ក្នុងឱកាសខួប ២៩ឆ្នាំ នៃការប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានលើកឡើងថា កម្ពុជាដាច់ខាតត្រូវគោរពគោរពរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានសរសេរនៅលើហ្វេសប៊ុក នាថ្ងៃសៅរ៍នេះថា នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ជាថ្ងៃប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាតិ ឆ្នាំ១៩៩៣ ដែលគិតមកដល់ឆ្នាំ២០២២ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា មានអាយុ កាល២៩ឆ្នាំហើយ។
លោក ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា៖« ផ្តើមចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស នៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ស្តីពីដំណោះស្រាយរួមបញ្ចប់នូវវិបត្តិកម្ពុជាជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលបន្ទាប់មកនៅថ្ងៃទី ២៣-២៨ ខែឧសភា ប្រទេសយើងបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជាលើកដំបូងក្រោមការឧបត្ថម្ភគាំពារពីអង្គការសហប្រជាជាតិ អ៊ុនតាក់ (UNTAC)។ ក្រោយពីការបោះ ឆ្នោតរួចមក រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាតិ ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ ផងដែរ។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ នៅក្នុងមហាប្រាសាទទេវាវិនិច្ឆ័យ នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ អតីតមហាវីរក្សត្រ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ព្រះអង្គបានឡាយព្រះហត្ថលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឱ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជាផ្លូវការ»។
លោកបន្តថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ដូច្នេះ ច្បាប់ និងសេចក្តីសម្រេចទាំងឡាយនៃស្ថាប័ននានារបស់រដ្ឋ ត្រូវស្របទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដាច់ខាត។
ក្រៅពីរម្លឹកថ្ងៃកំណើតនៃការប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ លោក ហ៊ុន សែន ក៏បានលើកឡើងពីចំណុចសំខាន់ៗបំផុតមួយចំនួន ដែលបានចែងច្បាស់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយកម្ពុជាត្រូវគោរពដាច់ខាតនូវរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។
លោកបន្តថា៖« រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាបានចែងអំពីគោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចដាច់ដោយឡែកពីគ្នាគឺ ១)អំណាចនីតិបញ្ញត្តិ ២)នីតិប្រតិបត្តិ ៣)តុលាការ ហើយក៏បានអនុម័តនូវសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនិងគោលការណ៍នីតិរដ្ឋជាដើម»។
ស្ថាបនិកអង្គការអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត លោក សេក សុជាតិ ចាត់ទុកការប្រកាសរបស់ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលដែលប្ដេជ្ញាអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញជារឿងត្រឹមត្រូវ ប៉ុន្តែការអនុវត្តជាក់ស្ដែងមិនទាន់ពេញលេញដើម្បីឆ្លើយតបទៅតាមលក្ខខណ្ឌផ្សេងៗនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះឡើយ។
លោកថា៖«ការអនុវត្តតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឱ្យមានការចូលរួមពីប្រជាពលរដ្ឋទៅលើបញ្ហាការអភិវឌ្ឍសង្គម ការពារបូណភាពទឹកដីអ៊ីចឹង។ អ៊ីចឹងបញ្ហាទាំងអស់ហ្នឹង ត្រូវបានរាំងខ្ទប់ សូម្បីតែការជួបជុំតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអហិង្សាហ្នឹង ក៏ត្រូវបានរាំងខ្ទប់ដោយមន្ត្រីរបស់គាត់អ៊ីចឹង។ ជួនកាលយើងមើលឃើញមន្ត្រីរបស់គាត់ជាអ្នករំលោភអ៊ីចឹងទៅលើអ្វីដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់គាត់អាចថាដឹង ឬមិនដឹង យើងមិនប្រាដកទេ។ យើងចង់ឃើញមន្ត្រីរបស់គាត់នៅខាងក្រោមនិងធ្វើយ៉ាងណាក៏ដោយគោរពតាមគោលការណ៍ឬក៏តាមការណែនាំរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី អាហ្នឹងគឺជារឿងដែលយើងចង់ឃើញបំផុត»។
