ក្រុមអ្នកធ្វើការងារក្នុងវិស័យលើកកម្ពស់សិទ្ធិកម្មករនិយាយថា សេរីភាពបង្កើតសហជីពឯករាជ្យ និងការផ្តល់បរិយាកាសល្អប្រសើរសម្រាប់សកម្មភាពសហជីពដែលអាចការពារប្រយោជន៍កម្មករពិតប្រាកដជារឿងចាំបាច់ ដើម្បីបញ្ចៀសការរំលោភសិទ្ធិការងារពីសំណាក់ថៅកែ និយោជក ក៏ប៉ុន្តែប្រសិនបើ សេរីភាពទាំងនេះមិនត្រូវបានធានា ហើយត្រូវបានរឹតត្បិត និងរើសអើង គឺជាមូលហេតុចម្បងមួយនាំឱ្យមានការរំលោភសិទ្ធិកម្មករក្នុងវិស័យការងារនៅកម្ពុជា។
ជាមួយគ្នានេះ ប្រសិនបើការរំលោភសិទ្ធិការងារកម្មករកាន់តែអាក្រក់ ក៏ជាហេតុជំរុញឱ្យកម្ពុជាអាចធ្លាក់ចូលទៅក្នុងបញ្ជីខ្មៅរបស់អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ (ILO) ខណៈប្រទេសលោកសេរីវិញ ក៏កំពុងតាមដានលើបញ្ហាទាំងនេះ ត្បិតជាផ្នែកមួយដើម្បីវាយតម្លៃពីលទ្ធភាពក្នុងការសម្រេចផ្តល់ភាពអនុគ្រោះពន្ធ ឬមិនផ្តល់សម្រាប់ការនាំចេញទំនិញពីកម្ពុជាទៅកាន់ទីផ្សាររបស់ពួកគេ។
១. ទិដ្ឋភាពច្បាប់ស្តីពីការបង្កើតសហជីព
ច្បាប់ស្តីពីការងារ មាត្រា២៦៦ បានចែងអំពីសិទ្ធិក្នុងការបង្កើតសហជីព។ មាត្រានេះ បញ្ជាក់ថា សហជីពអាចបង្កើតឡើងដោយគ្មានការប្រកាន់អ្វីទាំងអស់ និងដោយពុំចាំបាច់មានការអនុញ្ញាតជាមុននោះទេ។ កម្មករនិយោជិតមានសិទ្ធិបង្កើតអង្គការវិជ្ជាជីវៈ តាមការជ្រើសរើសរបស់ខ្លួនក្នុងគោលបំណងសម្រាប់តែការសិក្សា ការលើកតម្កើងផលប្រយោជន៍ និងការពារសិទ្ធិ ក៏ដូចជា ផលប្រយោជន៍ផ្នែកស្មារតី និងសម្ភារៈជាសមូហភាព និងជាឯកត្តជនឬជនដែលមានសិទ្ ធិនិងកាតព្វកិច្ចផ្លូវច្បាប់ ចំពោះបុគ្គលដែលលក្ខន្តិកៈរបស់អង្គការនោះបានកំណត់។
ច្បាប់ស្តីពីសហជីព ដែលត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ឡាយព្រះហស្ថលេខាឱ្យប្រើកាលពីឆ្នាំ២០១៦ មាត្រា១ បានអះអាងពីគោលបំណងនៃការបង្កើតច្បាប់នេះ ដើម្បីផ្តល់សិទ្ធិនិងសេរីភាពដល់សហគ្រាស ឬគ្រឹះស្ថាន និងជនទាំងឡាយដែលស្ថិតនៅក្រោមច្បាប់ការងារ ព្រមទាំងបុគ្គលិកធ្វើការងារតាមផ្លូវអាកាស និងសមុទ្រ។ លើសពីនេះ កំណត់ពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅរបស់អង្គការវិជ្ជាជីវៈរបស់និយោជិត និងនិយោជកនៅកម្ពុជា។
ដោយឡែក មាត្រា២ វិញបានចែងអំពីគោលដៅនៃច្បាប់ស្តីពីសហជីពនេះ ថាធ្វើឡើងដើម្បីការពារសិទ្ធិ និងផលប្រយោជន៍ស្របច្បាប់ដល់ជនទាំងឡាយណាដែលស្ថិតនៅក្រោមច្បាប់ការងារ និងបុគ្គលធ្វើការតាមផ្លូវអាកាស និងផ្លូវសមុទ្រ។ បន្ថែមពីនេះ ធានានូវសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការចរចាជាសមូហភាពរវាងកម្មករ និយោជិត និងនិយោជកដោយជំរុញឱ្យមានសុខដុមរមនាក្នុងទំនាក់ទំនងវិជ្ជាជីវៈ។
មាត្រា២ ដដែលនេះ ក៏ធ្វើឡើងក្នុងគោលដៅ រួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍការងារសមរម្យ បង្កើនផលិតភាព និងការវិនិយោគផងដែរ។
ចំណែកមាត្រា៥ ស្តីអំពីសិទ្ធិក្នុងការបង្កើត និងចូលរួមនៅក្នុងសហជីពឬសមាគមនិយោជកវិញ ចែងថា សិទ្ធិក្នុងការបង្កើត និងចូលរួមត្រូវធ្វើឡើងដោយគ្មានការប្រកាន់អ្វីទាំងអស់។ កម្មករ និយោជិត និងនិយោជក មានសិទ្ធិបង្កើតសហជីព ឬសមាគមនិយោជកតាមការជ្រើសរើសរបស់ខ្លួន។ មាត្រានេះ ក៏បានហាមឃាត់ផងដែរ ចំពោះការបង្កើតសហជីពឬសមាគមនិយោជកទាំងឡាយដែលរួមបញ្ចូលទាំងនិយោជកផង កម្មករផង ក្នុងសហជីព ឬសមាគមនិយោជកតែមួយជាមួយគ្នា។
២. ការរឹតត្បិតសេរីភាពក្នុងការបង្កើតសហជីពមូលដ្ឋាន
ទោះបីជាច្បាប់ការងារ និងច្បាប់សហជីព បានចែងអំពីការផ្តល់សេរីភាពក្នុងការបង្កើតសហជីពក្នុងរោងចក្រ ឬសហគ្រាសក្តី ប៉ុន្តែការអនុវត្តជាក់ស្តែងត្រូវបានកម្មករ និងតំណាងពួកគេអះអាងថា មានការគាបសង្កត់ធ្ងន់ធ្ងរ។ ជាមួយគ្នានេះ ច្បាប់ស្តីពីសហជីព នៅមានចំណុចមួយចំនួនដែលបង្ហាញពីការរឹតត្បិតសេរីភាព ឬបង្កជាឧបសគ្គដល់ការចងក្រង ឬបង្កើតសហជីពនៅមូលដ្ឋាន។
ក្រុមសហជីព និងសង្គមស៊ីវិលផ្នែកការងារ និយាយថា ភាពស្មុគស្មាញនៃការចុះបញ្ជីការសហជីព និងលក្ខខណ្ឌតម្រូវមួយចំនួនក៏ជា បញ្ហាប្រឈមក្នុងការរារាំងដល់ការបង្កើតសហជីពនៅមូលដ្ឋាន។ បន្ថែមពីនេះ ការប្រើប្រាស់នូវកិច្ចសន្យារយៈពេលខ្លី ក៏ជាហានិភ័យសម្រាប់សមាជិកសហជីព ឬក្រុមអ្នកដែលមានបំណងចងក្រងបង្កើតជាសហជីពដើម្បីការពារប្រយោជន៍និយោជិតក្នុងរោងចក្រ ឬសហគ្រាសផងដែរ។
កាលពីដើមឆ្នាំ២០១៨ ក្នុងជំនួបរវាងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ជាមួយកម្មករនិយោជិតនៅតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេសក្រុងព្រះសីហនុ លោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាឱ្យស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធជួយលើកតម្កើងលក្ខខណ្ឌការងារ និងត្រូវពិនិត្យលើកិច្ចសន្យាការងាររបស់កម្មករ ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យពួកគេអាចទទួលបានកិច្ចសន្យាការងាររយៈពេលវែង។ ប៉ុន្តែប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយបទបញ្ជានេះ កិច្ចសន្យារយៈពេលខ្លីសម្រាប់កម្មករនិយោជិតនៅតែកើតមានឡើង។
