តំណាងយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ ខេត្តរតនគិរី បង្ហាញការព្រួយបារម្ភចំពោះការបាត់បង់ភាសារបស់ខ្លួន ខណៈពេលដែលយុវជនភាគច្រើនប្រើប្រាស់ភាសារខ្មែរជំនួសភាសាដើម ក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ។ ពួកគេយល់ឃើញថា ការប្រើប្រាស់ខ្មែរច្រើនមានភាពងាយស្រួលក្នុងការទាក់ទងគ្នា ស្របពេលដែលលំហូជនជាតិខ្មែរបានប្ដីប្រពន្ធជនជាតិដើមក៏កាន់តែច្រើន។
តំណាងជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ លោក ហួន ខាន បានលើកឡើងថា ភាសាដើមពិតជាមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាសម្រាប់ពួកគេ ព្រោះវាជាវិធីសាស្ត្រមួយដែលជួយសម្រួលឱ្យពួកគេយល់ពីគ្នា ហើយអាចកំណត់បានពីភាពផ្សេងគ្នារបស់ពួកគេក្នុងជាតិសាសន៍មួយ។
លោកបន្តថា ភាសាជាអត្តសញ្ញាណពីដើមកំណើតរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ដែលបង្ហាញថាយើងជានរណា ជនជាតិអី ជាដើម។ ទន្ទឹមនឹងនេះ លោកក៏បង្ហាញពីការព្រួយបារម្ភចំពោះការបាត់បង់ភាសា ដោយសារតែយុវជនជំនាន់ក្រោយមិនអើពើ និងផ្ដល់តម្លៃដល់ភាសាកំណើតរបស់ខ្លួន។
បើតាមលោក ហួន ខាន ជនជាតិដើមមួយចំនួននៅតែរងការរើសអើង នៅពេលដែលពួកគេប្រើប្រាស់ភាសាដើម ហើយអាណាព្យាបាលមួយចំនួនរស់នៅតាមទីប្រជុំជន តែងបង្ហាត់បង្រៀនកូនឱ្យប្រើប្រាស់ភាសាខ្មែរជាជាងភាសាដើម។
លោកបន្តថា៖ «យើងមិនទាន់មានធនធានមនុស្ស និងថវិកា ដើម្បីធ្វើការសិក្សាចងក្រង និងបង្ហាត់បង្រៀនភាសាដើមឱ្យមានភាពទូលំទូលាយទេ។ដូច្នេះ ខ្ញុំគិតថា អាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធគួរតែជួយផ្សព្វផ្សាយ និងជួយសហការល្អ ដើម្បីបង្កើតសមាគមអភិរក្សភាសាជនជាតិដើមនេះឱ្យបានគង់វង្ស»។
នៅតំបន់ភូមិភាគឦសាន ខេត្តរតនគិរី ដែលសម្បូរទៅដោយជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅ និងប្រកាន់យកវប្បធម៌ប្រពៃណីជនជាតិរបស់ខ្លួនតាំងពីដើមរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ដូចជា ភាសា ការសែនព្រេន សម្លៀកបំពាក់ របៀបរបបនៃការរស់នៅ សិល្បៈវប្បធម៌ សម្ភារប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ និងមុខម្ហូបជាដើម។ ប៉ុន្តែរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បរិបទសង្គមបានផ្លាស់ប្តូរ ខណៈដែលបច្ចេកវិទ្យាបានផ្សារភ្ជាប់ក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាមិនអាចខ្វះបាន។ ដូច្នេះ លំហូរនៃវប្បធម៌ខាងក្រៅ មានទាំងភាសា និងរបៀបរស់នៅ បានហូរចូលគ្រប់ទីកន្លែង ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចភាគច្រើនផ្លាស់ប្ដូរឥរិយាបថ នាំឱ្យមានការព្រួយបារម្ភចំពោះការបាត់បង់នូវអត្តសញ្ញាណជនជាតិដើមរបស់ខ្លួននៅពេលខាងមុខ។
គេសង្កេតឃើញថា មកដល់ពេលនេះ នៅតែមិនទាន់ឃើញមានការបង្រៀនពហុភាសាជាភាសាជនជាតិដើមភាគតិច នៅតាមសាលារដ្ឋដែលសម្បូរដោយជនជាតិដើមរស់នៅឡើយទេ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យមានគម្លាតក្នុងការប្រើប្រាស់ភាសាដើមរបស់ពួកគេ។
ស្រដៀងគ្នានេះ យុវជនជនជាតិដើមភាគតិចម្នាក់ទៀត លោក លួន ណាខុន ក៏យល់ស្របដែរថា ទម្លាប់នៃការមិនអើពើ និងការមិនមានមនសិការក្នុងការអភិរក្សភាសាជនជាតិដើមរបស់យុវជនមួយចំនួន ជាពិសេសយុវជនដែលជាទំពាំងស្នងឫស្សីនេះ បានក្លាយជាក្ដីបារម្ភនៃការបាត់បង់ភាសាដែលជាអត្តសញ្ញាណដ៏សំខាន់ក្នុងការសម្គាល់ជនជាតិ។
