សង្គមស៊ីវិល និងគណបក្សនយោបាយនៅកម្ពុជា បានលើកឡើងពីក្តីបារម្ភមួយចំនួននៅក្នុងកិច្ចប្រជុំថ្នាក់តំបន់ ជុំវិញសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិជាពិសេសការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញទៅលើអ្នកដែលហ៊ានបញ្ចេញមតិរិះគន់រដ្ឋាភិបាលនៅលើប្រព័ន្ធអនឡាញ ខណៈពួកគេមើលឃើញថា អ្នកទាំងនោះបានរងនូវការចោទប្រកាន់ និងបានជាប់ពន្ធនាគារជាបន្តបន្ទាប់។
ការបង្ហាញក្តីបារម្ភនេះ បានធ្វើឡើងនៅក្នុងសិក្ខាសាលាថ្នាក់តំបន់លើកទី៧ ក្រោមប្រធានបទ «សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ» នៅទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ចាប់ពីល្ងាចថ្ងៃទី២៤ ដល់ថ្ងៃទី២៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២នេះ។
ប្រធាននាយកដ្ឋានអភិវឌ្ឍន៍ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៃមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ លោកស្រី ឆន សុគន្ធា ដែលបានចូលរួមសិក្ខាសាលានេះ បានលើកឡើងថា ក្នុងកំឡុងពេលពិភពលោក ក៏ដូចជានៅកម្ពុជា ជួបវិបត្តិនៃការឆ្លងរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានអនុម័តនូវអនុក្រឹត្យស្តីពី ច្រកទ្វារអ៊ីនធឺណិតជាតិ ហើយក្នុងខ្លឹមសារនៃអនុក្រឹត្យនោះ មានលក្ខណៈរឹតត្បិតដល់អ្នកប្រើប្រាស់អ៊ីនធឺណិត ឬបណ្តាញសង្គម ជាពិសេស អង្គការស៊ីវិល សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សនិងសង្គម និងអ្នកដែលធ្វើការលើវិស័យសារព័ត៌មាន។
លោកស្រីបន្តថាបើទោះជារដ្ឋាភិបាលប្រកាសផ្អាកការអនុវត្តអនុក្រឹត្យកាលពីខែមីនា ឆ្នាំ២០២២នេះ ប៉ុន្តែលោកស្រីក៏ដូចជាអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលធ្វើការលើផ្នែកប្រព័ន្ធឌីជីថល នៅតែមានក្តីបារម្ភ ដោយសារទិន្នន័យ (Data) របស់អ្នកប្រើប្រាស់ អាចត្រូវបានគ្រប់គ្រង ដោយក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិត និងរដ្ឋាភិបាល។
ក្រៅពីនេះ លោកស្រី ឆន សុគន្ធា ក៏មានក្តីបារម្ភផងដែរពីការរឹតត្បិតសេរីភាពបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយកាន់តែខ្លាំងថែមទៀត ខណៈរដ្ឋាភិបាល ក៏ដូចជាក្រសួងមហាផ្ទៃ កំពុងពង្រាងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ ស្តីពី សុវត្ថិភាពឌីជីថល។ លោកស្រីថា មកដល់ពេលនេះ អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ នៅមិនទាន់បានទទួលពង្រាងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះនៅឡើយទេ។
លោកស្រីស្នើថា៖ «យើងនៅតែទទូចសុំឱ្យរដ្ឋាភិបាល ឬក៏គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធហ្នឹង ត្រូវតែមានការប្រជុំ ការជជែកគ្នា ការពិនិត្យមើល ព្រោះអីជាទូទៅប្រទេសមួយ មានការចូលរួមទាំងអស់គ្នា មិនមែនដឹកនាំដោយមួយក្រុម ឬក៏បក្សនយោបាយណាមួយទេ ពួកយើងចង់ឱ្យមានច្បាប់ល្អ ហើយច្បាប់នោះល្អហើយ យើងអាចអនុវត្តបានគ្រប់គ្នាដោយមិនមានការប្រឈម»។
