បទបញ្ជាមេ ឬត្រូវសុំគោលការណ៍ពីថ្នាក់លើជ្រកក្រោមការអនវុត្តច្បាប់ នៅតែត្រូវគេយកមកអនុវត្ត បើទោះបីជាកម្ពុជាបានរើខ្លួនពីរបបកុម្មុយនីស្ត មកអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដោយយកពលរដ្ឋជាធំ តាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញជិត៣០ឆ្នាំមកនេះ។
វប្បធម៌មេនិយម បង្កជាការព្រួយបារម្ភពីអ្នកឃ្លាំមើលសង្គមមួយចំនួន ដែលថាបញ្ហានេះនឹងរុញកម្ពុជាឱ្យវិលទៅរករបបដឹកនាំបែបផ្តាច់ការឡើងវិញ បើមិនធ្វើកំណែទម្រង់ទាន់ពេល។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ ក្រោយបិទបញ្ចប់កិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន ដែលកម្ពុជាធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះ កាលពីថ្ងៃអាទិត្យនោះ ការអនុវត្តច្បាប់តាមបទបញ្ជាមេ ត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តលើក្រុមអ្នកសារព័ត៌មានដែលកំពុងបំពេញវិជ្ជាជីវៈចំនួនពីរស្ថាប័ន។
ក្រុមអ្នកសារព័ត៌មានរបស់សំឡងប្រជាធិបតេយ្យ VOD និងសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក VOA មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលសួរសំណួរទៅកាន់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មាននាថ្ងៃបិទបញ្ចប់នៃកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននោះទេ ក្រោមហេតុផលថា «ថ្នាក់លើមិនអនុញ្ញាត»។
ជាការកត់សម្គាល់ លំនាំបែបនេះក៏បានកើតឡើងទៅលើអ្នកតវ៉ាដីធ្លី អ្នកទាមទាររកយុត្តិធម៌ឱ្យដោះលែងសកម្មជនបក្សប្រឆាំង ដែលគេហៅថា «ស្ត្រីថ្ងៃសុក្រ» ដែរ ដែលពេលខ្លះ ក្រុមសន្តិសុខចុះដល់ទីតាំងតវ៉ា បានដកបដាពីអ្នកតវ៉ា ឬរារាំងក៏ពួកគេ ដោយសម្អាងថា ធ្វើតាមបទបញ្ជាថ្នាក់លើដែរ។
បន្ថែមពីនេះ សេចក្តីថ្លែងការណ៍ខ្លះក៏បានយោងលើអនុសាសន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់មេដឹកនាំដែរ ហើយការអនុវត្តច្បាប់ខ្លះទៀតក៏ត្រូវសុំគោលការណ៍ពីថ្នាក់ដឹកនាំជាមុនដូចគ្នា។
ក៏ប៉ុន្តែអំពើពុករលួយ ការគប់គិតគ្នាបង្កើតជាបទល្មើសព្រៃឈើ ការទន្ទ្រានយកដីព្រៃលិចទឹកដោយខុសច្បាប់ច្រើនម៉ឺនហិកតា នៅជុំវិញបឹងទន្លេសាប រួមទាំងបញ្ហាមួយចំនួនទៀតបានកើតឡើង បើទោះច្បាប់បានហាមក៏ដោយ។
ផ្នែកមួយនៃបញ្ហានេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ហាក់បានទទួលស្គាល់ចំពោះការបំពេញតួនាទីរបស់មន្ត្រីក្រោមឱវាទ តួយ៉ាងដូចជាការថ្លែងរបស់លោកក្នុងពិធីបូកសរុបការងារប្រចាំឆ្នាំ នៅក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២។
លោកថា៖ «យើងថ្នាក់កាន់[តំណែង]ដល់ប៉ុណ្ណឹង បង្ក្រាបពួកអាហ្នឹងមិនបាន យើងមិនបាច់ធ្វើចៅហ្វាយខេត្តទេ និយាយគ្នាឱ្យត្រង់ៗហ្មង ហើយក៏មិនបាច់ធ្វើរដ្ឋមន្ត្រីកសិកម្ម មិនបាច់ធ្វើរដ្ឋមន្ត្រីធនធានទឹក ធ្វើរដ្ឋមន្ត្រីបរិស្ថានស្អីទេ បើគ្រាន់តែធ្វើប៉ុណ្ណឹង ធ្វើមិនឈ្នះនោះ កុំធ្វើមេទាហាន កុំធ្វើមេប៉ូលិសតទៅទៀត។ ឥលូវមើលមើល៍ ពីពេលហ្នឹងទៅនាំគ្នាធ្វើៗ ឥលូវជុំវិញទន្លេសាបហ្នឹង ធ្វើបានឬមិនបាន? ឥលូវសន្យាជាមួយគ្នាចំពោះមុខ មកពីអស់លោកអត់ព្រមធ្វើ រឿងវានៅកន្លែងហ្នឹងទេ»។
សំណួរនៅត្រង់ថា តើការអនុវត្តច្បាប់ជ្រកក្រោមបទបញ្ជាគំរាមកំហែងដល់ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋឬទេ?