កម្មការិនីនៅរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន ហ៊្វូតវែរ អ៊ិនដាសស្ទ្រី (Eastcrown Footwear Co.LTD) ដែលជារោងចក្រផលិតស្បែងជើងម៉ាកភូម៉ា(Puma) មានទីតាំងនៅសង្កាត់ចាក់អង្រែក្រោម រាជធានីភ្នំពេញ អ្នកស្រី ស៊ឹង វទុម មានប្រសាសន៍ថា អ្នកស្រីបានធ្វើការងារនៅរោងចក្រនេះរយៈពេលប្រមាណ៧ខែ។ ដោយសារឃើញពីការរំលោភសិទ្ធិកម្មករ ដូចជាការបង្ខំឱ្យធ្វើការងារថែមម៉ោង ការយកម៉ោងសម្រាកទៅប្រជុំការងាររោងចក្រ ការពិបាកសុំច្បាប់សម្រាក បើទោះបីជា កម្មករមានច្បាប់ប្រចាំឆ្នាំក្តី ការជេរប្រមាថកម្មករជាដើមនោះ ពួកគាត់ជាង១០នាក់ ក៏បានប្រមូលចងក្រងគ្នាដើម្បីបង្កើតសហជីពឯករាជ្យមួយក្នុងរោងចក្រ។
កម្មការិនីដែលត្រូវបានសមាជិកបោះឆ្នោតឱ្យធ្វើជា ប្រធានសហជីពឯករាជ្យក្នុងរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន រូបនេះបន្តថា ក្រោយភាគីរោងចក្រដឹងថា ពួកគាត់បានបង្កើតសហជីពដើម្បីការពារប្រយោជន៍កម្មករនោះ ក៏មានសកម្មភាពទាក់ទាញ និងទិញទឹកចិត្ត ព្រមទាំងគំរាមកំហែងឱ្យបញ្ឈប់សកម្មភាពនេះ ប៉ុន្តែពួកគាត់១០នាក់មិនព្រម ទើបក្រោយមកក៏មានឈ្មោះ ៧នាក់ត្រូវបានបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារក្នុងខែតុលា ខណៈ៣នាក់ទៀតនឹងអាចមានឈ្មោះបញ្ឈប់ពីការងារនាពេលក្រោយ។
អ្នកស្រី ស៊ឹង វទុម ថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំយល់ថា នេះជាការរើសអើងរបស់ក្រុមហ៊ុនដែលមិនចង់ឱ្យមានសហជីពឯករាជ្យនៅក្នុងហ្នឹងបង ដោយសារតែយើងមានសហជីពឯករាជ្យនៅក្នុងរោងចក្រ ការបង្ខំចំនួន[ចំនួនដេរស្បែងជើង]យើង ការបង្ខំឱ្យយើងថែមម៉ោងហ្នឹង វានឹងធ្វើលែងកើត។ ដល់អ៊ីចឹងទៅ គាត់[រោងចក្រ]មិនចង់ឱ្យពួកខ្ញុំបង្កើតសហជីពនៅក្នុងហ្នឹង»។
ប្រភពដដែលនិយាយទៀតថា ប្រសិនបើរោងចក្រ ឬសហគ្រាសមួយមានសហជីពឯករាជ្យមិនរណប ឬចំណុះថៅកែនឹងជួយការពារផលប្រយោជន៍កម្មករបានច្រើន ពិសេសកាត់បន្ថយពីការរំលោភបំពានសិទ្ធិការងាររបស់ពួកគេ។
លិខិតជូនដំណឹងរបស់ក្រុមហ៊ុនអ៊ីស្តក្រោន ដែល វីអូឌី ទទួលបាននៅថ្ងៃទី១៨ ខែតុលា ស្តីពីការបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារចំពោះកម្មករចំនួន៧នាក់ ក្នុងខែតុលា ដែលពួកគេទាំងនោះជាសមាជិក និងថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពឯករាជ្យ រួមមាន ឈ្មោះ អៀម សំបាត់, ដួង សុខណា, ដួង សុកណាង, ម៉ាត់ វី, សារ៉េម ថារ៉ីម, សួង សារិន និង អាន យូសា។
កម្មការិនីមួយរូបទៀត ដែលមានស្រុកកំណើតមកពីខេត្តព្រៃវែង អ្នកស្រី អាន យូសា និយាយថា គាត់ត្រូវបានរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោនបញ្ឈប់ពីការងារ ដោយសារពាក់ព័ន្ធការបង្កើតសហជីពឯករាជ្យក្នុងរោងចក្រ។
សហស្ថាបនិកសហជីពឯករាជ្យនៅរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន រូបនេះនិយាយថា ប្រសិនបើរោងចក្រគ្មានសហជីពឯករាជ្យទេ កម្មករនឹងជៀសមិនផុតពីការរំលោភសិទ្ធិការងារ ការកេងប្រវ័ញ្ចកម្លាំងពលកម្ម ព្រមទាំងបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនទៀត។
អ្នកស្រី អាន យូសា និយាយថា៖ «គឺគេ[ថៅកែ] ជិះជាន់កម្មករ គេបង្ខិតបង្ខំឱ្យថែមម៉ោង គេទាមទារចំនួន គេប្រជុំមុនម៉ោងអ៊ីចឹង។ គឺ គេ[ថៅកែ] នឹងធ្វើអ៊ីចឹង ប្រសិនបើមិនមាន[សហជីព]កម្មករ បើមានតែសហជីពក្រុមហ៊ុន គឺគេនឹងធ្វើអ៊ីចឹង តែបើមានពួកខ្ញុំធ្វើ[សហជីព] គេ[ថៅកែ] នឹងលែងធ្វើអ៊ីចឹងបានទៀត។ អ៊ីចឹង គឺគេមិនទុកទេ គេមិនទុកពួកខ្ញុំទេ»។
មានតួនាទីជាហិរញ្ញឹកនៃសហជីពឯករាជ្យប្រចាំរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន កញ្ញា ដួង សុខណា និយាយថា ការបញ្ឈប់ពួកគាត់ពីការងារ គឺជាការរើសអើងក្នុងការបង្កើតសហជីព ត្បិតរោងចក្រក៏មានសហជីពមួយ ដែលគេអាចបង្កើត និងដំណើរការទៅបាន។
កញ្ញា ដួង សុខណា ថ្លែងថា៖ «អ្វីដែលខ្ញុំចង់បាន ចង់បានក្នុងរោងចក្រហ្នឹងមានសហជីពឯករាជ្យមួយដែលនៅឈរខាងកម្មករ។ ពេលកម្មករស្នើអ្វីមួយ ត្រូវធ្វើជូនកម្មករ ទោះបីជាបាន ឬមិនបានក៏យើងត្រូវតែធ្វើដើម្បីកម្មករ ព្រោះយើងមានឈ្មោះថា សហជីពខាងកម្មករ មិនមែនសហជីពខាងរោងចក្រ»។
មិនខុសគ្នានេះ អតីតកម្មកររោងចក្រ ឈី មីងស៊ីន ហ្វេកធើរី(Qi MING XINFactory) មានទីតាំងស្ថិតនៅសង្កាត់ស្វាយរលំ ក្រុងតាខ្មៅ ខេត្តកណ្តាល ដែលផលិតស្បែកជើងយីហោម៉ាកវ៉ល់ម៉ាត(Walmart)លោក រឿន សុភា និយាយថា លោកត្រូវបានភាគីរោងចក្របញ្ឈប់ពីការងារកាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ អំឡុងពេលនៃវិបត្តិជំងឺកូវីដ-១៩។
