លោក គីម យ៉ាងហៀប បានសម្រាន្តនៅលើជ្រុងស្រែរបស់គាត់ ក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី នៅពេលល្ងាចមួយកាលពីខែកុម្ភៈ ស្រាប់តែគាត់ភ្ញាក់ដោយសារពន្លឺភ្លើងពិល។ នៅពេលនោះគឺម៉ោង១១យប់ ហើយគាត់ចង់សម្រាកពីរបីម៉ោងនៅឯស្រែ ជាជាងបើកបរចម្ងាយ៥គីឡូម៉ែត្រទៅផ្ទះវិញ។
ភ្លើងពិលនោះគឺជាភ្លើងពិលរបស់មន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានមួយក្រុម ហើយពួកគេបានវាយខ្នោះគាត់។ ពួកគេបានរឹបអូសយកទូរសព្ទដៃរបស់គាត់ និងយកគាត់ទៅកាន់ការិយាល័យក្រសួងក្នុងតំបន់ ដោយនិយាយថា គាត់បានធ្វើស្រែដោយខុសច្បាប់នៅលើដីនោះ។
ជាផ្នែកមួយនៃសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចពូនង ដែលរស់នៅចន្លោះដែនជម្រកសត្វព្រៃកែវសីមា និងដែនជម្រកសត្វព្រៃភ្នំព្រិច ដីដែលគាត់កំពុងកាន់កាប់អាស្រ័យផលជួយផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពគ្រួសារគាត់ និងជាកម្មសិទ្ធិរបស់គ្រួសារគាត់ជាច្រើនជំនាន់មកហើយ។ គ្រួសារគាត់មិនដែលរងការព្រមានអំពីដីនោះទេពីមុនមក។
អ្នកស្រី ព្យើញ មិត ជាភរិយារបស់លោក យ៉ាង បាននិយាយថា៖ «យើងនៅតែឆ្ងល់ថាយើងបានធ្វើអ្វីខុស? ដីនេះជាដីដូនតារបស់យើង។ គេវាយខ្នោះគាត់ [លោក គីម យ៉ាងហៀប] ដូចជាឃាតក»។
ការចាប់ខ្លួនលោក យ៉ាង គឺជាឧប្បត្តិហេតុមួយក្នុងចំណោមឧប្បត្តិហេតុជាច្រើនក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងមក ដែលធ្វើឱ្យមានការខកចិត្តជាថ្មីនៅក្នុងសហគមន៍ពូនងដាច់ស្រយាល រួមមាន ឃុំចុងផ្លាស់ និងឃុំមេម៉ង់។ ប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅក្នុងតំបន់ដីព្រៃការពារ និយាយថា ជម្លោះអំពីដីនេះមានរយៈពេល៥ឆ្នាំមកហើយ ជាមួយក្រសួងបរិស្ថាន ដែលពួកគាត់ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យដាំដំណាំ ខណៈមន្ត្រីបានបំផ្លាញដំណាំ ចាប់ខ្លួនប្រជាពលរដ្ឋ និងទាមទារឱ្យកសិករបង់ថ្លៃខ្ពស់ដើម្បីអាចបន្តដាំដំណាំនៅលើដីនេះបាន។
កាលពីខែមិថុនា ប្រធានសហគមន៍បាននិយាយថា ប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិពូនងប្រហែល៥០គ្រួសារ នៅភូមិពូញ៉ាវ ឃុំមេម៉ង់ បានចុះហត្ថលេខាលើលិខិតសុំជំនួយពីមន្ត្រីថ្នាក់ស្រុក ក្នុងការពិចារណាឡើងវិញនូវការកំណត់ព្រំប្រទល់ដី ប៉ុន្តែមិនបានទទួលការឆ្លើយតបឡើយ។ ក្នុងកិច្ចប្រជុំឃុំនៅថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ អ្នកភូមិបានស្នើសុំមន្ត្រីមូលដ្ឋានម្តងទៀតឱ្យជួយអន្តរាគមន៍។