លោក សេក សុជាតិ សង្ឃឹមថា រដ្ឋាភិបាលនឹងគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញតាមការប្ដេជ្ញាចិត្តរបស់ខ្លួន ដោយអនុវត្តតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុកប្ស អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទោះបីជាកន្លងមក រដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលធ្វើវិសោធកម្មចំនួន ១០ លើកហើយក្ដី។
លោកស្នើទៅរដ្ឋាភិបាលឱ្យធ្វើការណែនាំទៅមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ដោយធ្វើយ៉ាងណាលើកកម្ពស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងជ្រកក្រោមម្លប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញពិតប្រាកដ។
លោកបន្ថែមថា៖«ចំណុចដែលយើងថា ប្រាស់ចាកហ្នឹង សំដៅទៅលើគាត់ធ្វើវិសោធកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញភ្លាមៗដោយមិនបានសិក្សា មិនមានការចូលរួមពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ វាធ្វើឱ្យមានភាពចម្រូងចម្រាស់ក្នុងការមិនប្រាកដប្រជាថា រដ្ឋាភិបាលរបស់យើងអនុវត្តតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញពិតឬអត់អ៊ីចឹង។ អាហ្នឹងគឺជាចំណុចដែលយើងចង់ថា ថ្ងៃក្រោយ បើមានការធ្វើវិសោធកម្ម គួរតែមានការចូលរួមពីគ្រប់ភាគីជាមុន ដើម្បីកុំឱ្យមានការយល់ច្រឡំគំនិតផ្សេងៗដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយការធ្វើឱ្យមានបញ្ហាឬមានភាពសង្ស័យចំពោះការអនុវត្តរដ្ឋធម្មនុញ្ញហ្នឹង បានល្អឬមិនបានល្អ»។
បើទោះបីជាលោក ហ៊ុន សែន បានលើកឡើងពីគោលការណ៍សំខាន់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយចែងពីរបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្សក្តី ប៉ុន្តែគណបក្សសង្រ្គោះជាតិដែលជាគណបក្សប្រឆាំងធំមួយមានកម្លាំងអ្នកគាំទ្រជិតកន្លះនគរនោះ កាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ ត្រូវបានតុលាការរំលាយចោល។
ការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងធំមួយ រួមទាំងការដាក់បម្រាមមន្ត្រីបក្សនេះជាង១០០នាក់មិនឱ្យធ្វើនយោបាយ៥ឆ្នាំ ព្រមទាំងដកតំណែងមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងពីថ្នាក់មូលដ្ឋានដល់ព្រឹទ្ធសភា ទាំងដែលប្រធានគណបក្សនេះ គឺលោក កឹម សុខា ដោយគិតចាប់តាំងពីការចាប់ឃុំខ្លួនពាក់ព័ន្ធសំណុំរឿងគណបក្សកាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ រហូតមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្នតុលាការនៅមិនទាន់រកឃើញពីទោសកំហុសរបស់គាត់នៅឡើយ។
ការចាប់ខ្លួនមេបក្សប្រឆាំងដាក់ពន្ធនាគារ ការរំលាយគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ការបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជួបជុំដោយសន្តិវិធីជាដើមនោះ ត្រូវបានសហគមន៍ជាតិនិងអន្តរជាតិចាត់ទុកថា កម្ពុជាកំពុងរសាត់កាន់ឆ្ងាយពីគន្លងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស។
ជាការព្រមានចំពោះការដើររសាត់ឆ្ងាយពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សផងនោះ កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ សហភាពអឺរ៉ុប បានសម្រេចដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០% ពីកម្ពុជា។ ទោះយ៉ាងណាក្ដី គណៈកម្មការអឺរ៉ុប បានបង្ហើបថា ការដកហូតប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ នឹងត្រូវលើកលែង ប្រសិនបើកម្ពុជាធានាឱ្យមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិការងារពិតប្រាកដឡើងវិញ។
គិតចាប់តាំងពីការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ រហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន កម្ពុជាបានធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញចំនួន១០លើករួចមកហើយ ខណៈច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែម ក៏ត្រូវយកមកធ្វើវិសោធនកម្មជាមួយគ្នាផងដែរ។
ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ត្រូវគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងក្រុមសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនបានរិះគន់ថា នឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់គោលការណ៍ប្រព័ន្ធសភានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅកម្ពុជា៕