អតីតកម្មកររូបនេះបន្តថា ការបញ្ឈប់លោកទាំងមិនបានជូនដំណឹងពេលនោះ ដោយសារពួកលោកបាននាំគ្នាបង្កើតសហជីពឯករាជ្យឡើង ដោយសារតែការមើលឃើញពីការរំលោភសិទ្ធិកម្មករនៅទីនោះ។
លោក រឿន សុភា បន្ថែមថា៖ «មូលហេតុ[ចូលរួមបង្កើតសហជីព] ដោយសារឃើញកម្មករទាំងអស់ហ្នឹងពិបាកពេក ធ្វើការងារហួសកម្លាំង គេជេរស្តីឱ្យដូចទាសករ។ ដល់អ៊ីចឹងហើយ ជំរុញឱ្យខ្ញុំចូលសហជីព ដល់ពេលខ្ញុំចូលរួចហើយ ដល់ពេលខ្ញុំបង្កើត[សហជីព]បាន គេ[រោងចក្រ]ដកខ្ញុំចោល»។
អតីតលេខាធិការសហជីពឯករាជ្យនៃរោងចក្រឈី មីងស៊ីន រូបនេះនិយាយថា ការបញ្ឈប់ពេលនោះ គឺមានចំនួន៥នាក់ ដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំ និងសមាជិកសហជីព។
៨ខែក្រោយថៅកែបញ្ឈប់ពីការងារដោយសាររឿងបង្កើតសហជីពឯករាជ្យនេះ លោក សុភា ក៏បានសម្រេចចិត្តធ្វើជាកម្មករសំណង់មួយរយៈពេលដើម្បីរកកម្រៃទ្រទ្រង់ជីវភាពគ្រួសារ ប៉ុន្តែដោយសារកាលពីខែកញ្ញា និងដើមខែតុលា ភ្លៀងធ្លាក់ច្រើនពេក បណ្តាលឱ្យការងារសំណង់ត្រូវបានផ្អាក។
ជាមួយគ្នានេះ ភរិយារបស់លោក គឺអ្នកស្រី ដួង សុកណាង ដែលធ្វើការនៅរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន បច្ចុប្បន្ន ក្រោយពីរោងចក្រ ឈី មីងស៊ីន បញ្ឈប់ពីការងារដោយសារការបង្កើតសហជីពនោះ ក៏ត្រូវបានរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោនបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារជាថ្មីទៀតដោយសារការចងក្រងបង្កើតសហជីពការពារប្រយោជន៍កម្មករ។
ទាំងពីរនាក់ប្តីប្រពន្ធ ក្រោយគ្មានការងារធ្វើ និងមិនមានប្រាក់សម្រាប់បង់ថ្លៃបន្ទប់ជួលនៅម្តុំក្រុងតាខ្មៅផងនោះ ពួកគេក៏សម្រេចចិត្តរើអីវ៉ាន់ចេញពីបន្ទប់ជួល ហើយត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតខាងប្តីនៅស្រុកស្អាង ខេត្តកណ្តាល ដើម្បីកាត់បន្ថយការចំណាយ ទម្រាំរកការងារថ្មីបានធ្វើឡើងវិញ។
អ្នកស្រី ដួង សុកណាង ដែលត្រូវបានសមាជិកបោះឆ្នោតជាប់ជាប្រធានសហជីពឯករាជ្យប្រចាំរោងចក្រឈី មីងស៊ីន និយាយថា ការរើសអើងសហជីព និងការរឹតត្បិតសេរីភាពសហជីពនេះហើយ ដែលជាហេតុនាំឱ្យពួកគាត់ត្រូវបាត់បង់ការងារធ្វើ និងត្រូវបង្ខំចិត្តវិលទៅស្រុកកំណើតវិញទាំងអាលោះអាល័យ។
សហស្ថាបនិកសហជីពឯករាជ្យរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន និងធ្លាប់បម្រើការងារនៅរោងចក្រឈី មីងស៊ីន ហើយត្រូវបានរោងចក្រនេះបញ្ឈប់ពីការងារនោះ លោក ឌួង តុលា មានប្រសាសន៍ថា ដំបូងឡើយសហស្ថានិកបង្កើតសហព័ន្ធសហជីពឯករាជ្យក្នុងរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន មានចំនួន១៦រូប ប៉ុន្តែ៦រូប ត្រូវបានភាគីរោងចក្រចរចារក្សាទុកពួកគេឱ្យនៅធ្វើការដដែល ជាថ្នូរនឹងការដកខ្លួនចេញពីសហជីពដែលពួកលោកបានបង្កើត។ ចំណែក១០នាក់ផ្សេងទៀត រួមទាំងលោកផង ដោយមិនព្រមដកខ្លួនចេញពីសហជីពដែលខ្លួនបង្កើតនោះ ភាគីរោងចក្រក៏បានចេញឈ្មោះបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងារជាបន្តបន្ទាប់ តែឈ្មោះរបស់លោក និងមនុស្ស២នាក់ទៀតនៅមិនទាន់ឃើញធ្លាក់នៅឡើយទេ រហូតមកទល់ថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា។
ក្នុងអាជីពជាអ្នកធ្វើការងារនៅរោងចក្រ លោក ឌួង តុលា ធ្លាប់បម្រើការងារនៅរោងចក្រធំៗចំនួន៤ ហើយត្រូវបានរោងចក្រទាំងនោះបញ្ឈប់ពីការងារ ដោយសារតែសកម្មភាពចងក្រង និងបង្កើតសហជីពឯករាជ្យក្នុងរោងចក្រដើម្បីការពារសិទ្ធិកម្មករឱ្យរួចផុតពីការកេងប្រវ័ញ្ច និងរំលោភបំពានសិទ្ធិផ្សេងៗ។
បើតាមមន្ត្រីសហជីពមូលដ្ឋានរូបនេះ យល់ឃើញថា ភាគីរោងចក្រតែងខ្លាចវត្តមានសហជីពឯករាជ្យ ដែលមិនចំណុះនិយោជក ឬអាជ្ញាធរ ត្បិតវត្តមានសហជីពឯករាជ្យនឹងធ្វើឱ្យថៅកែខាតប្រយោជន៍របស់ពួកគេ។
លោក ឌួង តុលា មានប្រសាសន៍ថា៖ «អ៊ីចឹងខ្ញុំគិតថា វត្តមានសហជីពឯករាជ្យ វត្តមានសហជីពដែលបម្រើឱ្យវិស័យ ឬក៏ជាឆ្អឹងទទឹងកគេ[ថៅកែ] ឬក៏ជាសំរាមក្នុងភ្នែកគេហើយ គឺគេមិនទុកទេ។ គេ[ថៅកែ] គិតថា ប្រសិនបើពួកខ្ញុំចូលទៅ អត្ថប្រយោជន៍ដែលគេត្រូវបានកឹបកេងឬ គេត្រូវបានគាបសង្កត់ អ្វីដែលគេទាមទារឱ្យលើសចំនួននឹងលែងប្រើបានដូចមុន»។
បុរសម្នាក់ដែលអះអាងថា ជាប្រធានរដ្ឋបាលប្រចាំរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោន ឈ្មោះ អ៊ី ហុង និយាយប្រាប់ វីអូឌី នៅថ្ងៃទី១៨ ខែតុលា ដោយបដិសេធថា ខាងរោងចក្រស្បែកជើងមួយនេះមិនបានបញ្ឈប់កម្មករដោយសាររឿងបង្កើតសហជីពឯករាជ្យនោះឡើយ។
ដោយឡែក តំណាងរដ្ឋបាលប្រចាំរោងចក្រឈី មីងស៊ីន វិញ លោក ហាង សេងហុង មានប្រសាសន៍ថា រោងចក្រមិនបានរើសអើង និងរឹតត្បិតក្នុងការបង្កើតសហជីពនោះឡើយ ហើយក៏គ្មានការគាបសង្កត់កម្មករនោះដែរ។ លោកបន្តថា បច្ចុប្បន្នរោងចក្រនេះមានសហជីពមួយកំពុងដំណើរការដោយមិនរណបថៅកែទេ។