លោកស្រីក៏បានស្នើដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បើកលំហសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឡើងវិញ ក្រោយមានការរឹតត្បិតជាបន្តបន្ទាប់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៧មក។ លោកស្រី ឆន សុគន្ធា ក៏រំពឹងថា អ្នកធ្វើការពាក់ព័ន្ធនៅថ្នាក់តំបន់ នឹងបន្តធ្វើការជាមួយគ្នាឱ្យបានកាន់តែជិតស្និទ្ធថែមទៀត ពាក់ព័ន្ធនឹងការលើកកម្ពស់ និងការការពារសេរីភាពបញ្ចេញមតិតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត សម្រាប់ពលរដ្ឋនៅតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកផងដែរ។
យោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ «ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ សេរីភាពខាងសារព័ត៌មាន សេរីភាពខាងការបោះពុម្ភផ្សាយ និងសេរីភាពនៃការជួបប្រជុំ»។
តំណាងបក្សនយោបាយមកពីគណបក្សភ្លើងទៀន លោក សេង ម៉ាឌី (Seng Mardi) ដែលបានចូលរួមក្នុងសិក្ខាសាលានេះតាមវីដេអូអនឡាញ បានលើកឡើងដែរថា បច្ចុប្បន្ន សកម្មជននយោបាយមកពីបក្សប្រឆាំង សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងសង្គមជាង ១៥០នាក់ដែលហ៊ានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលកំពុងជាប់ពន្ធនាគារ និងរងការចោទក្រោមបណ្តឹងរបស់មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ពាក់ព័ន្ធនឹងបទញុះញង់បង្កឱ្យមានភាពអសន្តិសុខសង្គម និងបទចោទផ្សេងទៀត ខណៈសកម្មជនសហជីព សិទ្ធិមនុស្ស និងនយោបាយជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀត កំពុងដាក់ឱ្យស្ថិតក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់តុលាការ ដែលពួកគេមិនអាចនិយាយអ្វីបាន។
លោកបន្តថាក្នុងចំណោមអ្នកជាប់ឃុំនោះ ក៏មានប្អូនស្រីរបស់លោកគឺកញ្ញា សេង ធារី ដែលជាមេធាវីខ្មែរសញ្ជាតិអាមេរិកផងដែរដែលត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួននិងត្រូវបានតុលាការផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ៦ឆ្នាំ កាលពីថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ ពីបទ «ញុះញង់ និងរួមគំនិតក្បត់» ដោយសារការបញ្ចេញមតិនេះ។ តុលាការសម្អាងថា កញ្ញា សេង ធារី បានបង្ហោះសារលើបណ្ដាញសង្គមគាំទ្រគម្រោងធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍កាលពីអំឡុងឆ្នាំ២០១៩របស់លោក សម រង្ស៊ី សហស្ថាបនិកគណបក្សសង្រ្គោះជាតិដែលត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយ។
លោកបន្តថា៖ «ទាក់ទងនឹងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស សេរីភាពបញ្ចេញមតិ ក្នុងនាមយើងជាគណបក្សប្រឆាំង យើងមិនអាចនិយាយថា រដ្ឋាភិបាលធ្វើខុសឡើយ ហើយយើងមិនអាចរិះគន់រដ្ឋាភិបាល ឬថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលឡើយ។ ប្រសិនបើយើងហ៊ានរិះគន់ យើងនឹងរងការចោទប្រកាន់ពីបទបង្កបញ្ហានៅក្នុងប្រទេស បង្កអសន្តិសុខសង្គម[…] ដូច្នេះយើងព្រួយបារម្ភ»។
