ការប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ដែលគេមើលឃើញថាមិនទាន់ឯករាជ្យ ដើម្បីកាត់សេចក្ដីរឿងនយោបាយតាមយន្តការបោះឆ្នោតបានកើតឡើងជិត៣០ឆ្នាំមកហើយដែលជំរុញឱ្យមានការរិះគន់ថា ការប្រកួតអំណាចនៅកម្ពុជានៅតែប្រាសចាកពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ និងបានរារាំងដល់យន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី។
ទីលានប្រកួតនេះធ្វើឱ្យឥស្សរជននយោបាយមួយចំនួនដែលមានសក្តានុពលក្នុងការប្រជែងតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីដើម្បីបានដឹកនាំប្រទេស ត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសនិងចោទប្រកាន់ជាបន្តបន្ទាប់ ក្នុងនោះមានទាំងសម្តេចក្រុមព្រះ នរោត្ដម រណឫទ្ធិ អតីតប្រធានគណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច អតីតប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក សម រង្ស៊ី និងលោក កឹម សុខា ជាដើម។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ លោក កឹម សុខា កំពុងតតាំងក្តីនៅតុលាការនៅឡើយ ក្រោយពីសមត្ថកិច្ចចាប់ខ្លួនកាលពីថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ តាមបណ្តឹងរបស់បក្សកាន់អំណាច។
ក្រោយចាប់ខ្លួនប្រធានបក្សរូបនេះ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានតុលាការរំលាយចេញពីឆាកនយោបាយរហូតបច្ចុប្បន្ន។
សាលដីកានោះក៏បានរារាំងមន្ត្រីសំខាន់ៗរបស់បក្សប្រឆាំង១១៨នាក់មិនឱ្យធ្វើនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំចាប់ពីពេលនោះមក។
ដោយឡែក លោក សុន ឆ័យ អតីតតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងដែលជាប់បម្រាមដែរនោះ ហើយបច្ចុប្បន្នជាអនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ក៏កំពុងរងបណ្ដឹងរបស់គណបក្សកាន់អំណាចដែរ ដែលទារសំណងជំងឺចិត្ត៤ពាន់លានរៀល ឬស្មើប្រមាណ១លានដុល្លារ ក្រោយពីលោក សុន ឆ័យ ធ្វើអត្ថាធិប្បាយថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ អាណត្តិថ្មីនេះ មានការលួចបន្លំ។
ពាក្យបណ្ដឹងចុះថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលប្ដឹងទៅព្រះរាជអាជ្ញានៃអយ្យការអមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បានចាត់ទុកការអត្ថាធិប្បាយរបស់លោក សុន ឆ័យ ថា៖ «ជាអំពើទុច្ចរិត បំភ្លៃខុសពីការពិត ជាការផ្តល់ព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ក្នុងចេតនាទម្លាក់កំហុសដោយអសុទ្ធចិត្ត និងមួលបង្កាច់ដែលនាំឱ្យប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់កិត្តិយសរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលជាគណបក្សឈ្នះឆ្នោត»។
បញ្ហាទាំងនេះបានចោទជាចម្ងល់ថា តើការប្តឹងលោក សុន ឆ័យ ឆ្លុះបញ្ចាំងដូចម្តេចពីដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ?
