អ្នកស្ម័គ្រចិត្តអភិរក្សសិល្បៈល្ខោនខោល បានអំពាវនាវឱ្យយុវជនជំនាន់ក្រោយចូលហាត់រៀនល្ខោនបុរាណមួយនេះដោយមិនបង់ប្រាក់ ព្រោះខ្សត់អ្នកបន្តវេនក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន និងព្រួយបារម្ភបាត់បង់នាពេលអនាគត។
អនុប្រធានក្រុមសិល្បៈយុវជនល្ខោនខោល និងរបាំបុរាណជំនាន់ថ្មី លោក ឈុន ឆៃយ៉ា បានឱ្យដឹងថា ក្រុមសិល្បៈយុវជនល្ខោនខោល និងរបាំបុរាណជំនាន់ថ្មី ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ២០១៦ ដែលដឹកនាំដោយលោក ហង់ ភូមិរ៉ា ជាលិល្បករជំនាញល្ខោនខោល ជិត២០ឆ្នាំមកហើយ។
ប្រភពដដែលបានឱ្យដឹងថា ចាប់តាំងពីការបង្កើតក្រុមសិល្បៈនេះមក គឺមានសិស្សហាត់រៀនសរុបប្រមាណជាង៣០០នាក់ ប៉ុន្តែមានសិស្សប្រមាណ២០០នាក់ទេ ដែលនៅតែបន្តសកម្មភាពហាត់រៀន និងចូលរួមសកម្មភាពអភិរក្សសិល្បៈមួយនេះ។
លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំព្រួយដែរ! ខ្ញុំភ័យដែរ! ដោយសារការចាប់អារម្មណ៍របស់យុវជននៅខ្មែរយើងបច្ចុប្បន្នហ្នឹង គឺគាត់ចាប់អារម្មណ៍បានតែមួយឆាវៗ យើងអាចនិយាយបានថា គាត់តាមគ្នា។ គាត់មិនមែនធ្វើដោយចេញពីចិត្ត អ៊ីចឹងទៅ ការបាត់បង់ វាអាចប្រឈមមួយខ្ពស់នៅពេលអនាគត ដោយសារពេលខ្លះ ការផ្សព្វផ្សាយរបស់យើងនៅខ្សោយ មួយទៀតការស្រឡាញ់របស់យុវជនទំនោរទៅខាងសម័យច្រើនជាងបុរាណ»។
លោក ឈុន ឆៃយ៉ា បង្ហាញក្ដីបារម្ភថា ល្ខោនខោលនេះអាចនឹងប្រឈមបាត់បង់នាពេលអនាគត ប្រសិនបើមិនមានធនធានមនុស្ស ជាពិសេសយុវជនជំនាន់ក្រោយចាប់អារម្មណ៍ និងគាំទ្រនោះទេ។ លោកសង្កេតឃើញថា ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ យុវជននៅកម្ពុជាភាគច្រើន គឺមានទំនោរគាំទ្រសិល្បៈបែបសម័យច្រើនជាងសិល្បៈបុរាណ ដែលជាក្តីបារម្តពីការបាត់រូបរាងទម្រង់ល្ខោនខោលមួយនេះ។
ស្របពេលអនុប្រធានក្រុមសិល្បៈយុវជនល្ខោនខោល និងរបាំបុរាណជំនាន់ថ្មីនេះ ដាក់ការព្រួយបារម្ភ លោកក៏បានអំពាវនាវឱ្យយុវជនជំនាន់ថ្មីចូលហាត់រៀនល្ខោនខោលនេះឱ្យបានច្រើន និងត្រូវចាប់អារម្មណ៍ពីទម្រង់សិល្បៈបុរាណនេះឱ្យដូចទៅនឹងទម្រង់សិល្បៈដទៃទៀតដែរ។
លោកបន្តថា៖ «ក្នុងនាមជាយុវជនម្នាក់ដែលបានហាត់រៀនល្ខោនខោល ខ្ញុំសូមអំពាវនាវឱ្យយុវជនជំនាន់ក្រោយ ឱ្យគាត់បង្វែរអារម្មណ៍ពីការគាំទ្រនូវសិល្បៈសម័យខ្លាំង យកមកចែកខ្លះ មកគាំទ្រសិល្បៈបុរាណវិញ។ យើងអាចនិយាយបានថា បុរាណយើងមិនចោល សម័យក៏យើងមិនភ្លេច»។