លោក សេង ម៉ាឌី បន្ថែមថា៖ «ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះដែរ បញ្ហានេះក៏ជាក្តីបារម្ភជាសកលផងដែរ មិនត្រឹមតែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះទេ វាកើតឡើងនៅក្នុងបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ី សូម្បីនៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុប។ ទោះជាយ៉ាងណា ខ្ញុំគិតថាបញ្ហានេះកើតឡើងភាគច្រើននៅអាស៊ី ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលតុលាការមិនមានភាពឯករាជ្យ ហើយរដ្ឋាភិបាលប្រើតុលាការជាអាវុធដើម្បីប្រឆាំងនឹងបក្សប្រឆាំង និងអ្នកដែលហ៊ានបញ្ចេញមតិ»។
វីអូឌី នៅមិនទាន់អាចសុំការឆ្លើយតបជុំវិញករណីនេះ ពីប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល លោក ផៃ ស៊ីផាន នៅឡើយ។
ចំណែកអ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លោក កត្តា អ៊ន មាន ប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែសីហា ថា ក្នុងគោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្ស សេរីភាពបញ្ចេញមតិ ទោះបីតាមអនឡាញ ឬតាមសិក្ខាសាលា ឬសុន្ទរកថា ឬវិចារណកថាក៏ដោយ គឺស្ថិតនៅក្នុងក្របខណ្ឌច្បាប់ និងមិនឱ្យប៉ះពាល់ដល់អ្នកដទៃ។
លោកបន្តថា៖ «ដូច្នេះអ្វីដែលពួកគាត់លើកឡើង គឺគាត់សំឡឹងមើលឃើញអ្វីដែលកើតឡើង ក្នុងសង្គម ទោះបីអ្នកនោះបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសយ៉ាងណាក៏ដោយ ទោះបីអ្នកនោះបាន ខុសឆ្គង រំលោភច្បាប់យ៉ាងណាក៏ដោយ ឱ្យតែអាជ្ញាធរមានវិធានការចំពោះអ្នកទាំងនោះ ដែលជាអតីតសកម្មជនបក្សប្រឆាំង ឬមួយក៏សកម្មជនអង្គការសង្គមស៊ីវិល សហគមន៍ ឬមួយក៏បណ្តាញមនុស្សមួយចំនួនដែលពួកគាត់ការពារ គាត់តែងតែចោទប្រកាន់មកលើ សមត្ថកិច្ចថាជាការរំលោភបំពានលើសេរីភាពបញ្ចេញមតិ ដូច្នេះវាជារឿងមួយដែលខុសឆ្គង ជារឿងមួយដែលមិនត្រឹមត្រូវទាល់តែសោះ»។
ដោយឡែក កាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ ក្នុងសេចក្ដីបំភ្លឺរបស់ក្រសួងការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិកម្ពុជា បានគូសបញ្ជាក់ថា ដើមចមដែលរដ្ឋាភិបាលចេញអនុក្រឹត្យស្ដីពី «ច្រកទ្វារអ៊ីនធឺណិតជាតិ» ក្នុងគោលបំណងសម្រួល និងគ្រប់គ្រងការតភ្ជាប់អ៊ីនធឺណិត និងពង្រឹងសន្តិសុខជាតិ និងការប្រមូលពន្ធ ក៏ដូចជាថែរក្សាសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គម ទប់ស្កាត់ឧក្រិដ្ឋកម្មតាមអ៊ីនធឺណិត ដូចជាការប្រើប្រាស់ដោយខុសច្បាប់នូវការតភ្ជាប់បណ្ដាញឆ្លងដែន ការលេងល្បែងអនឡាញខុសច្បាប់ ការបោកប្រាស់តាមអ៊ីនធឺណិត និងការពារវប្បធម៌ជាតិ ជាដើម ។
ក្រៅពីតំណាងសង្គមស៊ីវិល និងគណបក្សនយោបាយមកពីកម្ពុជា តំណាងសង្គមស៊ីវិល សកម្មជន និងគណបក្សនយោបាយមកពីបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់អាស៊ី និងអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ក៏បានលើកឡើងពីផលប៉ះពាល់ និងការរឹតត្បិតសិទ្ធិមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធសេរីភាពបញ្ចេញមតិនៅលើប្រព័ន្ធអនឡាញផងដែរ។