លោកនិយាយថា ការបញ្ឈប់ថ្នាក់ដឹកនាំនិងកម្មករចំនួន៥នាក់ កាលពីខែកុម្ភៈនោះ មិនមែនជាការរើសអើងសហជីពទេ ដោយសាររោងចក្រមិនបានដឹងថា ពួកគេបង្កើតសហជីពឡើយ ម្យ៉ាងការបញ្ឈប់ពេលនោះដោយសារកំហុសការងាររបស់ពួកគេតែប៉ុណ្ណោះ។
យ៉ាងនេះក្តី លោក សេងហុង បញ្ជាក់ថា ក្នុងចំណោម៥នាក់ដែលបញ្ឈប់ ខាងភាគីរោងចក្របានទទួលយកពួកគេ២នាក់ ឱ្យចូលធ្វើការវិញកាលពីខែសីហា ប៉ុន្តែនៅខែតុលានេះពួកគេទាំងពីរនាក់ក៏ព្រមឈប់តាមការសម្រេចរបស់រោងចក្រជាថ្មីទៀត។
សម្រាប់ថ្នាក់ដឹកនាំសហជីព៣នាក់ទៀត រួមមាន លោក ឌួង តុលា លោក រឿន សុភា និងអ្នកស្រី ដួង សុកណាង តំណាងភាគីរោងចក្រ ឈី មីងស៊ីន ដដែលបញ្ជាក់ថា ខាងក្រុមហ៊ុនបានឯកភាពទទួលយកពួកគេឱ្យចូលធ្វើការងារវិញ ហើយរោងចក្រត្រូវបញ្ជូនលិខិតជូនដំណឹងទៅក្រសួងការងារនៅថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា បន្ទាប់មកនឹងជូនដំណឹងទៅសាមីខ្លួន។
លោក ហាង សេងហុង អះអាងថា បច្ចុប្បន្នរោងចក្រ ឈី មីងស៊ីន ផលិតស្បែកជើងម៉ាក វ៉ល់ម៉ាត(Walmart) សម្រាប់យកទៅលក់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងអឺរ៉ុប ដែលមានកម្មករជាង១ ០០០នាក់។
សហជីពឯករាជ្យ ដែលស្ថិតនៅក្រោមសហព័ន្ធសហជីពឯករាជ្យ ហៅកាត់ថា អ៊ីនទូហ្វី(INTUFY) ដឹកនាំដោយ លោក រី សិទ្ធីណែត។
ប្រធានសហព័ន្ធសហជីពឯករាជ្យ លោក រី សិទ្ធីណែត មានប្រសាសន៍ថា សហជីពមូលដ្ឋានដែលស្ថិតនៅក្រោមសហព័ន្ធសហជីពលោកមានចំនួន១០ ហើយនៅឆ្នាំ២០២២នេះ ពួកលោកបានចងក្រងសហជីពមូលដ្ឋានចំនួន៤ទៀត ប៉ុន្តែក្នុងចំណោម៤នោះ មាន២រោងចក្រ បានបញ្ឈប់ថ្នាក់ដឹកនាំ ឬសកម្មជនសហជីពពីការងារ។ ក្រោយមានការប្តឹងតវ៉ា លោកថា ក្រសួងសម្រេចឱ្យនិយោជកទទួលយកថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពមូលដ្ឋានទាំងនោះចូលធ្វើការវិញ ប៉ុន្តែមកទល់ពេលនេះភាគីថៅកែនៅមិនទាន់បានអនុវត្តសេចក្តីសម្រេចរបស់ក្រសួងនៅឡើយ។
លោកមើលឃើញថា សេរីភាពសហជីពឯករាជ្យដែលមានទិន្នាការការពារកម្មករតែងរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ការគាបសង្កត់ និងរកលេសស្ទើរគ្រប់យ៉ាងដើម្បីបញ្ចប់កិច្ចសន្យាការងាររបស់សហជីពទាំងខុសច្បាប់។
លោក រី សិទ្ធីណែត លើកឡើងថា៖ «ជាទូទៅនៅពេលយើងមានសហជីពឯករាជ្យនៅក្នុងរោងចក្រមួយ ជាទូទៅសហជីពតែងតែព្យាយាម ការពារកម្មករនិយោជិតពីការកេងប្រវ័ញ្ចកម្មករនិយោជិត តាមរយៈការកេងប្រវ័ញ្ចប្រាក់ឈ្នួល ការបង្ខំថែមម៉ោង ការហៅកម្មករប្រជុំមុនម៉ោង ការហៅកម្មករប្រជុំក្រោយម៉ោងធ្វើការ។ មាន័យថា ប្រសិនបើកម្មករធ្វើការម៉ោង៧ គាត់ត្រូវហៅប្រជុំម៉ោង៦:៥០។ អ៊ីចឹងមានន័យថា គាត់[ថៅកែ]ត្រូវការកេងប្រវ័ញ្ចម៉ោង កម្មករដើម្បីឱ្យចូលធ្វើការមុនដើម្បីកុំឱ្យខាតម៉ោងក្នុងការដេរផលិតកម្មរបស់គាត់។ ទីពីរការបើកប្រាក់ឈ្នួលដូចគ្នាដែរ។ ថ្មីៗនេះ យើងឃើញថា រោងចក្រជាច្រើន នៅតែកេងប្រវ័ញ្ចកម្មករនិយោជិត ដោយការបើកប្រាក់ឈ្នួលយឺតថ្ងៃ។ ទីពីរការបើកប្រាក់ខែជាប្រាក់រៀល។ នៅកន្លែងនេះខ្ញុំសុំបញ្ជាក់ដែរថា មិនមែនយើងរើសអើងប្រាក់រៀលទេ ដោយសារច្បាប់បាននិយាយថា ប្រាក់ឈ្នួលកម្មករនិយោជិតកំណត់ជាប្រាក់ដុល្លារ។ ដោយសារមួយរយៈក្រោយនេះ រដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសថា ក្រោម១០ដុល្លារបើកជាលុយខ្មែរ ប៉ុន្តែជាទូទៅរោងចក្រភាគច្រើនលុយបើកឱ្យ[ជាលុយដុល្លារ]តែ១០០ដុល្លារ ឬ២០០ដុល្លារអីទេ សល់កន្ទុយ៧០ដុល្លារ ៨០ដុល្លារ ៥០ [ដុល្លារ]អីហ្នឹងគឺគាត់បើកជាលុយខ្មែរទាំងអស់ ហើយអ្វីដែលសំខាន់គឺ អត្រាប្តូរប្រាក់របស់រោងចក្រដែលបានផ្តល់ឱ្យកម្មករនិយោជិត គឺ១ដុល្លារស្មើ៤ ០០០រៀល»។
៣. រដ្ឋាភិបាលនៅតែអះអាងពីភាពល្អប្រសើរនៃសេរីភាពសហជីព
ថ្លែងក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មាន ស្ដីពី «សមិទ្ធផលសម្រេចបានរយៈពេល ៥ឆ្នាំកន្លងមក របស់ក្រសួងការងារ និងបណ្ដុះបណ្ដាលវិជ្ជាជីវៈ» កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែតុលា រដ្ឋលេខាធិការ និងជាអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការងារ លោក ហេង សួរ បានបង្ហាញថា កម្ពុជាមានអង្គការវិជ្ជាជីវៈ បានចុះបញ្ជីសរុបចំនួន ៥ ៩០៦ ក្នុងឆ្នាំ២០២២ ខណៈឆ្នាំ ២០២១ មានចំនួន ៥ ៧៤៦។
ចំណែក សហជីពមូលដ្ឋានដែលបានចុះបញ្ជីការក្នុងឆ្នាំ២០២២ មានចំនួន ៥៥៩១ ខណៈឆ្នាំ២០២១ មានចំនួន ៥ ៤៤២។ រីឯសហព័ន្ធសហជីពកាលពីឆ្នាំមុនមានចំនួន ២៥២ ហើយនៅឆ្នាំ២០២២នេះ មានចំនួន ២៦៣។ សម្រាប់សហភាពសហជីពកាលពីឆ្នាំមុននិងឆ្នាំនេះ មានចំនួន ៤០ដដែល ខណៈសមាគមនិយោជកមានចំនួន១២ ក្នុងឆ្នាំ២០២២នេះ។ លោកថា បើធៀបទៅនឹងរោងចក្រនៅកម្ពុជាដែលមានចំនួនប្រមាណ១ ២០០ បង្ហាញថា ជាមធ្យមក្នុងរោងចក្រមួយមានសហជីពចំនួន៤។