ប្រធានក្រុមសិល្បៈយុវជនល្ខោនខោល និងរបាំបុរាណជំនាន់ថ្មី លោក ហង់ ភូមិរ៉ា ឱ្យដឹងថា ដំបូងឡើយ ទម្រង់ល្ខោនខោលនេះបើកបង្រៀនដោយស្ម័គ្រចិត្តដល់សាធារណជនទូទៅនៅក្នុងវិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវត្ថិ និងបន្ទាប់មកទៀតនៅក្នុងសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។ ប៉ុន្តែពេលបច្ចុប្បន្ននេះក្រុមសិល្បៈមួយនេះបានប្ដូរមកបង្ហាត់នៅទីស្នាក់ការសហភាពសហព័ន្ធយុវជនកម្ពុជាវិញ ដែលស្ថិតនៅភូមិព្រែកលាប ខណ្ឌជ្រោយចង្វារ រាជធានីភ្នំពេញវិញ។
អ្នកទ្រទ្រង់ផ្នែកសិល្បៈបុរាណរូបនេះ ឱ្យដឹងទៀតថា វគ្គបណ្តុះបណ្តាលលើជំនាញទម្រង់ល្ខោនខោលនេះ គឺចាប់ផ្តើមរៀងរាល់ថ្ងៃអាទិត្យ ពីម៉ោង៧ព្រឹក រហូតដល់ម៉ោង៤រសៀល ហើយសិស្សដែលចុះឈ្មោះចូលរៀននេះ គឺមិនតម្រូវឱ្យបង់ថវិកានោះទេ។
យុវជនឈ្មោះ នន់ សុរៈភិន អាយុ២៤ឆ្នាំ ដែលទើបតែបញ្ចប់ការសិក្សាផ្នែកស្ថាបត្យកម្ម នៅសាកលវិទ្យាល័យឯកជនមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ បញ្ជាក់ថា រូបគេបានផ្តើមហាត់ល្ខោនខោលនេះ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨។ ប្រភពបន្តថា មូលហេតុដែលធ្វើឱ្យលោកចាប់អារម្មណ៍ចូលហាត់រៀននេះ ព្រោះតែ មាននិស្ស័យស្រឡាញ់ចូលចិត្តនូវទម្រង់សិល្បៈល្ខោនខោល ជាពិសេសចង់ចូលរួមបន្តវេនថែរក្សាសិល្បៈមួយនេះ។ មួយវិញទៀត ដោយមើលឃើញថា មនុស្សមួយចំនួនមិនសូវចាប់អារម្មណ៍អំពីសិល្បៈរបស់ជាតិ ហេតុនេះទើបបង្ខំចិត្តឱ្យរូបលោកត្រូវអត់ធ្មត់ក្នុងការហាត់រៀន និងចង់អភិរក្សទម្រង់សិល្បៈបុរាណនេះឱ្យបានគង់វង្សផង។
លោកបន្តថា៖ «ហើយក្នុងនាមខ្ញុំជាកូនខ្មែរមួយរូប និងជាអ្នកដែលបានហាត់រៀនពីល្ខោនខោល ខ្ញុំសូមអំពាវនាវទៅដល់យុវជនជំនាន់ក្រោយចូលរួមហាត់រៀន និងសិក្សាស្វែងយល់អំពីសិល្បៈរបស់ខ្មែរ ចូលរួមផ្សព្វផ្សាយអំពីល្ខោនខោល ចូលរួមថែរក្សា ការពារ និងអភិរក្សសិល្បៈបុរាណមួយនេះឱ្យបានគង់វង្ស»។
ចំណែកមន្រ្តីតស៊ូមតិផ្នែកសិល្បៈ នៃអង្គការកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍ធនធានយុវជន (YRDP) លោកស្រី សាក់ កន្និការ លើកឡើងថា សិល្បករផ្នែកល្ខោនខោលនេះអាចប្រឈមនឹងការបោះបង់អាជីពរបស់ខ្លួន ហើយទៅប្រកបរបរផ្សេងវិញ ប្រសិនបើបន្តមិនមានទីផ្សារដូចពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ លោកស្រីបន្តថា ប្រសិនបើល្ខោនខោលនេះត្រូវបានបាត់បង់ពិតមែន នោះគឺជារឿងមួយគួរឱ្យសោកស្តាយសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ដោយហេតុថា សិល្បៈនេះគឺជាមត៌កមួយដ៏សំខាន់ ដែលដូនតាខ្មែរបានបន្សល់ទុកជាច្រើនជំនាន់មកហើយ។