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី មានប្រសាសន៍ថា តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់អង្គការនេះទៅលើសសរស្តម្ភជាតិទាំង៣ (រដ្ឋសភា តុលាការ និងរដ្ឋាភិបាល) បានរកឃើញថា កម្ពុជាមានគោលការណ៍ច្បាប់ និងគោលការណ៍គតិយុត្តគ្រប់គ្រាន់។ ប៉ុន្តែលោកថា ការអនុវត្តច្បាប់នៅខ្សោយ ឬមានគម្លាតធំ។
ក្នុងន័យនេះ លោកថា មូលហេតុចម្បងមកពីបញ្ហាធំ៣ ដែលទី១ ច្បាប់មានតែមិនអនុវត្ត ហើយទី២ បើមេធំ ឬអ្នកមានឥទ្ធិពលមិនបញ្ជា ការអនុវត្តត្រូវអសកម្ម ដែលបញ្ហានេះ លោកថា ជាកង្វះខាតបំពេញកាតព្វកិច្ចរបស់អាជ្ញាធររដ្ឋ ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍សាធារណៈ ដូចមានចែងនៅក្នុងច្បាប់។
លោកថា៖ «គាត់ធ្វើទី១ ទាល់តែគាត់បានប្រយោជន៍ ទី២ ទាល់តែមានគេប្រាប់ ឬនាយករដ្ឋមន្ត្រីឡូឡារឿងអីមួយទៅ បានគាត់ធ្វើ! ហើយបញ្ហានេះហើយដែលធ្វើឱ្យនីតិរដ្ឋយើងខ្សោយ ហើយបើកាលណានីតិរដ្ឋខ្សោយ ប្រទេសជាតិមិនរីកចម្រើនទេ»។
បញ្ហាចម្បងទី៣ លោកថា គឺបណ្ដាញប្រទាក់ក្រឡាគ្នាចាក់ស្រែះដោយសែស្រឡាយក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋ អ្នកអនុវត្តច្បាប់ ដែលចាំបាច់ត្រូវសុំគោលការណ៍ជាមុន ដើម្បីកុំឱ្យវិធានច្បាប់ប៉ះលើខ្សែអ្នកធំ បង្កជាគ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកអនុវត្តច្បាប់ ដែលករណីនេះក៏ជាឧបសគ្គចម្បងមួយដែរសម្រាប់ការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជា។
ប៉ុន្តែអ្នកឃ្លាំមើលតម្លាភាពសង្គមរូបនេះ គូសបញ្ជាក់ថា ប្រព័ន្ធបែបនេះមិនអាចពង្រឹងនីតិរដ្ឋបានទេ ហើយជាការគំរាមកំហែងដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ខណៈការកសាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវការនីតិរដ្ឋធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ។
លោក ប៉ិច ពិសី ថ្លែងថា៖ «យើងអាចពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ពង្រឹងស្មារតីជាតិបាន ទាល់តែយើងធ្វើការគ្រប់គ្រងរដ្ឋជាប្រព័ន្ធ គ្រប់គ្រងជាក់លាក់ មិនមែនតាមបុគ្គលតែមួយគត់នោះទេ។ ប៉ុន្តែកម្ពុជាយើងបច្ចុប្បន្ន ការដឹកនាំបែបមេនិយមនេះ គឺច្រើនហើយគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ទៅទៀត មិនត្រឹមកម្រិតថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលទេ សូម្បីតែថ្នាក់ជាតិ ថ្នាក់ក្រោមជាតិ ថ្នាក់ឃុំ ក៏មានបញ្ហាមេនិយម ទាល់តែមេបញ្ជាបានធ្វើហ្នឹងដែរ»។