នាយកប្រចាំតំបន់នៃអង្គការ ASIA CENTRE លោក ជេម ហ្គូម៉េស (James GOMEZ) កត់សម្គាល់ថា ក្នុងកំឡុងពេលជួបវិបត្តិកូវីដ-១៩ រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់ បានបង្កើតនូវគោលនយោបាយ ឬក៏ច្បាប់ក្នុងគ្រាមានអាសន្ននានា ដែលបានរឹតត្បិត និងប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពបញ្ចេញមតិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងសង្គមស៊ីវិល។
លោកបានថ្លែងថា៖ «រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសក្នុងតំបន់ភាគច្រើន មិនសប្បាយចិត្តនៅពេលដែលសង្គម ឬពលរដ្ឋ ឬសូម្បីតែអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល គណបក្សនយោបាយ រិះគន់ពីគោលនយោបាយមិនល្អរបស់ពួកគេ ជាពិសេសពីដំបូងនៅពេលដែលពួកគេមិនមានបទពិសោធន៍ក្នុងការគ្រប់គ្រងវិបត្តិ[ដោយសារជំងឺកូវីដ-១៩] ហើយប្រជាជនរងការរំលោភបំពាន។ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ ប្រទេសជាច្រើនបានបង្កើតគោលនយោបាយ និងច្បាប់សម្រាប់គ្រប់គ្រងប្រទេសស្ថិតក្នុងភាពអាសន្ន ហើយនៅក្នុងច្បាប់នេះផងដែរ ពួកគេក៏បានលើកឡើងពីបទប្បញ្ញត្តិស្តីពីព័ត៌មានមិនពិត។ ពួកគេប្រើបទប្បញ្ញត្តិនេះដើម្បីបំបិទមាត់អ្នករិះគន់»។
លោកថាដោយសារបញ្ហាទាំងនេះហើយ បានជានៅឆ្នាំនេះ អង្គការ ASIA CENTRE និងអង្គការដៃគូ រួមទាំងម្ចាស់ជំនួយមួយចំនួន បានរៀបចំសិក្ខាសាលាថ្នាក់តំបន់ ក្រោមប្រធានបទ សេរីភាពបញ្ចេញមតិនេះឡើង ដើម្បីជជែកពិភាក្សា និងវាយតម្លៃពីផលប៉ះពាល់ជារួមទៅលើលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សនៅតំបន់អាស៊ី។
សិក្ខាសាលានេះ មានការចូលរួមពីសំណាក់អង្គការសង្គមស៊ីវិល សកម្មជនសង្គម និងបរិស្ថាន អ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកសារព័ត៌មានមកពីប្រទេសកម្ពុជា ជប៉ុន ថៃ កូរ៉េខាងត្បូង នេប៉ាល់ ឥណ្ឌា តៃវ៉ាន់ បង់ក្លាដេស ហ្វីលីពីន សឹង្ហបូរី និងម៉ាឡេស៊ីជាដើមដែលមានចំនួនសរុបប្រមាណ ១០០នាក់។
តែយ៉ាងណាលោក James GOMEZ បានលើកឡើងថាប្រសិនបើប្រជាពលរដ្ឋចង់បាននូវសេរីភាពបញ្ចេញមតិ ពួកគេត្រូវរៀបចំខ្លួន និងទាមទារឬជំរុញទៅរដ្ឋាភិបាលឱ្យបង្កើតច្បាប់ដែលផ្តល់សេរីភាពបញ្ចេញមតិ។
លោកថា៖ «អ្វីដែលយើងត្រូវដឹងគឺថារដ្ឋាភិបាលបង្កើតឡើងដោយក្រុមឥស្សរជនដែលគ្រប់គ្រងការិយាល័យធិបតេយ្យ និងអំណាច ហើយជាទូទៅពួកគេមិនចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការផ្តល់ឱ្យអ្នកនូវសេរីភាពបញ្ចេញមតិដែលប្រឆាំងនឹងអំណាចរបស់ពួកគេឡើយ។ អ្នកមិនអាចស្នើសុំ ឬផ្តល់ដំបូន្មានដល់រដ្ឋាភិបាល ពីព្រោះពួកគេគ្រាន់តែស្តាប់អ្នកប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែមិនធ្វើឡើយ ពីព្រោះពួកគេមិនចាប់អាម្មណ៍ឡើយ។ ប្រសិនបើអ្នកចង់បានសេរីភាពបញ្ចេញមតិ អ្នកត្រូវរៀបចំ និងទាមទារសេរីភាពបញ្ចេញមតិ ឬជំរុញរដ្ឋាភិបាលឱ្យបង្កើតច្បាប់ដែលផ្តល់សេរីភាពបញ្ចេញមតិ។ ការស្នើសុំរដ្ឋាភិបាលដែលកំពុងកាន់អំណាចឱ្យផ្តល់សេរីភាពបញ្ចេញមតិ គឺមិនអាចទៅរួចឡើយ»៕
