នៅសល់ពេល២ថ្ងៃទៀត ដោយគិតចាប់ពីថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិកានេះ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) នឹងប្រមូលយកអនុសាសន៍ពីភាគីពាក់ព័ន្ធ អំពីបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត ដែល គ.ជ.ប យល់ឃើញថា ប្រសិនបើតួអង្គក្នុងដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតមានចំណុចដែលត្រូវកែលម្អលើខ្លឹមសារនៃសេចក្ដីព្រាងនេះ។
តែយ៉ាងណា ក្រុមអ្នកនយោបាយមកពីគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោត បង្ហាញការខកចិត្ត ដោយហៅកិច្ចការដែលរៀបចំឡើងដោយ គ.ជ.ប នៅពេលនេះថា ជាផ្នែកមួយដែលមិនចង់ឱ្យសេចក្ដីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធី សម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តលើកទី៧ខាងមុខនេះ ប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងពេញលេញនោះទេ។
លោក យ៉េង វីរៈ ប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន ឱ្យដឹងនៅថ្ងៃទី១៧ ខែវិច្ឆិកានេះថា ក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយដែលនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល លោកពិតជាគិតមិនចេញសោះឡើយចំពោះសេចក្តីព្រាងនេះ។ បើតាមលោក យ៉េង វីរៈ មានមូលហេតុមួយចំនួនដែលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន យល់ឃើញថា គ.ជ.ប គួរកែចំណុចខ្វះខាតរបស់ខ្លួន និងពិនិត្យឡើងវិញ ហើយមិនត្រូវទុកពេលវេលានៃការស្នើសុំយោបល់ពីភាគីពាក់ព័ន្ធនេះខ្លីពេកនោះទេ។ ការទុកពេលប្រថុចញ៉ុចបែបនេះ លោកថា គណបក្សនយោបាយ និងសង្គមស៊ីវិល មិនមានពេលគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការផ្ទៀងផ្ទាត់ឯកសារដែលមានកម្រាស់ទំព័រច្រើនបែបនេះបានល្អទេ។
លោកបន្តថា៖ «ខាងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានយើង និងក្រុមការងារបានអានបណ្ដើរៗហើយមកដល់ថ្ងៃនេះ។ យើងមានការខកចិត្ត ដោយសារថានីតិវិធីមួយចំនួនឃើញថានៅសរសេរដដែល។ ការពិតទៅ គណបក្សទាំង៤ដែលបានជួប គ.ជ.ប លើកមុនហ្នឹង យើងបានលើកនូវសំណើសុំឱ្យកែនីតិវិធីហ្នឹងដែរ»។
ប្រធាន គ.ជ.ប លោក ប្រាជ្ញ ចន្ទ បានលើកឡើងនៅក្នុងសេចក្ដីជូនដំណឹងដែលចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ដោយស្នើសុំឱ្យគណបក្សនយោបាយ និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ពិនិត្យ និងផ្តល់យោបល់លើសេចក្តីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត លើកទី៧ ដែលនឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ខាងមុខនេះ។
តាមរយៈសេចក្តីជូនដំណឹងនេះ គ.ជ.ប ទុកពេលឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធមានពេលត្រួតពិនិត្យ និងផ្តល់យោបល់ត្រលប់មកវិញ ចាប់ពីថ្ងៃជូនដំណឹងរហូតដល់ថ្ងៃទី១៩ ខែវិច្ឆិកា ខានស្អែកនេះ។ សេចក្តីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តនេះ មានកម្រាស់៣៣៧ទំព័រ ដែលមាន១០ជំពូក និងឧបសម្ពន្ធរួមបញ្ចូលផង។