តែយ៉ាងណា លោកគិតថា បញ្ហានេះ កម្ពុជាអាចលុបបំបាត់បាន តែត្រូវផ្ដើមចេញពីមេដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល និងអាជ្ញាធរដែនដី ដែលពលរដ្ឋបោះឆ្នោតឱ្យ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ លោកបារម្ភថា បើរដ្ឋាភិបាលមិនពិនិត្យមើលឡើងវិញពីបញ្ហានីតិរដ្ឋទេ ប្រព័ន្ធដឹកនាំបែបមេនិយម នឹងបង្កឱ្យជាតិបែកបាក់ដូចពីអតីតកាល។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា លើកឡើងថា ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ យន្តការនៃការអនុវត្តច្បាប់ គេតម្រូវឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំកំពូល ទម្លាក់អំណាចទៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ ឬថ្នាក់មូលដ្ឋាន ដែលគេហៅថា វិមជ្ឈការ និងសហវិមជ្ឈការ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការរបស់ពលរដ្ឋ ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ដោយគេគិតថា ថ្នាក់ដឹកនាំម្នាក់មិនអាចធ្វើការ ឬដោះស្រាយបញ្ហាពលរដ្ឋទូទាំងប្រទេសបានលឿនទេ។
លោកថា៖ «បទបញ្ជាហ្នឹង និយាយទៅ អនុវត្តបែបកុម្មុយនីស្ត បែបផ្តាច់ការ! មេដឹកនាំផ្តាច់ការហ្នឹង គេចូលចិត្តធ្វើអ៊ីចឹង ដើម្បីឱ្យអំណាចហ្នឹងវានៅថ្នាក់លើទាំងអស់ កុំឱ្យធ្លាក់មកថ្នាក់ក្រោម មានសិទ្ធិអំណាចអនុវត្ត ឬធ្វើអ្វីមួយ។ ដូច្នេះ បើពុំមានបទបញ្ជាពីថ្នាក់មជ្ឈិម ថ្នាក់ជាតិហ្នឹងទេ ថ្នាក់មូលដ្ឋាន ថ្នាក់ក្រោមជាតិហ្នឹង ពុំអាចអនុវត្តបានជោគជ័យទេ»។
អ្នកជំនាញនយោបាយរូបនេះយល់ថា ការអនុវត្តច្បាប់បែបមេនិយម នឹងមិនអាចលុបបំបាត់បានទេ បើសសរស្តម្ភជាតិនៅតែបន្តគ្រប់គ្រងដោយអំណាចនយោបាយនោះ ហើយថារបត់បែបនេះនឹងគំរាមកំហែងដល់ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកថា៖ «កាលណាយន្តការនីតិរដ្ឋយើងវាអត់មានលំនឹង វាបាត់ដោយសារតែស្ថាប័នទាំង៣ហ្នឹងអត់ជួយជ្រោមជ្រែងទេ បានន័យថា អំណាចទាំង៣ហ្នឹង វានៅលើតែអំណាចប្រមូលផ្តុំតែមួយ ដល់អ៊ីចឹងវាធ្វើឱ្យបាត់ហើយ ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ វាថយហើយ»។
ជុំវិញបញ្ហានេះ អង្គការគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក (World Justice Project) នៅឆ្នាំ២០២២នេះ បន្តដាក់ចំណាត់ថ្នាក់អាក្រក់ដល់កម្ពុជា ថាជាប្រទេសគោរពនីតិរដ្ឋទាបដូច២ឆ្នាំកន្លងមកដែរ។
