ត្រលប់មករៀននៅវិទ្យាល័យក្នុងស្រុកកូនមុំ ខេត្តរតនគិរី កញ្ញា ណាន់ ម៉ារ៉ា ជានិស្សិតជនជាតិដើមភាគតិចគ្រឹង បានអង្គុយក្នុងថ្នាក់រៀនដែលមានមិត្តរួមថ្នាក់ជាជនជាតិខ្មែរ។ នាងមិនសូវនិយាយស្ដី ហើយមិនសូវសួរសំណួរទេ។ ពេលណាដែលមានការងារជាក្រុម នាងមិនអាចចាប់ដៃគូជាមួយសិស្សផ្សេងទៀត ដើម្បីធ្វើកិច្ចការជាមួយគ្នាឡើយ។
ម៉ារ៉ា រម្លឹកអំពីមិត្តរួមថ្នាក់ដែលនិយាយថា៖ «កុំនៅក្នុងក្រុមនាងអី នាងជាជនជាតិដើមភាគតិច នាងមិនចេះអ្វីទេ»។
ពួកគេនិយាយថា៖ «អ្នកជាស្ត្រីនិងជាជនជាតិដើមភាគតិច អ្នកមិនចាំបាច់រៀនទេ។ យ៉ាងណាអ្នកនៅតែធ្វើស្រែដដែល»។
ម៉ារ៉ា នៅតែស្ងៀមស្ងាត់ដោយគ្មានឆ្លើយតបអ្វីទាំងអស់ ដោយគ្រាន់តែឱនមុខចុះ រួចដើរចេញ។ ពេលខ្លះនាងទៅបន្ទប់ទឹក ហើយយំម្នាក់ឯង។
វាជាបញ្ហាទូទៅដែលត្រូវបានរៀបរាប់ឡើងវិញដោយនិស្សិតជាច្រើនដែលបានធំធាត់នៅក្នុងសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ផ្នត់គំនិតអំពីភាពអៀនខ្មាសនៅតែចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅក្នុងចំណោមប្រជាជនខ្មែរភាគច្រើន ហើយពាក្យសម្ដីបន្តិចបន្តួចអាចប៉ះពាល់ខ្លាំងដល់អារម្មណ៍របស់និស្សិតក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំឬពេញមួយជីវិត ហើយជាញឹកញាប់សម្ពាធដើម្បីទប់ទល់នឹងមហិច្ឆតានានាក៏កើតចេញពីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចខ្លួនឯងដែរ។
ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ម៉ារ៉ា ពេលនេះកំពុងសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យផ្នែកច្បាប់ គ្រាន់តែថានាងជាបុគ្គលទីបីមកពីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចនៅស្រុកកូនមុំ ដើម្បីបន្តការសិក្សានៅថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សា។ យោងតាមការសិក្សារបស់រដ្ឋាភិបាលថ្មីៗនេះបានបង្ហាញថា តិចជាង១%នៃជនជាតិដើមភាគតិចទាំងអស់ដែលមានអាយុចាប់ពី១៥ឆ្នាំឡើងទៅ និងលើសពីនេះ បានបញ្ចប់ថ្នាក់វិទ្យាល័យ។
និស្សិតនឹងមានបន្ទុកនិងបញ្ហាប្រឈមច្រើនក្នុងការការពារប្រពៃណីរបស់ពួកគេ ការឈរដោយមោទកភាពក្នុងមជ្ឈដ្ឋានអរិភាព ការជម្នះផ្នត់គំនិតវប្បធម៌ដើម្បីសម្រេចក្តីសុបិន និងគោលបំណងនាំមកនូវភាពរីកចម្រើនដល់សហគមន៍របស់ពួកគេ។
ម៉ារ៉ា និងអ្នកផ្សេងទៀតដូចជានាងដែរ កំពុងស្វែងរកវិធីដើម្បីជម្នះការលំបាកនេះប្រកបដោយទំនុកចិត្តនិងការសហការគ្នា។
វប្បធម៌ផ្សេងៗគ្នា
ម៉ារ៉ា ចង់បោះបង់ការសិក្សាច្រើនដងមកហើយ ប៉ុន្តែឪពុករបស់នាងដែលជាអតីតគ្រូបង្រៀននៅសាលាបឋមសិក្សា បានប្រាប់នាងឱ្យជម្នះការលំបាក ហើយបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។ ម៉ារ៉ា និយាយថា ក្នុងនាមជាគ្រូបង្រៀនម្នាក់ ឪពុករបស់នាងបានយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះការសិក្សារបស់កូនៗច្រើនជាងឪពុកម្ដាយភាគច្រើនក្នុងសហគមន៍របស់នាង។