លោកបន្តថា៖ «ប្រសិនបើយុវជនយើងនៅតែមិនអើពើទាក់ទងជាមួយភាសាជនជាតិដើមភាគតិចរបស់យើង វានឹងបាត់បង់យ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយទាក់ទងនឹងវប្បធម៌-អរិយធម៌របស់យើង វានឹងបាត់បង់។»
អង្គការទិន្នន័យអំពីការអភិវឌ្ឍកម្ពុជា កាលពីដើមឆ្នាំ២០១៧ បង្ហាញថា ជនជាតិដើមភាគតិចនៅកម្ពុជាមានចំនួន២៤ក្រុម ឬ២៤អម្បូរ នៅខេត្តចំនួន១៥ ក្នុងនោះ ខេត្តរតនគិរី មណ្ឌលគិរី ខេត្តព្រះវិហារ និងខេត្តក្រចេះ មានចំនួនជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅច្រើនជាងគេ។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា លោក ហ៊ាន ប៊ុនហៀង ធ្លាប់បញ្ជាក់ប្រាប់វីអូឌីថា មិនទាន់មានទិន្នន័យជាក់លាក់បង្ហាញពីចំនួនជនជាតិដើមភាគតិចនៅឡើយទេ។ ប៉ុន្តែលោកប៉ាន់ប្រមាណថា បច្ចុប្បន្នអាចមានចំនួនជនជាតិដើមភាគតិចប្រមាណ៤០ម៉ឺននាក់ ឬស្មើប្រមាណ ២ភាគរយនៃប្រជាជនកម្ពុជាសរុប។
អភិបាលរងស្រុកតាវែង លោកស្រី កាពីង ពេជ្រ បានថ្លែងប្រាប់ វីអូឌី ចុងខែតុលា ថាខាងអាជ្ញាធរតែងតែយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការផ្សព្វផ្សាយ ដើម្បីលើកកម្ពស់វប្បធម៌ភាសាឱ្យបានទូលំទូលាយ និងជួយរក្សាអត្តសញ្ញាណ ក៏ប៉ុន្តែត្រូវការសហការល្អជាមួយនឹងក្រសួងពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីរៀបចំផែនការយុទ្ធសាស្រ្តរយៈពេលវែង។
លោកស្រីបន្តថា៖ «ទាល់តែយើងសហការជាមួយក្រសួងអប់រំ ក៏ដូចជាមន្ទីរផ្ទាល់ ព្រោះការងារហ្នឹងពាក់ព័ន្ធនឹងការបណ្ដុះបណ្ដាលបន្ថែមទៀតដល់លោកគ្រូ-អ្នកគ្រូអ៊ីចឹង ព្រោះឥលូវការបណ្ដុះបណ្ដាលហ្នឹង ទោះបីគាត់ចេះភាសាជនជាតិ ប៉ុន្តែទាក់ទង់នឹងអក្ខរក្រម ដូចអូនដឹងហើយ រាល់ថ្ងៃម្នាក់ៗ ពេលខ្លះត្រឹមចេះនិយាយទេ ប៉ុន្តែការសរសេរ ការអានអី ក៏មិនទាន់ចេះ អ៊ីចឹងគឺទាមទារការបណ្ដុះបណ្ដាលដល់ពួកគាត់ទៀត»។
ប្រភពដដែលបន្តថា ដើម្បីរៀបចំឱ្យមានការបណ្ដុះបណ្ដាលភាសាជនជាតិដើមនៅតាមសាលារដ្ឋ គឺត្រូវចំណាយពេលវេលាយូរទើបអាចធ្វើបាន ដូច្នេះលោកស្រីមិនអាចឆ្លើយបានទេចំពោះក្ដីបារម្ភទាំងនោះ។ តែយ៉ាងណា គេសង្កេតឃើញថា នៅតាមតំបន់ជនបទដែលមានជនជាតិដើមភាគតិច គួរតែមានកម្មវិធីសិក្សាពហុភាសាជាលក្ខណៈត្រឹមកម្រិតបឋមសិក្សាដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ពួកគេ។
ចំណែកប្រធានកម្មវិធីនៃសមាគមយុវជនជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា (CIYA) លោក រឹទ្ធី វីរៈ បានលើកឡើងថា ការព្រួយបារម្ភចំពោះការបាត់បង់ភាសាជនជាតិដើមភាគតិច ជាផ្នែកមួយដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូវគិតគូរនិងយកចិត្តទុកដាក់។ ដូច្នេះ លោកស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលត្រូវតែពិនិត្យឡើងវិញចំពោះបញ្ហាជនជាតិដើមដាក់ចូលក្នុងផែនការយុទ្ធសាស្រ្ត។
លោកបន្តថា៖ «រដ្ឋាភិបាលគាត់ត្រូវមានការយកចិត្តទុកដាក់ លើកកម្ពស់ ហើយនឹងជំរុញឱ្យមានការការពារលើការផ្សព្វផ្សាយ និងពង្រឹងទៅលើការអប់រំផ្នែកពីរភាសា អប់រំភាសាជនជាតិដើមភាគតិចផង ភាសាខ្មែរផង ក្នុងនោះយើងផ្ដោតទៅលើភាសា ការបង្រៀនអក្សរជនជាតិដើមភាគតិច»។
អង្គការសហការអន្តរជាតិកម្ពុជា ដែលមានឈ្មោះថា INTERNATIONAL COOPERTION CAMBODIA ហៅកាត់ថា ICC បង្ហាញថា ថ្នាក់អក្ខរក្រមភាសាជនជាតិដើមភាគតិចព្រៅ ត្រូវបានគេបើកបង្រៀនម្ដងរួចមកហើយ កាលពីជាង២ឆ្នាំមុន ប៉ុន្តែកម្មវិធីនេះត្រូវផ្ដាច់ទៅវិញ ក្រោយពីគម្រោងនេះត្រូវបិទទ្វារ៕