ការបន្សល់ទុកស្នាមរបួសប្រជាធិបតេយ្យជាង៥ឆ្នាំ ក្រោយរំលាយគណបក្សប្រឆាំងធំមួយចេញពីឆាកនយោបាយក្រោមអំណាចតុលាការ ស្របគ្នានឹងយន្តការជំរុញពីសហគមន៍អន្តរជាតិឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាព្យាបាលជំងឺចាស់នេះឡើងវិញ មុនការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣មកដល់នោះ ជាប្រធានបទមួយចោទសួរថា “តើនឹងមានអ្វីប្រែប្រួលក្រោយថ្នាក់ដឹកនាំបក្សប្រឆាំងជាង១០០នាក់រលត់បម្រាមនយោបាយទៅនោះ?”។
កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយ ខណៈគណបក្សប្រឆាំងនោះទទួលបានសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រជាង៤៣ភាគរយ ប្រហាក់ប្រហែលបក្សកាន់អំណាចដែរ។
សាលដីការំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មានចៅក្រម៩រូបជាអ្នកសម្រេចក្ដី ក្នុងនោះមានលោក ឌិត មន្ទី ជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ ដែលគាត់ជាប្រធានតុលាការកំពូល និងជាសមាជិកគណៈអចិន្ត្រៃយ៍គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
បន្ថែមពីនេះ ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សនេះចំនួន១១៨នាក់ក៏ត្រូវបានហាមធ្វើសកម្មភាពនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំចាប់ពីពេលនោះមក ដោយឡែកបើគ្មានអ្វីប្រែប្រួលទេ បម្រាមនោះនឹងត្រូវផុតរលត់នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២នេះ។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មើលឃើញថា បញ្ហានេះ ថ្នាក់ដឹកនាំមួយចំនួនអាចទៅបន្តជីវិតនយោបាយឡើងវិញបាន តែសម្រាប់ថ្នាក់ដឹកនាំខ្លះដែលមានប្រជាប្រិយភាព ដូចជា លោក សម រង្ស៊ី និងលោក កឹម សុខា ជាដើម ទំនងនៅបន្តបិទខ្ទប់ក្នុងដៃរបស់តុលាការ ហើយខ្លះទៀតអាចរួចបម្រាមតែនៅជាប់បណ្ដឹង។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា ការមើលឃើញបែបនេះ ដោយសារតែបក្សកាន់អំណាចដឹងមុនថា វត្តមានមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងដែលមានសក្តានុពលលើទីលានប្រកួតនយោបាយ នឹងជំរុញភាពរង្គោះរង្គើផែនការបន្តវេនរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
លោកថា បរិបទនេះ លំហសេរីភាពសង្គមស៊ីវិល និងសិទ្ធិនយោបាយ នៅបន្តរឹតត្បិត តែអាចដកដង្ហើមបាន ដោយសារតែបក្សកាន់អំណាចក៏ចង់លេងល្ខោនប្រជាធិបតេយ្យជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិបន្តទៀតដែរ ដើម្បីកាត់បន្ថយសម្ពាធ។ ប៉ុន្តែលោកថា វិធាននេះអាចជាសញ្ញាវិជ្ជមានផង និងអវិជ្ជមានផង សម្រាប់បរិបទសកល។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា ថ្លែងថា៖ «ក៏ប៉ុន្តែបើយន្តការហ្នឹង វាអូសបន្លាយកាន់តែយូរ ហើយធ្វើឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិកាន់តែខកចិត្តចំពោះការឆ្លើយតបរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ចំពោះការបើកលំហសេរីភាពពាក់ព័ន្ធសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាទេ ខ្ញុំគិតថាគោលការណ៍ច្បាប់ ឬក៏វិធានដែលគេគ្រោងដាក់ពាក់ព័ន្ធការដាក់ទណ្ឌកម្មជាលក្ខណៈបុគ្គល អាចកើតមានឡើងនៅចុងឆ្នាំនេះដែរ»។
ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហានេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិឧកញ៉ា និងមេបញ្ជាការកងទ័ព៤រូប រួមទាំងលោក ហ៊ីង ប៊ុនហៀង មេបញ្ជាការអង្គរក្សនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ បន្ថែមពីនេះ តំណាងរាស្ត្រសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏នឹងជំរុញឱ្យចេញច្បាប់មួយចំនួនទៀត ដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មជាលក្ខណៈបុគ្គល ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអ្នកដែលចូលរួមធ្វើឱ្យខូចដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
តែយ៉ាងណា លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា គិតថា ក្រោយផុតបម្រាមនយោបាយនេះ គណបក្សភ្លើងទៀននឹងកើនចំនួនមន្ត្រីសំខាន់ៗដែលនៅស្មោះស្ម័គ្រនឹងលោក សម រង្ស៊ី តែថាបរិបទនេះមិនអាចទាក់ទាញទឹកចិត្តពលរដ្ឋឱ្យគាំទ្រច្រើនដូចការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ និង២០១៧ទេ បើគ្មានចរន្តរួមគ្នា។