អត្រាបោះបង់ការសិក្សាគឺខ្ពស់ក្នុងចំណោមយុវជនជនជាតិដើមភាគតិច។ យោងតាមរបាយការណ៍ដែលត្រូវបានចេញផ្សាយកាលពីឆ្នាំមុនដោយរដ្ឋាភិបាល គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៣ ស្ទើរតែ ៦៦% នៃជនជាតិដើមភាគតិចដែលមានអាយុចាប់ពី១៥ឆ្នាំឡើងទៅ មិនទាន់បានបញ្ចប់ថ្នាក់បឋមសិក្សានៅឡើយ។ មានប្រមាណជា១០% ទទួលបានការអប់រំខ្លះៗកម្រិតមធ្យមសិក្សា ហើយតិចជាង១% មានសញ្ញាបត្រមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ។ ការសិក្សាដដែលបន្ថែមថា ស្ថិតិគឺមានភាពមិនល្អប្រសើរចំពោះកុមារីនិងស្ត្រីជាងបុរស។
ចំពោះ ម៉ារ៉ា ក្នុងអំឡុងពេលដែលនាងកំពុងរៀននៅវិទ្យាល័យ នាងបានចំណាយពេលមួយឆ្នាំដោយធ្វើការជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្តនៅ «អង្គការជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា» ដែលជាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយជួយសហគមន៍នានាក្នុងការតស៊ូមតិចំពោះបញ្ហាដីធ្លីនិងព្រៃឈើ។ ម៉ារ៉ា និយាយថា បទពិសោធន៍គឺជាគន្លឹះក្នុងការធ្វើឱ្យនាងមានការប្ដេជ្ញាចិត្តក្នុងការបន្តអាជីពការងារផ្នែកច្បាប់។
មិនយូរប៉ុន្មាន នាងបានបន្តការសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្រ្ត និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច នៅរាជធានីភ្នំពេញ។ ដំបូងឡើយ នាងនៅតែស្ងៀមស្ងាត់ ហើយភាគច្រើននាងត្រូវបានមើលរំលងដោយមិត្តភក្តិនិងសាស្ត្រាចារ្យ ដោយគិតថានាងល្ងង់ ព្រោះតែនាងមិនសូវមាត់ក។ នាងនិយាយថា នាងមិនដែលមានបញ្ហាអំពីកិច្ចការសាលាឡើយ។
ម៉ារ៉ា នៅតែមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាចចំពោះការរើសអើង ហើយដំបូងឡើយ នាងមិនបានប្រាប់មនុស្សនៅភ្នំពេញអំពីប្រវត្តិរបស់នាងជាជនជាតិដើមភាគតិចឡើយ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ នាងនិយាយថា រាល់ពេលដែលនាងទៅផ្ទះនៅខេត្តរតនគិរី គេសើចចំអកឱ្យនាងថា «មើលអ្នកចេះដឹងមកពីទីក្រុង»។
ម៉ារ៉ា និយាយថា៖ «ពួកគេគិតថាខ្ញុំមានមោទកភាព។ ពួកគេមើលមុខខ្ញុំ ដូចខ្ញុំហ្នឹងជាមនុស្សចម្លែក។»
ការផ្លាស់ប្ដូរបានកើតឡើងនៅពេលដែលនាងបានចូលរួមក្នុងកម្មវិធីមួយនាដើមឆ្នាំនៅសាកលវិទ្យាល័យ ដែលនាងអាចជួបជាមួយស្ត្រីវ័យក្មេងផ្សេងទៀតមកពីក្រុមជនជាតិភាគតិច រួមទាំងមកពីសហគមន៍ខ្មែរអ៊ីស្លាម និងជនជាតិវៀតណាមនៅកម្ពុជា។
នាងនិយាយថា៖ «ខ្ញុំនៅស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការបង្ហាញអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្ញុំ ដោយបារម្ភថា មនុស្សមួយចំនួននៅតែរើសអើងខ្ញុំ»។
ប៉ុន្តែនាងបានរកឃើញផលប្រយោជន៍រួមភ្លាមៗជាមួយអ្នកចូលរួមផ្សេងទៀត ដោយនិយាយអំពីទម្រង់ផ្សេងៗនៃការរើសអើងដែលពួកគេបានជួបប្រទះ។ នាងបានដឹងពីវប្បធម៌ចម្រុះនៅកម្ពុជា។
នាងនិយាយថា៖ «បន្ទាប់ពីចូលរួមកម្មវិធី ខ្ញុំហ៊ានបង្ហាញអត្តសញ្ញាណខ្លួនឯង»។
ផលប្រយោជន៍រួម