ក្រុមគ្រួសារបាននិយាយថា បន្ទាប់ពីការចាប់ខ្លួនលោក យ៉ាង មន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានបានទារប្រាក់ចំនួន១០លានរៀល ឬប្រហែល២ ៥០០ដុល្លារ សម្រាប់ការដោះលែងគាត់។ ពួកគេបានចរចាបញ្ចុះតម្លៃមកត្រឹម១ ០០០ដុល្លារ ខណៈអ្នកស្រី មិត បានអង្វរខ្ចីប្រាក់ពីអ្នកជិតខាង និងមេភូមិ។
ប្រាំមួយខែក្រោយមក ដោយជំពាក់បំណុលអ្នកជិតខាង គ្រួសារលោក យ៉ាង នៅតែធ្វើស្រែចម្ការនៅលើដីនោះដដែល។
អ្នកស្រី មិត បន្តថា៖ «បើយើងមិនធ្វើស្រែចម្ការទេ យើងគ្មានអ្វីហូបឡើយ»។
ខ្ញុំមិនយល់ថាច្បាប់ជាអ្វីឡើយ
ប្រធានសហគមន៍ពូនងឈ្មោះ មីវ ខែម អាយុ២៩ឆ្នាំ នៅឃុំមេម៉ង់ រស់នៅពឹងផ្អែកលើការធ្វើស្រែដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត ចាប់តាំងពីមានជម្លោះដីនេះតាំងពីឆ្នាំ២០១៧ នៅពេលដែលការគ្រប់គ្រងទាំងដែនជម្រកសត្វព្រៃកែវសីមា និងភ្នំព្រិច ត្រូវបានផ្ទេរទៅឱ្យក្រសួងបរិស្ថាន។
តំបន់ការពារនេះត្រូវបានបែងចែកទៅជា៤តំបន់គឺ «តំបន់សហគមន៍» មានការរឹតត្បិតតិចតួច ដែលអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើកសិកម្ម និង «តំបន់ប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព» ដែលមានការរឹតត្បិតខ្លាំង អនុញ្ញាតឱ្យមានការប្រមូលផលខ្នាតតូច ដូចជា ការប្រមូលជ័រ ជាដើម។ នៅឃុំចុងផ្លាស់ ឃុំមេម៉ង់ ស្ថិតនៅភ្នំព្រិច ជាតំបន់សហគមន៍ចម្រុះ និងជា «តំបន់ប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព»។ នេះបើយោងតាមផែនទីដែលតម្កល់នៅសាលាឃុំមេម៉ង់។
អ្នកនាំពាក្យមូលនិធិសត្វព្រៃពិភពលោក ដែលផ្តល់មូលនិធិសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងភ្នំព្រិច មានប្រសាសន៍ថា ការកំណត់តំបន់ត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ២០១៧។ ការកំណត់តំបន់នៅខាងកែវសីមា មិនទាន់បញ្ចប់នៅឡើយទេ ដោយសេចក្តីព្រាងសម្រាប់ការកំណត់តំបន់នៅជិតឃុំចុងផ្លាស់ និងឃុំមេម៉ង់ ក៏មានសម្រាប់ទាំងតំបន់សហគមន៍ និងតំបន់ប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព។ នេះបើយោងតាមអ្នកនាំពាក្យរបស់សមាគមអភិរក្សសត្វព្រៃ។
ទោះជាយ៉ាងណា ប្រជាពលរដ្ឋនិយាយថា ព្រំដែនតំបន់នេះត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ និងអនុវត្តតាមការចង់បានរបស់មន្រ្តីក្រសួង។ ប្រជាពលរដ្ឋផ្សេងទៀតទទួលស្គាល់ថា ដីរបស់ពួកគាត់ស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព ដែលមានការរឹតត្បិត។ ទោះជាយ៉ាងណា ពួកគាត់និយាយថា ដីនោះជាមធ្យោបាយតែមួយគត់សម្រាប់ពួកគាត់ចិញ្ចឹមជីវិត។
អ្នកស្រី ស៊ុន លីជឿន អាយុ៤៨ឆ្នាំ រស់នៅភូមិពូចា បាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំមិនយល់ថាច្បាប់ជាអ្វីឡើយ»។