មិនខុសគ្នាទេ លោក ថាច់ សេដ្ឋា អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ក៏ឯកភាពដែរថា ការទុលពេលវេលាដោយបង្ខំបែបនេះ ពិតជាមានភាពស្មុគស្មាញក្នុងការពិនិត្យឱ្យបានដិតដល់ទៅលើខ្លឹមសារនៃសេចក្តីព្រាងនេះឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ចំពោះចំណុចដែលខ្វះខាត។ លោកបន្តថា នៅចំពោះមុខនេះ មិនដឹងថាតើមានអ្វីខ្លះដែលត្រូវកែសម្រួលនៅឡើយទេ ព្រោះកំពុងតែផ្ទៀងផ្ទាត់។
លោកបន្តថា៖ «អ៊ីចឹងឥលូវហ្នឹងយើងកំពុងតែរៀបចំ និងកំពុងតែពិនិត្យ។ បើគិតទៅ រយៈពេលវាខ្លីណាស់ ព្រោះឯកសារហ្នឹងវាក្រាស់។ ឥលូវនេះ ខ្ញុំបានឱ្យក្រុមគណៈកម្មការរបស់យើងខ្ញុំនៅក្នុងគណបក្សភ្លើងទៀន កំពុងពិនិត្យរឿងហ្នឹងហើយ»។
អនុលោមច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត រដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសកាលពីចុងខែ មិថុនា ឆ្នាំ២០២២ ដោយកំណត់យកថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ជាថ្ងៃសម្រាប់ការបោះឆ្នោតសភាជាតិនេះ។
ប្រធានគណបក្សកម្ពុជានិយម លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ ក៏មើលឃើញដែរថា ពេលវេលាមិនសមរម្យ សម្រាប់ទទួលបានការពិនិត្យ និងផ្តល់យោបល់អំពីសេចក្តីព្រាងនេះ ជាកំហុសឆ្គងមួយរបស់ គ.ជ.ប ដែលរៀបចំមិនបានត្រឹមត្រូវ។ អ្នកនយោបាយចាស់វស្សារូបនេះចាត់ទុកថា បញ្ហានៅតែបន្តកើតមាន បើទោះជាកន្លងទៅ តួអង្គពាក់ព័ន្ធធ្លាប់បានផ្តល់យោបល់រួចហើយក្តី ឱ្យមានការកែលម្អ ដូចជា ទម្រង់នៃការរាប់សន្លឹកឆ្នោតជាដើម ក៏ប៉ុន្តែបញ្ហានេះនៅតែឃើញកើតមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតកម្ពុជាដដែល។
លោកបន្តថា៖ «យើងនៅតែប្រកាន់ជំហរពាក់ព័ន្ធទម្រង់១១០២ អាហ្នឹងជារឿងមួយដែលចាំបាច់ជាទីបំផុត ដែលយើងយល់ថា ត្រូវតែចែកជូនដល់ភ្នាក់ងារសង្កេតការណ៍របស់គណបក្សនយោបាយ។ ចំណែករឿងទី២ រឿងដែលសំខាន់មួយទៀត នីតិវិធីមានលក្ខណៈវិជ្ជមានល្អ។ ក៏ប៉ុន្តែយើងឱ្យឈ្មោះថា ការអនុវត្តនីតិវិធីនៅមិនបានពេញលេញនោះទេ ឧទាហរណ៍ រឿងការរាប់សន្លឹកឆ្នោត នៅក្នុងនីតិវិធីបានចែងថា បើកទ្វារ បើកបង្អួចអីនេះ ប៉ុន្តែកន្លែងខ្លះមានការបិទមណ្ឌល និងបិទទ្វារ បិទបង្អួចអីជាដើមទៅវិញ»។
ក្រុមអ្នកនយោបាយទាំងនេះនៅតែមើលឃើញការទុកពេលវេលាខ្លីនៃការចុះឈ្មោះភ្នាក់ងារអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោត ការលុបបំបាត់ទម្រង់១១០២ ឬហៅថាទម្រង់នៃការរាប់សន្លឹកឆ្នោត និងនីតិវិធីនៃការរាប់សន្លឹកឆ្នោត នៅតែជាបញ្ហា និងបង្កភាពស្មុគស្មាញសម្រាប់គណបក្សនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល។ មួយវិញទៀត ខ្លឹមសារដែលតម្រូវឱ្យត្រួតពិនិត្យនេះ គឺខុសពីឯកសារមុនៗ ដែលមិនមានគូសសញ្ញាសម្គាល់ ដែលភាសាបច្ចេកទេសជាភាសាអង់គ្លេសហៅថា ត្រែក ឆែង(Tract Change)។ បញ្ហានេះបានបង្កើនភាពស្មុគស្មាញមួយកម្រិតទៀតក្នុងការត្រួតពិនិត្យ។
ឆ្លើយតបនឹងការរិះគន់នេះ អគ្គលេខាធិការរងនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត លោក សោម សូរីដា បញ្ជាក់ថា តាមពិតទៅ ការទុកពេលវេលានេះ គឺល្មមសមរម្យហើយសម្រាប់គណបក្សនយោបាយ និងតួអង្គពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត។
មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ គ.ជ.ប រូបនេះ បន្តថា មែនទែនទៅ វាមិនមានភាពស្មុគស្មាញអ្វីច្រើនទេក្នុងការត្រួតពិនិត្យ ព្រោះអ្វីដែល គ.ជ.ប ដាក់ឱ្យកែលម្អនេះ គឺនៅមានចំណុចខ្វះខាតមួយចំនួនទេ។ ម្យ៉ាងទៀត លោកថា ភាពខ្វះចន្លោះនោះនៅត្រង់ការធ្វើទំនើបកម្មតាមប្រព័ន្ធឌីជីថល ដែលពីមុនដំណើរការបោះឆ្នោតទាំងស្រុងត្រូវសរសេរដោយដៃ។ ប៉ុន្តែសម្រាប់បរិបទថ្មីនេះវិញ គ.ជ.ប បានដាក់ឱ្យដំណើរការតាមប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យា ដែលមើលទៅហាក់មានភាពស្មុគស្មាញជាងមុនបន្តិច នេះជាអ្វីដែលស្ថាប័នជាតិកំពូលរៀបចំការបោះឆ្នោត យល់ឃើញថា អាចជាចំណុចដែលភាគីពាក់ព័ន្ធត្រូវចូលរួមផ្តល់យោបល់។
លោកបន្តថា៖ «ប្រសិបើគណបក្សនយោបាយនោះធ្លាប់ចូលរួមនៅក្នុងការពិនិត្យលើសេចក្តីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តកន្លងមក គឺពិតជាមិនអាចលើកឡើងពីវេលាថាខ្លី និងអត់មានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីពិនិត្យមើលនោះទេ។ តាមពិត បទបញ្ជា និងនីតិវិធីជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តច្រើនទំព័រក៏ពិតមែន វាជាបទបញ្ជា និងនីតិវិធីដូចខ្ញុំបាននិយាយពីខាងដើមអ៊ីចឹង បើនិយាយពីថាការប្រែប្រួលនោះ គឺប្រែប្រួលតិចតួចបំផុត។ ការប្រែប្រួលនេះ វាខ្ទង់មួយភាគរយ ឬមួយកន្លះភាគរយទេ នៃការកែសម្រួលខ្លះ ដើម្បីឱ្យស្របតាមបច្ចេកវិទ្យា និងព័ត៌មានវិទ្យា ពិសេសដំណើរការអនុវត្តរបស់ គ.ជ.ប ដោយយកបច្ចេកវិទ្យា និងព័ត៌មានវិទ្យាជាគោលសម្រាប់ការគាំទ្រដោយដៃកន្លងមក»។
ចំពោះការរិះគន់ថា គ.ជ.ប ព្យាយាមមិនប្រើទម្រង់ ១១០២ និងមិនដាក់សញ្ញាសម្គាល់នៅត្រង់ចំណុចដែលកែដូចអាណត្តិមុន ត្រូវបានលោក សោម សូរីដា អះអាងថា ការមិនចែកជូនទម្រង់១១០២នេះ គឺដើម្បីចៀសវាងកំហុសកើតឡើងជាថ្មីទៀត។ ដោយឡែក ចំពោះការមិនដាក់សញ្ញាសម្គាល់ ឬហាយឡាយ នៅត្រង់ចំណុចដែលត្រូវកែតម្រូវនោះ ដោយសារសេចក្តីព្រាងនេះបានស្រង់យកខ្លឹមសារទាំងស្រុងចេញពីបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ឆ្នាំ២០២២ ជាគោលរួចមកហើយ។
បើទោះបែបណា សម្រាប់លោក កង សាវាង្ស អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៃអង្គការខុមហ្រ្វែល នៅតែចាត់ទុកថា អ្វីដែល គ.ជ.ប ដាក់ឱ្យអនុវត្តនេះ គឺបង្កផលលំបាក ហើយពេលវេលានេះទៀតសោតក៏មិនអំណោយផលផងដែរ។ ក្រៅពីនេះ លោកថា នីតិវិធីនៃការកែលម្អ ដូចដែលភាគីពាក់ព័ន្ធធ្លាប់ផ្តល់អនុសាសន៍ ក៏មិនមានភាពជឿនលឿនដែរ។
ចំណែកលោក សំ គន្ធាមី នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការនិចហ្វិកវិញ អះអាងថា មកដល់ពេលនេះ ស្ថាប័នជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោតមួយនេះនៅមិនទាន់បានពិនិត្យឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនៅឡើយដែរ ដោយសារទំហំឯកសារច្រើន ហើយពេលវេលាមានតិច។ បើតាមលោក សំ គន្ធាមី ជាជម្រើសល្អ ស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត គួរទុកពេលវេលាបានច្រើនជាងនេះ ដើម្បីបង្កភាពងាយស្រួលដល់ភាគីពាក់ព័ន្ធត្រួតពិនិត្យ ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមួយនេះកាន់តែមានភាពសុក្រឹត និងជឿទុកចិត្ត៕