ការស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះបានរកឃើញថា ស្ត្រីជនជាតិដើមភាគតិចជាច្រើនមានមោទកភាពចំពោះអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់ពួកគេ ប៉ុន្តែខ្លាចមានការរើសអើង។ កុមារីនិងស្ត្រីជនជាតិដើមភាគតិច ប្រហែល ៩២,៥% ដែលបានចូលរួមក្នុងការស្ទង់មតិមួយធ្វើឡើងដោយ «អង្គការនារីដើម្បីសន្តិភាព» ដែលបានបោះពុម្ពផ្សាយកាលពីខែមេសា បាននិយាយថា ពួកគេបានប្រឈមមុខនឹងការរើសអើង។ ជាញឹកញាប់ ហេតុផលគឺទាក់ទងនឹងភាសាឬសាសនា។
ស្ទើរតែពាក់កណ្ដាលនៃអ្នកចូលរួមបាននិយាយថា ពួកគេមានទំនាក់ទំនងតិចតួចបំផុតជាមួយមនុស្សមកពីក្រុមផ្សេងទៀត។ អ្នកចូលរួមបាននិយាយថាជាទូទៅ គឺដោយសារតែពួកគេមិនមានឱកាសច្រើនក្នុងការចេញទៅក្រៅសហគមន៍របស់ពួកគេ ប៉ុន្តែពួកគេក៏មានអារម្មណ៍អៀនខ្មាសឬខ្លាចមានការរើសអើងផងដែរ។
ពួកគេបាននិយាយអំពីគម្លាតក្នុងការគាំទ្រចំពោះបញ្ហាទូទៅអំពីទំនុកចិត្តលើខ្លួនឯងក្នុងចំណោមកុមារីជនជាតិដើមភាគតិច។ ពួកគេមានអារម្មណ៍មិនល្អដោយសារតែខ្វះទំនុកចិត្តលើខ្លួនឯង ខ្លាចគេសើចចំអក គិតថាគេមិនឮសំឡេងរបស់ពួកគេ ឬមិនឱ្យតម្លៃ។
ការសិក្សាបាននិយាយថា ការលំបាកជាច្រើនដែលកុមារីជនជាតិដើមភាគតិចប្រឈមមុខ បានក្លាយជាឧបសគ្គក្នុងការទទួលបានការអប់រំគ្រប់កម្រិត។
អ្នកស្រី ហ្វុង ចំប៉ី អនុប្រធានក្រុមការងារបណ្ដាញស្ត្រីជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជាដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ២០១៨ មានប្រសាសន៍ថា អាចមានសម្ពាធខ្លាំងនៅក្នុងសហគមន៍។
អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា៖ «សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចមួយចំនួនមានទំនៀមទម្លាប់ដែលមិនឱ្យតម្លៃកុមារីក្នុងការទទួលបានការអប់រំ ឬមិនឱ្យកុមារីទៅឆ្លាយផ្ទះ។ ពួកគេយល់ឃើញថា កុមារីដែលចាកចេញពីផ្ទះមិនមែនជាស្ត្រីត្រឹមត្រូវឡើយ ឬប្រសិនបើពួកគេចេញទៅក្រៅ ពួកគេនឹងមានហានិភ័យ»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ស្ត្រីវ័យក្មេងកាន់តែច្រើនឡើងកំពុងជម្នះឧបសគ្គក្នុងការសិក្សាបន្ថែមទៀត។
គង់ ថិត ជានិស្សិតសាកលវិទ្យាល័យព្នង មកពីស្រុកកោះញែក ខេត្តមណ្ឌលគិរី គឺជាបងប្អូនបង្កើតតែម្នាក់គត់ក្នុងចំណោមបងប្អូនប្រាំពីរនាក់ ដែលបានចាកចេញពីស្រុកកំណើតមករស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីបន្តការសិក្សាថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សា។
ថិត និយាយថា៖ «ប្រសិនបើនៅថ្ងៃអនាគត ខ្ញុំក្លាយជាអ្នកនិពន្ធ ខ្ញុំនឹងសរសេរជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិចរបស់យើង ដើម្បីឱ្យមានការសរសេរនិងការនិយាយភាសាយើងកាន់តែច្រើនឡើង និងជាសៀវភៅដែលធ្វើឱ្យមនុស្សស្គាល់យើងកាន់តែច្រើនឡើង»។