អ្នកស្រីបន្តថា កាលពីពីរឆ្នាំមុន មានមន្ត្រីប្រដាប់អាវុធដើរសំដៅមករកអ្នកស្រី នៅលើដីរបស់អ្នកស្រី និងបានគំរាមចាប់ខ្លួនអ្នកស្រី មុនពេលពួកគេប្រាប់អ្នកស្រីថា អ្នកស្រីអាចធ្វើស្រែលើដីនោះបាន។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «មិនមានការបែងចែកច្បាស់លាស់អំពីកន្លែងដែលយើងអាចធ្វើកសិកម្មបាន ឬតំបន់ការពារសត្វព្រៃនោះទេ»។
ការិយាល័យរបស់ក្រសួងបរិស្ថានមួយនៅក្នុងឃុំចុងផ្លាស់ មិនមានបុគ្គលិកធ្វើការឡើយ នៅពេលអ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានចុះទៅមើល កាលពីថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងបរិស្ថាន និងប្រធានមន្ទីរបរិស្ថានខេត្ត លោក កែវ សុភគ៌ មិនឆ្លើយតបនឹងសំណើសុំការអត្ថាធិប្បាយឡើយ។
ប្រជាពលរដ្ឋបាននិយាយថា មានការភ័ន្តច្រឡំ និងការភ័យខ្លាចកាន់តែខ្លាំងឡើងចាប់តាំងពីរដូវក្តៅមុន នៅពេលដែលមន្រ្តីក្រសួងបានចាប់ផ្តើមដើរល្បាតតាមឃុំនានាជារៀងរាល់ថ្ងៃ និងអះអាងថាតំបន់មួយចំនួនជាតំបន់ការពារ។ អ្នកស្រី ដូន ច្រុន អាយុ៤៧ឆ្នាំ មានកូន៣នាក់ រងការព្រមានជាមួយនឹងគ្រួសារពូនងចំនួន៧ផ្សេងទៀត ឱ្យឈប់ប្រើប្រាស់ដីរួមដែលពួកគាត់ដាំចេក ស្រូវ និងស្វាយ សម្រាប់ជាអាហារប្រចាំថ្ងៃ។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «ដោយគ្មានដីផ្សេង យើងគ្មានជម្រើសទេ ក្រៅពីធ្វើស្រែចម្ការ»។
នៅថ្ងៃមួយ កាលពីខែសីហា ឆ្នាំមុន ក្រុមគ្រួសារទាំងនោះបានឃើញដានម៉ូតូថ្មីៗនៅក្នុងស្រែដែលក្រសួងធ្លាប់ប្រើពីមុនដើម្បីជិះទៅកាន់ដីរបស់ពួកគាត់។ ពួកគាត់ដើរតាមដានម៉ូតូនោះ និងបានឃើញថាដំណាំរបស់ពួកគាត់ត្រូវបានបំផ្លាញ។
ចាប់ពីពេលនោះមក អ្នកស្រី ច្រុន បានដើរប្រមូលជ័រ និងលក់នៅផ្សារ ដោយថ្ងៃខ្លះលក់បាន១៥ ០០០រៀល។ ភាគច្រើន គ្រួសារអ្នកស្រីបរិភោគក្ដួចជាអាហារ។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «យើងគ្រាន់តែអាណិតកូនៗរបស់យើង។ យើងមើលទៅពួកគេ ទឹកភ្នែកក៏ហូរ»។
ពួកគេរកតែលុយប៉ុណ្ណោះ
ថ្វីត្បិតតែឃុំចុងផ្លាស់ និងឃុំមេម៉ង់ មានជនជាតិពូនងភាគច្រើន ដែលបានតាំងទីលំនៅថ្មីលើដីរបស់ពួកគាត់តាំងពីដូនតាបន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមក៏ដោយ ក៏អ្នកភូមិខ្មែរ និងចាមដែលមកតាំងទីលំនៅថ្មី បាននិយាយថា ពួកគាត់បានជួបប្រទះបញ្ហាស្រដៀងគ្នានេះ។ លោក កុយ ឡី អាយុ៥២ឆ្នាំ ដាំក្រូចឆ្មា ស្វាយចន្ទី និងល្ហុង សម្រាប់លក់ នៅលើដីមួយកន្លែងក្នុងភូមិពូញ៉ាវ តាំងពីឆ្នាំ២០០៧ ពេលគាត់ទិញពីអ្នកជិតខាងជាជនជាតិពូនង។