ចំណែកអ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ លោក វណ្ណ ប៊ុនណា យល់ថា សេរីភាពនយោបាយនឹងបន្តដើរលើផ្លូវតូចចង្អៀត ទោះក្រុមអ្នកនយោបាយជំទាស់ទាំងនោះផុតកំណត់ពីបម្រាមនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំនេះក្ដី។
លោកសម្អាងថា មកដល់ពេលនេះ ស្ថានការណ៍នយោបាយ គណបក្សកាន់អំណាចនៅបន្តគ្រប់គ្រងបានទាំងស្រុង រីឯអ្នករួចផុតពីបម្រាមនយោបាយវិញ គ្មានឥទ្ធិពលទៅជំរុញឱ្យបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យទេ ក្រៅពីជម្រើសទៅចូលរួមជាមួយគណបក្សដែលមានស្រាប់ រួមទាំងគណបក្សភ្លើងទៀន ដើម្បីបន្តជីវិតនយោបាយរបស់ពួកគេនោះ។
មួយវិញទៀត លោកគិតថា ចំពេលដែលបក្សកាន់អំណាចកំពុងពង្រឹងផ្ទៃក្នុងដើម្បីសម្រេចផែនការបន្តវេន ជម្រើសនៃការបើកឱ្យមានរលកប្រជាធិបតេយ្យងើបឡើងវិញ នឹងមិនកើតឡើងទេ។
តែផ្ទុយទៅវិញ លោកមើលឃើញថា ច្រកមួយអាចនឹងកើតឡើង រហូតដល់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣នោះ គឺទ្វារបើកចំហឱ្យគណបក្សភ្លើងទៀន បានចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោត បានកៅអីតំណាងរាស្ត្រតិចតួច ដើម្បីបំពេញភាពស្របច្បាប់របស់ខ្លួន ដែលជាការឆ្លើយតបនឹងស្មារតីរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងថា កម្ពុជាអនុវត្តរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។
លោកថា៖ «ទី២ នឹងមិនផ្តល់លំហនយោបាយខ្លាំងសម្រាប់ឱ្យគណបក្សប្រឆាំងហ្នឹងមានសេរីភាពក្នុងការធ្វើនយោបាយបានពេញលេញទេ អាហ្នឹងគឺជាអ្វីដែលគណបក្សកាន់អំណាចចាប់យក ដើម្បីបន្តគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់គាត់»។
ប្រហាក់ប្រហែលនេះដែរ អ្នកស្រាវជ្រាវសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មានប្រសាសន៍ថា តាមការអង្កេតរបស់លោក អ្វីក៏អាចកើតឡើងបានដែរ រួមទាំងវិធានការច្បាប់ បើអ្នកនយោបាយដែលមានឥទ្ធិពលចង់បាន ដែលការណ៍នេះ លោកគិតថា អ្នកនយោបាយមួយចំនួននឹងត្រូវបើកផ្លូវឱ្យធ្វើនយោបាយឡើងវិញ តែសម្រាប់អ្នកនយោបាយដែលមានសក្តានុពល អាចនឹងបន្តបិទខ្ទប់។
ប៉ុន្តែលោកបណ្ឌិត មាស នី នៅតែមើលឃើញថា ការធ្វើកំណែទម្រង់សង្គម ឬវិធានបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យ មិនស្ថិតក្នុងដៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទាំងស្រុងទេ គឺផ្នែកខ្លះស្ថិតក្នុងដៃរបស់គណបក្សនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាលដែរ បើពួកគេចេះធ្វើការរួមគ្នាទាក់ទាញបេះដូងពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោតបាននោះ។
លោកថា៖ «នៅជាសម្ពន្ធភាព ប៉ុន្តែវាត្រូវរួមគ្នាក្នុងកម្រិតណាមួយ អាហ្នឹងទើបអាចមានកម្លាំងបាន និងអាចបង្កើនការទុកចិត្តពីពលរដ្ឋបាន នេះជារឿងសំខាន់ដែលពួកគាត់ត្រូវដឹង។ បើនៅតែដណ្តើមគ្នាចង់ឈ្នះ ចង់ធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីមួយៗរៀងខ្លួន អាហ្នឹងមិនអាចទៅធ្វើអីបក្សកាន់អំណាចបានទេ វាគ្រាន់តែទៅកំដរភ្លេងបក្សកាន់អំណាចប៉ុណ្ណឹង»។
បើតាមអ្នកស្រាវជ្រាវសង្គមរូបនេះ ពលរដ្ឋដែលមានអាយុអាចបោះឆ្នោតបានមានជាង១០លាននាក់ តែថាបើគណនាមើលលទ្ធផលបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ដែលទើបបិទបញ្ចប់ថ្មីៗនេះ គណបក្សកាន់អំណាចទទួលបានតែជាង៥លាននាក់ប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះនៅពលរដ្ឋជិតពាក់កណ្តាលទៀត ដែលគណបក្សកាន់អំណាចមិនទាន់អាចបញ្ចុះបញ្ចូលទាញយកសន្លឹកឆ្នោតបាន។
តែយ៉ាងណា អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា យល់ថា បើគ្មានការជំរុញនិងយកចិត្តទុកដាក់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិទេ របត់នយោបាយនៅកម្ពុជាពីពេលនេះរហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតជាតិ ឆ្នាំ២០២៣ នៅតែបន្តអនុវត្តយុទ្ធសាស្ត្រចាស់ដដែល ក្រោមរូបភាពគំរាម បំភិតបំភ័យ ទិញ បំបែក ផ្តល់ប្រយោជន៍ និងរំលាយបើអត់ជម្រើស ដើម្បីយកប្រៀបលើដៃគូប្រកួតលើសង្វៀននយោបាយ៕