ការកើនឡើងចំនួនចុះបញ្ជីការអង្គការវិជ្ជាជីវៈ ពិសេសកំណើនសហជីពមូលដ្ឋាននេះហើយ ដែលលោក ហេង សួរ និយាយថា សេរីភាពក្នុងការបង្កើតសហជីពស្ថិតក្នុងរូបភាពល្អប្រសើរ ដោយថាសេរីភាពនេះត្រូវបានធានា លើកកម្ពស់ និងមិនមានការថមថយឡើយ។
ដោយឡែកពាក់ព័ន្ធរោងចក្រ ឈី មីងស៊ីន និងរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោននេះ លោកនៅមិនទាន់ដឹងពីរឿងបញ្ឈប់កម្មករដោយសារបង្កើតសហជីពនេះនៅឡើយទេ ប៉ុន្តែអ្វីដែលលោកដឹងច្បាស់នោះ គឺរោងចក្រទាំងពីរមានសហជីពនៅទីនោះរួចទៅហើយ តែច្បាប់ក៏មិនបានហាមប្រាមមិនឱ្យបង្កើតសហជីពលើសពីមួយក្នុងរោងចក្រតែមួយនោះដែរ។
យ៉ាងណាក៏ដោយចុះ លោកនឹងឱ្យមន្ត្រីចុះពិនិត្យមើលលើការបញ្ឈប់កម្មករពីការងារ ដោយសារការបង្កើតសហជីពនេះ។
លោក ហេង សួរ មានប្រសាសន៍ថា៖ «អានេះ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់បញ្ជាក់មកវិញថា ករណីរោងចក្រទាំងពីរនេះ [រោងចក្រ ឈី មីងស៊ីន និងរោងចក្រអ៊ីស្តក្រោននេះ] ក្រសួងនឹងចុះទៅពិនិត្យមើលករណីនេះ ដែលថា មានការបញ្ឈប់សកម្មជនដែលចង់បង្កើតសហជីពនេះ។ តើមូលដ្ឋាននៃការបញ្ឈប់ហ្នឹងវាត្រឹមត្រូវឬទេ? ប្រសិនបើមិនត្រឹមត្រូវ គឺយើងអាចបញ្ជាឱ្យទទួលពួកគាត់ចូលធ្វើ[ការងារ]វិញ»។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងការងារលោក ហេង សួរ អះអាងថា គ្មាននិយោជកណាអាចបញ្ឈប់កម្មករដោយសារការចងក្រងបង្កើតសហជីពបានឡើយ ហើយថៅកែក៏មិនអាចរំលាយសហជីព និងមិនអាចបញ្ឈប់ថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពពីក្នុងរោងចក្ររបស់ខ្លួនបាននោះដែរ។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ លោក អ៊ិត សំហេង ធ្លាប់បានអះអាងប្រាប់ លោក TakanobuTeramoto ប្រធានប្រតិភូបេសកកម្ម និងប្រតិភូបេសកកម្មផ្ទាល់របស់អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ (ILO) កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ ថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនបានហាមឃាត់ ឬរឹតត្បិតសេរីភាពរបស់ជនណាម្នាក់ក្នុងការចូលរួមសហជីពណាមួយ ដោយផ្អែកលើឆន្ទៈរបស់ពួកគេឡើយ។
លោកថា សេរីភាពជាមូលដ្ឋាន ក៏ដូចជាសេរីភាពក្នុងការចូលរួម ឬបង្កើតសហជីពដែលមានចែងក្នុងក្របខណ្ឌច្បាប់អន្តរជាតិ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ និងធានាក្រោមច្បាប់កម្ពុជា។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការងារ សរសេរលើហ្វេស៊បុកថា៖ «ការគោរពសិទ្ធិ និងសេរីភាពអង្គការវិជ្ជាជីវៈត្រូវបានធានា និងលើកកម្ពស់នៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ កម្ពុជា ផ្សាភ្ជាប់ការគោរពលក្ខខណ្ឌការងារជាមួយពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។ យ៉ាងណាមិញ អនុលោមតាមអនុសញ្ញាអន្តរជាតិខាងការងារលេខ៨៧ ច្បាប់ស្តីពីសហជីពនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពយ៉ាងពេញលេញទៅកម្មករនិយោជិត និងនិយោជកក្នុងការបង្កើត និងអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាពអង្គការវិជ្ជាជីវៈដោយសេរី គ្មានការបង្ខិតបង្ខំ និងគំរាមកំហែង។ នៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនទាន់ដែលមាន ហើយក៏នឹងមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានករណីដែលកម្មករនិយោជិត ឬថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពត្រូវបានចាប់ខ្លួន ឬធ្វើទុកបុកម្នេញដោយសារសកម្មភាពស្របច្បាប់របស់ខ្លួនក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាពអង្គការវិជ្ជាជីវៈឡើយ»។
លោក អ៊ិត សំហេង អះអាងថា ក្រសួងការងាររង់ចំាទទួលយកអនុសាសន៍របស់តំណាង ILO ដើម្បីកែលម្អលក្ខខណ្ឌការងារ និងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់អង្គការវិជ្ជាជីវៈឱ្យកាន់តែល្អប្រសើរបន្ថែមទៀត ស្របតាមបរិបទសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។
៤. របកគំហើញអំពីសេរីភាពសហជីពរងការរឹតត្បិត
បើទោះបីជាច្បាប់កំណត់ថា ថៅកែមិនអាចរំលាយសហជីពក្នុងរោងចក្រ សហគ្រាសរបស់ខ្លួនបានក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែវិវាទការងារក្រុមហ៊ុនល្បែងណាហ្គាវើលដ៍ ដែលបានអូសបន្លាយជាង១ឆ្នាំមកនេះ ក៏ត្រូវបានបុគ្គលិក និងអ្នកធ្វើការងារលើកកម្ពស់សិទ្ធិកម្មករមើលឃើញថា ដើមហេតុនៃវិវាទគឺក្រុមហ៊ុនមានចេតនាក្នុងការជីករំលើងសហជីពមិនឱ្យមានជីវិតបន្តទៀត។ ចេតនាក្នុងការរំលាយសហជីពនោះ ក្រោយក្រុមហ៊ុនបានប្រកាសបញ្ឈប់កម្មករជាង១ ៣០០នាក់ក្រោមហេតុផលវិបត្តិកូវីដ-១៩ ប៉ុន្តែក្នុងចំណោមពួកគេទាំងនោះគឺមានជាង៨០០នាក់ ជាសមាជិក ថ្នាក់ដឹកនាំ និងប្រតិភូសហជីព ក្នុងក្រុមហ៊ុនដែលមានឈ្មោះបញ្ឈប់ពីការងារ។