លោកបន្តថា គ្មានសញ្ញាណាមួយដែលបង្ហាញថាដីរបស់គាត់មានវិវាទឡើយ រហូតដល់រដូវផ្ការីក ឆ្នាំ២០២១ នៅពេលដែលមន្ត្រីសុរិយោដីចុះមកវាស់វែង។ បីខែក្រោយមក មន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានបានបំផ្លាញដំណាំរបស់គាត់ ដោយជំរុញឱ្យគាត់ដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅស្រុក និងចូលរួមកិច្ចប្រជុំជាមួយក្រសួង ដោយគាត់ទទួលបានដំណឹងជាលើកដំបូងថា ដីរបស់គាត់ជាផ្នែកនៃតំបន់ប្រើប្រាស់ប្រកបដោយនិរន្តរភាព។
លោកបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំមិនដឹងថាហេតុអ្វីបានជាពួកគេផ្លាស់ប្តូរ»។
ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ គាត់បានខ្ចីប្រាក់ពីធនាគារចំនួន៥លានរៀល ឬ១ ២៥០ដុល្លារ និងលក់ចាប់ហួយបន្តិចបន្តួចនៅមុខផ្ទះ។
លោកបាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំគ្មានប្រាក់ចំណូលទេ។ ប្រសិនបើពួកគេមិនអនុញ្ញាតឱ្យខ្ញុំធ្វើស្រែចម្ការលើដីនោះទេ ខ្ញុំគ្មានអ្វីធ្វើទេ»។
មេឃុំមេម៉ង់ លោក ចាន់ សាម៉េន មានប្រសាសន៍ថា លោកបានស្នើសុំអាជ្ញាធរស្រុកឱ្យជួយក្នុងសំណុំរឿងជាច្រើន រួមទាំងលោក ឡី ផងដែរ ប៉ុន្តែមិនមានអ្វីផ្លាស់ប្តូរឡើយ។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនាពេលថ្មីៗនេះ អាជ្ញាធរបានប្រាប់គាត់ឱ្យធ្វើស្រែចម្ការដោយលួចលាក់។
លោកបន្តថា៖ «ប្រសិនបើយើងមិនមានដី និងដំណាំ តើយើងអាចកាត់បន្ថយភាពក្រីក្របានដោយរបៀបណា? ខ្ញុំមិនដឹងថាត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងណាទេ»។
លោក សាន់ សារី ដែលជាជនជាតិចាម និងជាប្រធានក្រុមល្បាតព្រៃសហគមន៍ឃុំចុងផ្លាស់ បាននិយាយថា បងប្រុសរបស់គាត់ស្ថិតក្នុងចំណោមមនុស្សជាច្រើននាក់ដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួនកាលពីឆ្នាំមុន ខណៈកំពុងធ្វើការស៊ីឈ្នួលគេនៅស្រែតូចមួយក្បែរភូមិពូតុង។
លោក សារី បាននិយាយថា ជាថ្នូរនឹងការដោះលែងរូបគាត់ និងដើម្បីឱ្យគាត់អាចបន្តធ្វើស្រែចម្ការនៅលើដីនោះ គេទាមទារប្រាក់៤លានរៀល ឬ១ ០០០ដុល្លារ បន្ទាប់ពីចរចាគ្នាបញ្ចុះតម្លៃ។ នៅទីបំផុត ម្ចាស់ដីបានបង់ថ្លៃទាមទារនោះនៅថ្ងៃបន្ទាប់។
យ៉ាងហោចណាស់ មនុស្សពីរនាក់ទៀតត្រូវបានចាប់ខ្លួនក្នុងរយៈពេលប្រាំឆ្នាំចុងក្រោយនេះ និងត្រូវបានតម្រូវឱ្យបង់ប្រាក់ចំនួន២ ០០០ដុល្លារសម្រាប់ការដោះលែង។ នេះបើយោងតាមសម្តីរបស់អ្នកភូមិម្នាក់ដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួន។
លោកបន្ថែមថា៖ «អ្នកទាំងនេះដែលចោទយើងថាបានប្រព្រឹត្តបទល្មើស [ដូចជា] ឈូសឆាយដីស្រែចម្ការរបស់យើង រកតែលុយប៉ុណ្ណោះ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «ហេតុអ្វីបានជាមនុស្សដែលប្រើគ្រឿងចក្រឈូសឆាយមិនត្រូវបានចាប់ខ្លួន? មកចាប់តែអ្នកប្រើតែពូថៅដើម្បីកាប់ឆ្ការព្រៃ?»