លោកស្រីបន្តថា៖ «ទី២ បើនិយាយពីមុខមាត់ប្រទេសកម្ពុជារបស់យើង ក្រោយពីគេទទួលស្គាល់ថាខោលជារបស់យើង ប៉ុន្តែយើងជាម្ចាស់ប្រទេសហ្នឹង សួរថាយើងមានសមត្ថភាពការពារអ្វីដែលជារបស់ខ្លួនឯងអត់? ប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខ យើងបាត់បង់ខោល តើអនាគខ្មែរនឹងបាត់បង់អីទៀត? កន្លែងហ្នឹងជាហានិភ័យដែលកូនខ្មែរ រដ្ឋាភិបាល ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ គួរពិចារណា»។
ទាកទិនរឿងនេះ អគ្គនាយករង នៃអគ្គនាយកដ្ឋានបច្ចេកទេសវប្បធម៌ នៃក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ លោកស្រី ជ័យ ច័ន្ទកិត្យា ទទួលស្គាល់ថា ទម្រង់សិល្បៈល្ខោនខោលនេះពិតជាកំពុងប្រឈមនឹងការបាត់បង់ពិតមែន ព្រោះតែមិនសូវមានអ្នកចាប់អារម្មណ៍ហាត់រៀន។
លោកស្រីបន្តថា៖ «ជាការពិតណាស់ ដែលរាល់មត៌កវប្បធម៌អរូបីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាប្រឈមនឹងការបាត់បង់រូបរាង ដោយមូលហេតុខ្វះអ្នកបន្តវេន។ វាជាការព្រួយបារម្ភទាំងសម្រាប់អ្នកដែលជាសិល្បករក្នុងទម្រង់នេះ ទាំងថ្នាក់ក្រសួង និងទាំងនៅក្នុងស្រទាប់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាទូទៅ»។
លោកស្រី ជ័យ ច័ន្ទកិត្យា លើកឡើងថា ដើម្បីជំរុញឱ្យវិស័យមួយនេះមានសកម្មភាពទៅមុខ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រសួងវប្បធម៌កំពុងសហការជាមួយនឹងក្រសួងអប់រំ រួមទាំងអង្គការសិល្បៈខ្មែរអមតៈ សាកល្បងបញ្ចូលទម្រង់ល្ខោនខោលនេះទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សារបស់សិស្សនៅតាមសាលារដ្ឋមួយចំនួន ចាប់ពីថ្នាក់ទី៧ ដល់ថ្នាក់ទី១០។
ទម្រង់ល្ខោនខោលរបស់កម្ពុជានេះត្រូវបានអង្គការ យូណេស្កូ ដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៨។
ឯកសារស្រាវជ្រាវស្តីពី «ប្រវត្តិល្ខោនខោល» របស់លោកបណ្ឌិត ផុន កសិកា អនុប្រធានវិទ្យាស្ថានវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ឱ្យដឹងថា ល្ខោនខោល ឬហៅថា «ល្ខោនពាក់របាំងមុខ» នេះ គឺមានអាយុកាលតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១០មកម៉្លេះ។ ដោយឡែក ចំពោះការសម្តែងវិញ គឺមានតែក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ខ្មែរមួយទេ។ ឯកសារដដែលបញ្ជាក់ទៀតថា ចំណែកតួអង្គនីមួយៗត្រូវពាក់មុខខ្មុក (ស្មាច់ក្រដាស) ជារូបតួអង្គផ្សេងៗ ដូចជា តាឥសី ស្វា យក្ស ជាដើម៕