ប្រធានសហជីពទ្រទ្រង់សិទ្ធិការងារបុគ្គលិកកម្មករខ្មែរនៃក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍ កញ្ញា ឈឹម ស៊ីថរ មានប្រសាសន៍ថា មកទល់ពេលនេះការតវ៉ារបស់បុគ្គលិកនិយោជិតដើម្បីទាមទារឱ្យក្រុមហ៊ុនគោរពច្បាប់ ពិសេសព្រមទទួលយកថ្នាក់ដឹកនាំ និងសមាជិកសហជីពចូលធ្វើការងារវិញ នៅមិនទាន់មានលទ្ធផលវិជ្ជមាននៅឡើយទេ។ ការអូសបន្លាយមិនព្រមដោះស្រាយបញ្ចប់វិវាទការងារនេះ កញ្ញាថា ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពសហជីពទាំងមូលនៅកម្ពុជា ត្បិតច្បាប់មិនអាចចាប់បង្ខំឱ្យថៅកែនិយោជកឱ្យអនុវត្តតាមបាន បើទោះបីជាពួកគេបានរំលោភបំពានសិទ្ធិការងារក៏ដោយ។
កញ្ញា ឈឹម ស៊ីថរ បន្ថែមថា៖ «ចាស៎! កន្លែងហ្នឹងជាបញ្ហា[គ្មានដំណោះស្រាយវិវាទការងារណាហ្គា] ដែលយើងអាចនិយាយបានថា នឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់សហជីព ហើយនឹងសិទ្ធិការងាររបស់កម្មករនិយោជិត។ មែនទែនទៅ មិនមែនសម្រាប់តែក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍ ក៏ប៉ុន្តែវានឹងឆ្លុះបញ្ចាំងទៅស្ថាប័នផ្សេងៗ ទៅនិយោជិតផ្សេងៗទៀត ប្រសិនបើករណីនៅណាហ្គាវើលដ៍នេះ មិនត្រូវបានដោះស្រាយ ហើយចេតនាពិតប្រាកដក្នុងការដែលមិនព្រមដោះស្រាយនៅកន្លែងនេះ ដោយសារយើងមើលឃើញថា ក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍តែងតែមានចិត្តក្នុងការរំលាយសហជីព ក៏ដូចជារើសអើងសហជីព។ មិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលក្រុមហ៊ុនបញ្ឈប់តំណាងសហជីពជាលក្ខណៈទាំងក្រុមតែម្តង គឺតាំងពីឆ្នាំ២០០៩ ក៏មានករណីនេះម្តងរួចមកហើយ ប៉ុន្តែដោយសារយន្តការក្នុងការដោះស្រាយវិវាទមិនមានប្រសិទ្ធភាព ធ្វើឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំជំនាន់នោះពួកគេបង្ខំចិត្តបោះបង់ក្នុងការទាមទារត្រឡប់ចូលធ្វើការវិញ ហើយព្រមទទួលយកសំណង ហើយដើរចេញពីកន្លែងធ្វើការហ្នឹងទៅ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលក្រុមពួកយើង ដែលជាក្រុមតំណាងថ្មី ត្រូវបានជ្រើសរើសនិងបោះឆ្នោតជាប់ថ្មីហ្នឹង បន្តយល់ព្រមការងារជាតំណាងសហជីពនៅក្នុងកន្លែងធ្វើការហ្នឹង ឥឡូវហ្នឹងយើងជួបរឿងដដែលហ្នឹងទៀត។ ប៉ុន្តែក្រុមថ្មីនេះគឺយើងមិនបានជ្រើសរើសផ្លូវដើររបស់ក្រុមចាស់ ដែលសុខចិត្តទទួលរងភាពអយុត្តិធម៌ ហើយយកលុយដើរចេញពីកន្លែងធ្វើការ។ សម្រាប់ពួកយើង គឺយើងមិនទទួលយកសំណង ប៉ុន្តែយើងនៅបន្តតស៊ូមតិទៀត ដើម្បីទាមទារមកវិញនូវសេរីភាពសហជីព ហើយសិទ្ធិកម្មករនិយោជិត។ អ្វីដែល យើងចង់បង្ហាញនោះ គឺចង់បង្ហាញថា សិទ្ធិការងារ និងសេរីភាពសហជីព គឺមិនអាចដោះដូរជាមួយប្រាក់សំណង ឬក៏ជាលុយកាក់បានទេ»។
សម្រាប់អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការងារលោក ហេង សួរ វិញ បញ្ជាក់ថា ក្រសួងមិនដែលចាត់ទុកវិវាទការងារក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍ជារឿងតូចតាចនោះឡើយ ហើយនីតិវិធីក្នុងការសម្របសម្រួលក៏បានឆ្លងផុតដំណាក់កាលក្រសួង ដំណាក់កាលក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្តាល ប៉ុន្តែភាគីជម្លោះនៅតែមិនព្រមទទួលយកការសម្របសម្រួលដោយប្រកាន់ជំហរដាច់ខាតរៀងខ្លួន។ លោកថា នីតិវិធីបន្តទៀត មានតែយន្តការប្តឹងទៅតុលាការតែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារមានតែតុលាការប៉ុណ្ណោះដែលអាចសម្រេចថាខាងណាខុសឬត្រូវ ហើយនីតិវិធីដោះស្រាយនេះមានតែដើរទៅមុខ មិនអាចបកក្រោយបានទេ។
យ៉ាងណា ប្រធានសហជីពប្រចាំក្រុមហ៊ុនល្បែងនិងសណ្ឋាគារណាហ្គាវើលដ៍ កញ្ញា ឈឹម ស៊ីថរ លើកឡើងថា ការចេញតវ៉ារបស់កូដករជាង១ឆ្នាំមកនេះ ពួកគេជួបបញ្ហាប្រឈមជាច្រើនដូចជា បញ្ហាជីវភាពក្នុងគ្រួសារ ការគំរាមកំហែង ការរឹតត្បិតសេរីភាពក្នុងការជួបជុំ ការចាប់ឃុំខ្លួន និងចាប់បញ្ជូនទៅកន្លែងឆ្ងាយពីទីតាំងត្រូវតវ៉ា ការប្រើអំពើហិង្សាពីសំណាក់សមត្ថកិច្ចទៅលើកូដករជាស្ត្រី ការបៀតបៀនរាងកាយ និងកេរ្តិ៍ភេទជាដើម។ កញ្ញាបន្តថា ការតស៊ូទាមទាររបស់កូដករទាំងនោះ គឺមានបំណងដើម្បីរក្សាវត្តមានសហជីពដែលការពារប្រយោជន៍កម្មករក្នុងក្រុមហ៊ុន ត្បិតពួកគេនៅតែយល់ថា សហជីពឯករាជ្យពិតជាអាចជួយកម្មកររួចផុតពីការរំលោភសិទ្ធិការងារបាន។
កញ្ញា ឈឹម ស៊ីថរ មានប្រសាសន៍ថា៖ «ជារួមគឺ វត្តមានសហជីពគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់កម្មករនិយោជិតនៅកន្លែងធ្វើការ។ មួយទៀតវត្តមានសហជីពហ្នឹងឯង ដែលគេហៅថា តុល្យភាពជាមួយនិយោជក ថាតើនិយោជក គាត់បានអនុវត្តត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ដូចអ្វីដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ឬអត់? រឿងសំខាន់ពីរទៀតនោះ ជាអ្វីដែលធ្វើឱ្យកម្មករនិយោជិតយើងគាំទ្រសហជីពខ្លាំងហ្នឹង គឺយើងតែងតែនិយាយជាមួយក្រុមហ៊ុនអំពីប្រាក់ឈ្នួលរស់នៅសមរម្យ បានន័យថា យើងព្យាយាមលើកកម្ពស់ជីវភាពកម្មករនិយោជិតចេញពីភាពក្រីក្រទៅកាន់ជីវភាពមួយដែលកណ្តាល ហើយនេះក៏ស្របទៅនឹងគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការលុបបំបាត់ភាពក្រីក្រ»។