ការស្វែងរកអន្តរាគមន៍
បន្ទាប់ពីចាប់ខ្លួនគាត់ដោយទារប្រាក់ចំនួន១ ០០០ដុល្លារ ជាថ្នូរនឹងការដោះលែង កាលពីខែកុម្ភៈ លោក យ៉ាង និងសាច់ញាតិពីរនាក់របស់គាត់បានផ្តិតមេដៃលើឯកសារមួយ ដោយមិនដឹងថាឯកសារនោះនិយាយអំពីអ្វីឡើយ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមក មន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានបានទៅជួបគាត់ម្តងទៀតនៅលើដីគាត់។
ដោយមនុស្សគ្រប់គ្នាភ័យខ្លាចចំពោះការចាប់ខ្លួននៅក្នុងឃុំទាំងពីរ អ្នកស្រី មិត ជាភរិយារបស់លោក យ៉ាង បានបង្ហាញពីអារម្មណ៍របស់អ្នកស្រីទៅកាន់មន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថាន ក្នុងកិច្ចប្រជុំសហគមន៍កាលពីខែមីនា ដោយហៅពួកគេថាជា «ចោរ»។ អ្នកស្រីនិយាយថា «ពួកគេសើច»។
សូម្បីតែផែនការបម្រុងទុករបស់អ្នកស្រុកក្នុងការប្រមូលជ័រ ក៏មានហានិភ័យដែរ។ ស្ត្រីម្នាក់នៅឃុំចុងផ្លាស់ដែលសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ដោយខ្លាចគេចាប់ខ្លួន បាននិយាយថា មីងរបស់នាងត្រូវបានពិន័យចំនួន១២៥ដុល្លារ ពីការប្រមូលជ័រក្បែរផ្ទះ ដែលស្មើនឹងប្រាក់ចំណូលជាង១០ថ្ងៃរបស់គាត់។ បន្ទាប់ពីមីងរបស់នាងមានបទពិសោធន៍ដូច្នេះ ស្ត្រីរូបនោះបាននិយាយថា នាងប្រមូលជ័រ «ដោយលួចលាក់»។
លោក មីវ ខែម ប្រធានសហគមន៍ជនជាតិពូនង នៅតែសង្ឃឹមថានឹងមានអន្តរាគមន៍។ កាលពីខែមិថុនា ប្ដីប្រពន្ធជនជាតិពូនងប្រមាណ៥០គូ ទើបរៀបការ បានបញ្ជូនតំណាងឱ្យប្រគល់លិខិតមួយច្បាប់ទៅមន្ត្រីថ្នាក់ស្រុក ដោយសុំឱ្យបែងចែក និងបញ្ជាក់ពីភាពច្បាស់លាស់ជុំវិញតំបន់សហគមន៍។ នៅក្នុងវេទិកាសហគមន៍មួយទៀត នៅថ្ងៃទី២ ខែសីហា លោក ខែម បាននិយាយថា មន្ត្រីមូលដ្ឋានបាននិយាយថា ពួកគេនឹងពិចារណាលើកយកបញ្ហានេះទៅថ្នាក់លើ។
លោក ខែម បានមានប្រសាសន៍ថា៖ «បញ្ហារបស់សហគមន៍ គឺពឹងផ្អែកលើអ្នកមានអំណាចដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ»៕
បកប្រែ និងសម្រួលដោយលោក លី សេងហន ចេញពីអត្ថបទដើមភាសាអង់គ្លេស៖ Fear, Frustration for Community Stuck in Protected-Zone Confusion