របាយការណ៍ចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២២ បានដាក់ចំណាត់ថ្នាក់កម្ពុជានៅជិតបាតតារាង ដោយស្ថិតនៅលេខរៀង១៣៩ ក្នុងចំណោមប្រទេស១៤០ លើពិភពលោក ដែលបានធ្វើការវាយតម្លៃ។
របាយការណ៍ដដែលបន្តថា មូលហេតុចម្បងដែលទាញទម្លាក់នីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ចុះដល់បាតតារាងនេះ ដោយសារតែអំណាចនយោបាយជ្រៀតជ្រែកស្ថាប័នសភា និងតុលាការ ដែលជាសសរស្ដម្ភកំពូលរបស់ជាតិ ដែលធ្វើឱ្យបាត់បង់ប្រព័ន្ធត្រួតពិនិត្យអំណាចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ កម្សោយលើការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស រួមទាំងអយុត្តិធម៌សង្គម ជាដើម។
ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក នី សុខា លើកឡើងថា ប្រទេសដែលប្រកាន់គោលការណ៍នីតិរដ្ឋ ការអនុវត្តច្បាប់ គេមិនធ្វើតាមបទបញ្ជា ឬចាំសុំគោលការណ៍ពីមេដឹកនាំទេ។ ប៉ុន្តែសម្រាប់អាជ្ញាធរកម្ពុជាដែលអនុវត្តច្បាប់តាមបញ្ជា ឬចាំសុំគោលការណ៍នោះ អាចបណ្តាលមកពីបញ្ហាធំ៣។
បើតាមលោក សុខា បញ្ហាទី១ អាចមកពីមន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់ ខ្លាចបាត់បង់អំណាច និងគ្រោះថ្នាក់ដល់ខ្លួន ពេលចុះអនុវត្តច្បាប់ប៉ះចំសែស្រឡាយមេ ឬថ្នាក់លើ ដែលករណីនេះ ទើបពួកគេចាំសុំគោលការណ៍ពីថ្នាក់លើជាមុន ហើយទី២ អាចមកពីពួកគេមិនយល់ពីច្បាប់ និងទី៣ អាចមកពីការធ្វើខុសច្បាប់ ក៏បានឡើងធំ ឱ្យតែធ្វើតាមបទបញ្ជាមេ។
បញ្ហានេះ លោកបារម្ភថា បើមិនកែលម្អទាន់ពេល កម្ពុជានឹងរអិលធ្លាក់ទៅរករបបដឹកនាំបែបផ្តាច់ការ លែងគិតពីច្បាប់ បង្កើតជាអំពើអយុត្តិធម៌សង្គមធ្ងន់ធ្ងរ ហើយទីបំផុត នឹងជំរុញឱ្យមានហានិភ័យសង្គម។ ការណ៍នេះ លោកថា មេដឹកនាំគួរតែពិចារឡើងវិញលើយន្តការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ហើយលុបបំបាត់វប្បធម៌អនុវត្តច្បាប់ក្រោមបទបញ្ជាមេ ដើម្បីបម្រើប្រយោជន៍ជាតិ ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
លោកថា៖ «អ៊ីចឹងបើសង្គមហ្នឹងមិនមានយុត្តិធម៌ទេ អ្នកដែលត្រូវបានគេរំលោភសិទ្ធិ ទទួលរងនូវអយុត្តិធម៌ ហើយទៅរកច្បាប់រកទម្លាប់ បែរជាច្បាប់ហ្នឹងមិនផ្តល់យុត្តិធម៌ឱ្យ អាហ្នឹងមនុស្សនឹងបង្ខំចិត្តក្រោកឈរតវ៉ា អាហ្នឹងវាធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ទៅដល់អស្ថិរភាពនៃការដឹកនាំសង្គមហ្នឹងហើយ»៕