អ្នកជំនាញផ្នែកនយោបាយ និងជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកកិច្ចការអន្តរជាតិ នៃសាកលវិទ្យាល័យ Arizona State University សហរដ្ឋអាមេរិក លោក អៀ សុផល លើកឡើងថា ជោគជ័យរបស់គណបក្សភ្លើងទៀនបានធ្វើឱ្យគណបក្សកាន់អំណាចមានកំហឹង។
លោកថា ការប្រើប្រាស់បណ្ដឹងជាឥរិយាបថមិនសុចរិត ដោយថា លោក សុន ឆ័យ ជាមនុស្សដែលមានសមត្ថភាព ហើយគេត្រូវតែរារាំងគាត់ ដែលយុទ្ធសាស្ត្រនៃការប្តឹងនេះ គឺសម្រាប់បំបាក់ស្មារតីបក្សប្រឆាំង។
ករណីប្តឹងលោក សុន ឆ័យ នៅកម្ពុជាវិញ លោកថា ជាចំណាត់ការដដែលៗ ជារូបភាពគំរាមកំហែង និងឆ្លុះបញ្ចាំងថាយុត្តិធម៌និងប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាត្រូវបានបក្សកាន់អំណាចបង្វិលតាមចិត្ត។
លោកថា៖ «អ្វីគ្រប់យ៉ាងដែលបក្សកាន់អំណាចធ្វើ គឺចង់គំរាមកំហែងបក្សប្រឆាំង និងលែងឱ្យមានបក្សប្រឆាំងតទៅទៀត។ វានឹងឃោរឃៅមែនទែន! ដូចមុនៗដែរ អស់ពីរឿងមួយចូលដល់រឿងមួយទៀត។ រាល់ឧបករណ៍ “យុត្តិធម៌” និង “លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា” … ត្រូវបានបក្សកាន់អំណាចបង្វិលតាមចិត្ត និងធ្វើតាមបញ្ជារបស់ខ្លួន»។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក គឹម សុខ យល់ថា ពាក្យបណ្តឹងនេះជាការគំរាមកំហែងនិងមានលក្ខណៈស៊ីសង្វាក់គ្នាទៅនឹងវិធានការរបស់ គ.ជ.ប ហើយថា វិធានការនេះជាសារប្រាប់ថា បក្សភ្លើងទៀន អាចឈរជើងទៅដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣បាន វាទាល់តែកុំធ្វើសកម្មភាពធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ដែនអំណាចរបស់បក្សកាន់អំណាច តែត្រូវធ្វើជាតួអង្គលម្អប្រជាធិបតេយ្យទាំងថ្នាក់ជាតិរហូតថ្នាក់ក្រោមជាតិ។
លោកថា៖ «តាមយោបល់របស់ខ្ញុំ គឺគណបក្សប្រជាជនចង់បង្ហាញឥទ្ធិពលដល់គណបក្សនានាដែលជាគូប្រជែងហ្នឹងថា ពួកគេអាចកាត់តម្រឹមគណបក្សនានាតាមដែលគេចង់បាន។ ឧទាហរណ៍ គណបក្សភ្លើងទៀន ប្រសិនឈរនៅតែឯងអ៊ីចឹង គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានឹងចម្រាញ់ទុកតែថ្នាក់ដឹកនាំទាំងឡាយណាដែលមិនធ្វើសកម្មភាពប៉ះពាល់ទៅដល់ដែនអំណាចរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា»។
ដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់ការបោះឆ្នោតជាតិខាងមុខវិញ លោកមើលឃើញថា គណបក្សភ្លើងទៀននឹងមិនត្រូវគេរំលាយទេ បើគណបក្សនេះមិនប្រឆាំងនឹងអំពើអយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គម ដែលគំរាមកំហែងដល់ប្រជាប្រិយភាពរបស់គណបក្សកាន់អំណាចនោះ។
តែលោកថា ប្រតិកម្មរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិវិញ អាចនឹងកើនឡើងទ្វេដងក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់ការបោះឆ្នោតខាងមុខនេះ ដែលថា សម្ពាធនេះអាចនឹងធ្វើឱ្យបក្សគ្រប់គ្រងអំណាចពិចារណាផងដែរ អំពីសិទ្ធិធ្វើនយោបាយឡើងវិញរបស់លោក កឹម សុខា តែលោកថាហាក់មានសង្ឃឹមតិចតួច។
បន្ថែមជាងនេះ លោកមើលឃើញថា សិទ្ធិពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិនយោបាយអាចនឹងត្រូវរងការគំរាមកំហែងជាងមុន ដោយហេតុថា បក្សកាន់អំណាចនឹងព្យាយាមបិទខ្ទប់ចរន្តងើបឡើងរបស់អ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការគំរាមកំហែងអំណាច។
ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក នី សុខា លើកឡើងថា ការអត្ថាធិប្បាយរបស់លោក សុន ឆ័យ ជាសារនយោបាយក្នុងនាមមេដឹកនាំមួយរូបដែលចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោត ដែលការណ៍នេះ លោកថា វាគួរតែត្រូវបានដោះស្រាយនៅក្នុងក្របខណ្ឌ គ.ជ.ប។
ប៉ុន្តែករណីប្តឹងទៅតុលាការ ចំពេលប្រព័ន្ធតុលាការត្រូវបានគេមើលឃើញថាខ្វះឯករាជ្យភាពនោះ ចង់មិនចង់ ជម្រើសនេះជាការគំរាមកំហែងដល់សំឡេងរិះគន់។
លោកថា៖ «បើខ្ញុំមើលរឿងហ្នឹងឱ្យស៊ីជម្រៅទៅ ខ្ញុំគិតថាអានេះវាជារឿងមួយគំរាមក្នុងចេតនាមួយក្នុងការបំបាក់នូវស្មារតីរបស់អ្នកប្រឆាំង»។
បើតាមអ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះ បក្សកាន់អំណាចអាចនៅតែបារម្ភពីឥទ្ធិពលគណបក្សភ្លើងទៀន រួមទាំងវត្តមានលោក សុន ឆ័យ នៅថ្ងៃបោះឆ្នោតខាងមុខ បើទោះជាលទ្ធផលបោះឆ្នោតបណ្តោះអាសន្នពេលនេះ គណបក្សប្រជាជនទទួលបានសំឡេងច្រើនក្តី តែគណបក្សភ្លើងទៀន ស្ថិតក្នុងលំដាប់ទី២។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានយោបាយ លោក នី សុខា កត់សម្កាល់ថា ការយាយីនិងការគំរាមកំហែងអ្នកនយោបាយប្រឆាំងបានហក់ឡើង ក្រោយពីគណបក្សកាន់អំណាចធ្លាក់ចុះប្រជាប្រិយភាពជាបន្តបន្ទាប់ចាប់ពីឆ្នាំ២០១៣មក រហូតមានការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងអំឡុងឆ្នាំ២០១៧។
លោករំឭកថា ដើម្បីបញ្ចៀសការរិះគន់និងជម្លោះនយោបាយក្រោយការបោះឆ្នោត រួមទាំងធានាដល់ការបោះឆ្នោតមួយមានលក្ខណៈសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ កាលពីឆ្នាំ២០២១ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលបានផ្តល់អនុសាសន៍មួយចំនួន ដូចជា ត្រូវធានាលំហសេរីភាពសង្គមស៊ីវិល សិទ្ធិពលរដ្ឋ សិទ្ធិនយោបាយ ឯករាជ្យភាពរបស់មន្ត្រីរាជការ កងម្លាំង និងតុលាការ ជាដើម។
តែយ៉ាងណា អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន បកស្រាយថា ការប្តឹងលោក សុន ឆ័យ មិនមែនជាការគំរាមកំហែងទេ តែជាការតម្រង់ទិសអ្នកនយោបាយឱ្យចេះទទួលស្គាល់ការពិត។
មួយវិញទៀត លោកថា ការដែលគណបក្សភ្លើងទៀនព្រមចូលប្រកួតការបោះឆ្នោតក្រោមការៀបចំរបស់ គ.ជ.ប ជាការទទួលស្គាល់ថា ទាំងការរៀបចំនិងស្ថានការណ៍នយោបាយមានលក្ខណៈល្អប្រសើរអាចទទួលយកបាន ។
លោកថា៖ «អត់មានគំរាមកំហែងអីទេ ពីព្រោះគាត់និយាយជាមួយខ្ញុំស្រួលណាស់ គឺថាគាត់ទទួលស្គាល់ហើយ […] យើងចាញ់ យើងអត់ទទួលស្គាល់ថាចាញ់ តែយើងចេះតែដាក់កំហុសលើអ្នកដទៃ បានសេចក្តីថា ក្រុមហ្នឹងវាអត់មានអ្នកទទួលខុសត្រូវលើចំណុចខ្សោយរបស់ខ្លួនទេ»។
យ៉ាងនេះក្តី លោក នី សុខា ផ្តល់ជាទស្សនៈថា បើអ្នកនយោបាយមិនព្រមប្រកួតអំណាចគ្នាដោយភាពស្មោះត្រង់ ឈរលើគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញទេ វានឹងបង្កការលំបាកដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្មានទីបញ្ចប់ ហើយកម្ពុជានឹងមិនអាចកំណត់ថ្ងៃដើម្បីពង្រឹងផ្ទៃក្នុងជាតិឡើងវិញបានឡើយ៕