កាលពីថ្ងៃទី៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ សម្ព័ន្ធសហជីពប្រជាធិបតេយ្យកម្មករកាត់ដេរកម្ពុជា ស៊ីខៅឌូ (CCAWDU) បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយដោយអះអាងថា មានរោងចក្រចំនួន២៣ទីតាំង ដែលមានកម្មករសរុប១ ៤០៨នាក់ បានរងគ្រោះដោយការបញ្ឈប់ពីការងារ បន្ទាប់ពួកគេប្រើប្រាស់សិទ្ធិក្នុងការបង្កើតសហជីពក្នុងសហគ្រាស និងគ្រឹះស្ថានដែលពួកគេកំពុងធ្វើការ។
លើសពីនេះ សហជីពស៊ីខៅឌូអះអាងថា សំណុំរឿងមួយចំនួនដែលក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្ដាលបានដោះស្រាយ និងសម្រេចឱ្យកម្មករឈ្នះហើយ ក៏ថៅកែមិនបានអនុវត្តតាមសេចក្ដីបង្គាប់របស់ក្រុមប្រឹក្សាអាជ្ញាកណ្ដាលដែរ។ ករណីនេះ សហជីពចាត់ទុកថា ជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ និងជាការកេងប្រវ័ញ្ចកម្លាំងពលកម្មកម្មករ ដែលត្រូវបានច្បាប់ហាមឃាត់។
ដោយឡែក របាយការណ៍ឆ្នាំទី៦ នៃគម្រោងឃ្លាំមើលសេរីភាពមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជា ដែលរៀបចំដោយអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស និងការងារចំនួន៣ រួមមាន មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា សមាគមអាដហុក និងមជ្ឈមណ្ឌលអាមេរិកកាំងសម្រាប់សាមគ្គីភាពការងារអន្តរជាតិ បានរកឃើញថា លំហសេរីភាពជាមូលដ្ឋានកាលពីឆ្នាំ២០២១នៅតែបន្តរងការរឹតត្បិតធ្ងន់ធ្ងរ។
ក្នុងសេចក្តីសន្និដ្ឋាននៃរបាយការណ៍នេះ អះអាងថា បើទោះបីជារាជរដ្ឋាភិបាលមានកាតព្វកិច្ចក្នុងការគោរព ការពារ និងលើកកម្ពស់សេរីភាពខាងសមាគម សហជីព ការបញ្ចេញមតិនិងការជួបជុំក្តី ប៉ុន្តែគម្រោងឃ្លាំមើលសេរីភាពមូលដ្ឋានបានកត់ត្រានូវករណីរឹតត្បិត និងការរំលោភបំពានលើសេរីភាពមូលដ្ឋានចំនួនជាង៣០០ករណីនៅគ្រប់ខេត្តក្រុងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
ក្នុងរបាយការណ៍ឆ្នាំទី៦ដដែលនេះ បានអះអាងថា សេរីភាពខាងសមាគម ជាសេរីភាពមូលដ្ឋានមួយដែលរងការរឹតត្បិតធ្ងន់ធ្ងរជាងគេ។ អង្គការសង្គមស៊ីវិល សហជីព និងគណបក្សនយោបាយនានារងការរឹតត្បិតពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលនិងភាគីទីបី ដែលបង្កើតនូវបរិយាកាសមិនអំណោយផលដល់ការអនុវត្តសេរីភាពខាងសមាគម។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់មជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធការងារនិងសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា សង់ត្រាល់ ឱ្យដឹងថា មានថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពជាង៣០នាក់ ត្រូវបានរងបណ្តឹងពីសំណាក់ថៅកែពាក់ព័ន្ធរឿងព្រហ្មទណ្ឌ និងរឿងស៊ីវិល ឬរដ្ឋប្បវេណី ដោយសារសកម្មភាពការពារប្រយោជន៍កម្មករនៅកន្លែងការងារ។
បន្ថែមពីនេះមានថ្នាក់ដឹកនាំសហជីព សកម្មជនសហជីព ជាច្រើនត្រូវបានបញ្ឈប់ពីការងារទាំងខុសច្បាប់ ដោយសារសកម្មភាពបង្កើតសហជីព និងការបំពេញការងារដើម្បីការពារសិទ្ធិកម្មកររបស់ពួកគេ។
ប្រធានកម្មវិធីការងារនៃអង្គការសង់ត្រាល់ លោក ឃុន ថារ៉ូ មានប្រសាសន៍ថា ស្ថានភាពសហជីពបច្ចុប្បន្នគឺស្ថិតនៅក្នុងរូបភាពគំរាមកំហែង ការរឹតត្បិត និងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ពិសេសចលនាសហជីពឯករាជ្យដែលមិនចំណុះថៅកែឬរដ្ឋាភិបាល។
លោក ឃុន ថារ៉ូ មានប្រសាសន៍ថា៖ «យើងសង្កេតឃើញថា សេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់សហជីពក្នុងបរិបទប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសចលនាសហជីពឯករាជ្យត្រូវទទួលរងនូវការគំរាមកំហែង ជាពិសេសការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពនៅកម្ពុជា។ បញ្ហាចម្បងនោះ គឺទាក់ទងការអនុវត្តច្បាប់ស្តីពី សហជីព ដែលមានការរឹតត្បិតសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានក្នុងការធ្វើកូដកម្ម សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការចរចាជាសមូហភាព។ សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជំរុញឱ្យមានការអនុវត្តសិទ្ធិការងារពេញលេញនៅកន្លែងការងារ។ អ៊ីចឹងយើងឃើញថា ថ្នាក់ដឹកនាំសហជីព ពិសេសថ្នាក់ដឹកនាំសហជីពឯករាជ្យនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន និងថ្នាក់ជាតិ ត្រូវរងការចោទប្រកាន់ទាក់ទងសកម្មភាពសហជីព ដូចជាការចោទប្រកាន់បទញុះញង់ ឬក៏សកម្មភាពក្នុងការធ្វើកូដកម្ម ការតវ៉ាជាដើម» ។
