាក់របស់អ្នកប្រជាធិបតេយ្យផងនោះ ជាកាដូផ្តល់ជូនទៅដៃគូប្រកួតដែលមានប្រៀប កំពុងគ្រប់គ្រងអំណាចផងដែរ។
លោកថា៖ «សម្រាប់គណបក្សកាន់អំណាច ខ្ញុំជឿថា លោកនឹងមិនផ្លាស់ប្តូរនូវអ្វីដែលគាត់ធ្លាប់ធ្វើទេ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំជឿជាក់ថា គាត់នឹងពង្រឹងនូវចំណុចខ្លាំងទាំងអស់ហ្នឹងទៀត ដើម្បីធ្វើឱ្យសន្លឹកឆ្នោតរបស់គាត់ ឬក៏លទ្ធផលដែលគាត់ទទួលបាន ឱ្យនៅរក្សាតួលេខដដែល ឬក៏អាចកើនឡើងជាងបច្ចុប្បន្ន»។
យ៉ាងណា លោកយល់ថា អ្នកនយោបាយធ្វើឱ្យជាតិបែកបាក់ក្រោមដំបូលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលច្បាប់កំពូលនេះចែងថា កម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្សនោះ ពួកគេនឹងរងការស្តីបន្ទោសពីប្រជាពលរដ្ឋ និងត្រូវបានគេចារក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាមនុស្សខ្វះមនសិការជាតិ រារាំងដល់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា ដែលជាបំណងប្រាថ្នារបស់សហគមន៍ជាតិនិងអន្តរជាតិ៕