នាងបន្តថា៖ «ដំបូង ខ្ញុំនឹងសរសេរជាភាសាខ្មែរ។ ខ្ញុំដឹងថា បច្ចុប្បន្ននេះ យើងកម្រឃើញសំណេរជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិច មានតែទំនាក់ទំនងផ្ទាល់មាត់ប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំបានសម្រេចចិត្តសរសេរជាភាសាខ្មែរ ដើម្បីឱ្យគេយល់កាន់តែច្បាស់ ហើយរកវិធីសរសេរជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិចរបស់យើង»។
ប៉ាញ៉ូ ឡៃ ជានិស្សិតជនជាតិដើមភាគតិចគ្រឹង មកពីស្រុកអូរជុំ ខេត្តរតនគិរី កំពុងសិក្សាកម្មវិធីកុំព្យូទ័រនៅសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ រាជធានីភ្នំពេញ។ នាងនិយាយថា នាងសង្ឃឹមថា នឹងជួយសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចឱ្យចូលប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ឌីជីថល និងទទួលបានចំណេះដឹងដោយគ្មានឧបសគ្គ។
ការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយវប្បធម៌ផ្សេងៗ
ម៉ារ៉ា ជានិស្សិតច្បាប់ និយាយថា ការចាកចេញពីផ្ទះមិនមែនមានន័យថា នាងបោះបង់សហគមន៍ឬប្រពៃណីរបស់នាងចោលនោះទេ។ នាងជឿជាក់ថា តាមរយៈការទទួលបានការអប់រំកាន់តែទូលំទូលាយ និស្សិតជនជាតិដើមភាគតិចអាចជួយការពារសហគមន៍របស់ពួកគេ មិនថាតាមរយៈការធ្វើជាតំណាងក្នុងរឿងច្បាប់ ឬការកត់ត្រា និងការចែករំលែកអំពីជីវិតរបស់ពួកគេតាមរយៈការបោះពុម្ពសៀវភៅ។
ម៉ារ៉ា និយាយថា៖ «មករៀននៅភ្នំពេញ យើងរស់នៅឆ្ងាយពីវប្បធម៌យើង ប៉ុន្តែយើងក៏បានជួយផ្សព្វផ្សាយដែរ»។
នាងបន្តថា៖ «យើងគួរតែរស់នៅជាមួយវប្បធម៌របស់យើង ខណៈដែលមានការផ្លាស់ប្ដូរជាប្រចាំ»។
នាងទទួលស្គាល់ថានៅតែមានប្រតិកម្មផ្សេងៗគ្នា។
នាងនិយាយថា៖ «អ្នកខ្លះសរសើរយើង អ្នកខ្លះទៀតថាហេតុអ្វីអ្នកមកទីនេះ?»
ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលដែលនាងចាប់ផ្ដើមបង្ហាញពីមោទកភាពចំពោះសាវតាររបស់នាង ម៉ារ៉ា បានដឹងថា មនុស្សជុំវិញខ្លួននាងស្វាគមន៍នាងច្រើនជាងមុន។
នាងនិយាយថា៖ «ពេលគេសួរខ្ញុំថាខ្ញុំមកពីណា? ខ្ញុំប្រាប់គេថា ខ្ញុំមកពីខេត្តរតនគិរី។ ខ្ញុំជាជនជាតិដើមភាគតិច ប៉ុន្តែគេមិនរើសអើងខ្ញុំទេ។ ពួកគេសប្បាយចិត្តដែលបានស្គាល់ខ្ញុំ។ ពួកគេចង់ដឹងបន្ថែមអំពីយើង»។
នាងបន្ថែមថា៖ «វាធ្វើឱ្យខ្ញុំមានអារម្មណ៍រីករាយនិងមានមោទកភាពដែលខ្ញុំបានកើតក្នុងសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច»។
ការមានទំនុកចិត្តបានផ្លាស់ប្ដូរការគិតរបស់មនុស្សចំពោះការរើសអើង។ ម៉ារ៉ា និយាយថា នាងមានមោទកភាពអំពីរឿងនោះ។
«ជាការពិតណាស់ អ្វីដែលពួកគេនិយាយគឺត្រឹមត្រូវ៖ យើងជាជនជាតិដើមភាគតិច យើងធ្វើការនិងដាំបន្លែផ្លែឈើក្នុងព្រៃ»។
យ៉ាងណា នាងនិយាយថា វាមិនមែនជារឿងដែលត្រូវអៀនខ្មាស ឬត្រូវមើលងាយនោះឡើយ ហើយក៏មិនមានហេតុផលណាមួយដែលត្រូវគេបដិសេធមិនផ្ដល់សិទ្ធិក្នុងការទទួលបានការអប់រំ ឬសេរីភាពផ្សេងទៀតដែរ៕
បកប្រែនិងសម្រួលដោយលោក លី សេងហន ចេញពីអត្ថបទដើមភាសាអង់គ្លេស៖ Young Indigenous Women Break Through Prejudice to Find Common Ground