មន្ត្រីឃ្លាំមើលសិទ្ធិការងាររូបនេះ យល់ថា ការរឹតត្បិតសេរីភាពសហជីពឯករាជ្យឬសហជីពការពារប្រយោជន៍ជូនកម្មករនៅកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើឡើងជាប្រព័ន្ធ ខណៈការអនុវត្តច្បាប់ស្តីពីសហជីពទៀតសោត គឺមានបញ្ហាស្មុគស្មាញក្នុងដំណាក់កាលចុះបញ្ជីការនៅតាមរោងចក្រ សហគ្រាស ដែលជាឧបសគ្គចម្បងសម្រាប់សហជីពក្នុងការអនុវត្តសកម្មភាពស្របច្បាប់របស់ខ្លួន។
៥. ភាពអនុគ្រោះសម្រាប់កម្ពុជានឹងបន្តកើតឡើង បើសេរីភាពសហជីពត្រូវបានធានា
សហភាពអឺរ៉ុប កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ បានដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០ភាគរយពីកម្ពុជា ក្រោមហេតុផលថា កម្ពុជាមិនបានធានានូវការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិការងារ និងសិទ្ធិនយោបាយឱ្យបានពេញលេញ ពោលគឺមានការរំលោភបំពានជាប្រព័ន្ធថែមទៀតផង។ អឺរ៉ុប ក៏ធ្លាប់បានព្រមានថា ពួកគេនឹងដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះទាំងស្រុង ប្រសិនបើស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិការងារ និងនយោបាយនៅប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍មួយនេះគ្មានភាពប្រសើរឡើងវិញ។
ចំណែក ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ (GSP) របស់សហរដ្ឋអាមេរិក បានផ្តល់លទ្ធភាពឱ្យកម្ពុជានាំទំនិញជាង៥ ០០០មុខ ចេញទៅកាន់ទីផ្សារអាមេរិក ដោយមិនបង់ពន្ធគយ។ ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះបានផុតសុពលភាពកាលពីឆ្នាំ២០២០ ហើយមិនទាន់បានផ្តល់សុពលភាពឡើងវិញទេ ចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំ២០២១មក។
កញ្ញា ឈឹម ស៊ីថរ មើលឃើញថា ប្រសិនបើវិវាទការងារក្រុមហ៊ុនណាហ្គាវើលដ៍ ព្រមទាំងករណីការរំលោភបំពានសេរីភាពសហជីព សំណុំរឿងបញ្ឈប់តំណាងកម្មករពីការងារ មិនត្រូវបានដោះស្រាយ កម្ពុជាងាយនឹងធ្លាក់ក្នុងបញ្ជីខ្មៅនៃការរំលោភសិទ្ធិកម្មករ ពិសេសយន្តការបណ្តឹងរបស់អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ នឹងយកបញ្ហាទាំងនេះទៅជជែកក្នុងកិច្ចប្រជុំសំខាន់ៗរបស់ពួកគេ។
សម្រាប់លោក ឃុន ថារ៉ូ វិញមានប្រសាសន៍ថា កម្ពុជាគួរតែពិនិត្យឡើងវិញនូវរាល់សេរីភាពបំពេញការងាររបស់សហជីព សេរីភាពក្នុងការចងក្រង និងការបង្កើតសហជីពដែលការពារប្រយោជន៍កម្មករពិតប្រាកដឱ្យកាន់តែប្រសើរ ដើម្បីធានាសិទ្ធិការងារនៅកម្ពុជាត្រូវបានលើកកម្ពស់ និងដើម្បីបញ្ចៀសមិនឱ្យកម្ពុជារងទណ្ឌកម្មផ្សេងៗបន្តទៀត។
លោក ឃុន ថារ៉ូ លើកឡើងថា៖ «អ៊ីចឹងវិធានការជាក់លាក់របស់រាជរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីធានាឱ្យមាននូវការលើកកម្ពស់នូវសិទ្ធិការងារនេះ គឺជារឿងចាំបាច់ក្នុងការរក្សាបាននូវប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធរបស់សហភាពអឺរ៉ុប។ ដោយឡែក នៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញ ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធGSP ហ្នឹងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅមិនទាន់ផ្តល់ជូនប្រទេសកម្ពុជា ខណៈដំណើរការនេះកំពុង ស្ថិតនៅក្នុងការអនុវត្ត និងការតាមដានត្រួតពិនិត្យរបស់ព្រឹទ្ធសភារបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក៏ដូចជារដ្ឋបាលរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ អ៊ីចឹង ចំណុចមួយនេះ ខ្ញុំគិតថា វាជាហានិភ័យមួយសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាប្រសិនបើមិនមានការគិតពិចារណាឱ្យបានល្អិតល្អន់។ កម្ពុជា នឹងអាចបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទាំងនោះ ឬក៏អាចប៉ះពាល់នូវប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចណាមួយ។ ដោយឡែក ប្រសិនបើរាជរដ្ឋាភិបាលមិនមានវិធានការជាក់លាក់ដើម្បីលើកកម្ពស់សិទ្ធិការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិពលរដ្ឋ ឬក៏សិទ្ធិនយោបាយនៅកម្ពុជាទេ ឱកាសបាត់បង់នូវការអនុគ្រោះពន្ធផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ដែលជាប្រយោជន៍ធំធេងសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា វានឹងជះឥទ្ធិពលទៅដល់ស្ថិរភាពការងារ ជះឥទ្ធិពលទៅដល់សេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្មករនិយោជិត ជាង១លាននាក់ដែលកំពុងបម្រើការងារក្នុងវិស័យវាយនភណ្ឌកាត់ដេរ ដេរស្បែកជើង និងផលិតផលធ្វើដំណើរ»៕
អត្ថបទនេះត្រូវបានផលិតឡើងដោយមានការគាំទ្រផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុពីមូលនិធិ Rosa-Luxemburg-Stiftung នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ តាមរយៈការិយាល័យរបស់ខ្លួនក្នុងទីក្រុងហាណូយ ប្រទេសវៀតណាម។
