គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) បានកំណត់យកថ្ងៃទី២២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ជាកាលបរិច្ឆេទចុងក្រោយ ដើម្បីបិទបញ្ចប់ និងអនុម័តបទបញ្ជានិងនីតិវិធីបម្រើឱ្យការបោះឆ្នោតជាតិ ដែលប្រមូលបានពីភាគីពាក់ព័ន្ធ ថាតើមតិយោបល់ដែលបានលើកឡើងទាំងនោះ ចំណុចណាខ្លះត្រូវផាត់ចេញ ហើយផ្នែកណាផ្សេងទៀតនឹងត្រូវដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងបទដ្ឋានគតិយុត្តបម្រើឱ្យការបោះឆ្នោតនេះ។
ថ្លែងប្រាប់វីអូឌីនៅថ្ងៃអង្គារនេះ លោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប ឱ្យដឹងថា ស្ថាប័នជាតិកំពូលមួយនេះបានជ្រើសរើសរួចរាល់ហើយនូវពេលវេលាក្នុងការសម្រេចចិត្តចុងក្រោយ និងបើកផ្លូវឱ្យមានការកំណត់ទៅលើលក្ខខណ្ឌនៃបទបញ្ជានិងនីតិវិធីបម្រើឱ្យការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តនេះ។ យ៉ាងណា លោកក៏មិនទាន់ដឹងថាតើចំណុចណាខ្លះដែលស្ថាប័នជាតិមួយនេះនឹងត្រូវទទួលយកដើម្បីកែតម្រូវនៅឡើយនោះដែរ។
លោកបន្តថា ការសម្រេចចិត្តបែបណានោះ គឺស្ថិតនៅលើក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំទាំង៩រូបរបស់ គ.ជ.ប។ មួយវិញទៀត លោកថា ភាពសុក្រឹតនៃការសម្រេចចិត្តនេះ គឺមានការថ្លឹងថ្លែងដោយហ្មត់ចត់ និងឈរលើគោលការណ៍សមធម៌ ដោយគ្មានភាពលម្អៀងណាមួយនោះទេ។
លោកបន្តថា៖ «ចំណុចទាំងអស់ អត់ទាន់អាចនិយាយបាន ដោយសារថា ខាងក្រុមជំនាញអត់ទាន់បានដាក់មក ប៉ុន្តែខាងសមាជិកលោកដឹងហើយថាមានសំណើអ៊ីចឹង ហើយសមាជិកកំពុងពិចារណាថា ទី១ សំណើហ្នឹងឯងស្របច្បាប់ដែរអត់! ចង់និយាយថា សំណើខ្លះក៏អត់ស្របច្បាប់ខ្លះដែរ។ ចំណែកចំណុចទី២ដាក់ទៅ[ថា]តើអនុវត្តបានដែរអត់! ឧទាហរណ៍ទេ ដូចជាសំណើសុំឱ្យចេញទៅបោះឆ្នោតបាន១០០ភាគរយ វាធ្វើអត់រួច។ អ៊ីចឹងបានថាសំណើខ្លះត្រូវគិតពិចារណា ដាក់ទៅ [ថា]តើធ្វើបានដែរអត់! ចំណុចទី៣ វាមានប្រយោជន៍សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដែរទេ! ពីព្រោះពេលខ្លះ វាពាក់ព័ន្ធនឹងស្ថាប័នផ្សេង។ ដូច្នេះសមាជិកទាំង៩នាក់ លោកកំពុងតែធ្វើការពិចារណា ហើយក៏មិនអាចដឹងមុនបានថាទទួលយកប៉ុន្មានចំណុចដែរ»។
កាលពី៤ថ្ងៃមុន ពោលកាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែធ្នូ គ.ជ.ប បានប្រជុំពិគ្រោះយោបល់ជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធ មានតំណាងពីស្ថាប័នរដ្ឋ គណបក្សនយោបាយ អង្គការ និងសមាគម ដើម្បីពិនិត្យមើលពីមតិយោបល់ដែលភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងនោះបានផ្តល់ជាធាតុចូលសម្រាប់ គ.ជ.ប។
ស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បានបង្ហាញពីមតិយោបល់មួយចំនួននៅក្នុងកិច្ចពិគ្រោះយោបល់នោះ ដែលប្រមូលបានពីភាគីពាក់ព័ន្ធ មានដូចជា ស្នើឱ្យផ្ដល់កំណត់ហេតុនៃការរាប់សន្លឹកឆ្នោត ឬហៅថាទម្រង់១១០២ ទុកនៅដដែល ហើយទម្រង់នេះត្រូវចែកជូនភ្នាក់ងារគណបក្សនយោបាយដែលមានវត្តមាននៅការិយាល័យបោះឆ្នោត និងស្នើឱ្យពង្រឹងការអនុវត្តការចេញទម្រង់១១០២នេះដោយមន្រ្តីការិយាល័យបោះឆ្នោត ចៀសវាងនូវកំហុសឆ្គងកើតឡើង។
បន្ថែមពីលើនេះ មតិយោបល់មួយចំនួនក៏បានស្នើសុំកែសម្រួលនីតិវិធីនៃការចេញឯកសារបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណបម្រើឱ្យការបោះឆ្នោត ដោយបញ្ជាក់ត្រឹមគណៈកម្មការឃុំសង្កាត់រៀបចំការបោះឆ្នោតបានហើយ ដោយមិនត្រូវឆ្លងកាត់ផ្តល់សុពលភាព ឬបញ្ជាក់ពីអាជ្ញាធរឃុំសង្កាត់ដូចមុនទៀតទេ។ ជាងនេះទៀត ពួកគេស្នើឱ្យ គ.ជ.ប ពង្រីកដែនសីមានៃក្បួនឃោសនាបោះឆ្នោតឱ្យបានធំជាងមុន ជាដើម។
មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់គណបក្សភ្លើងទៀន លោក គង់ មុនីកា លើកឡើងថា ក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយ លោកធ្លាប់តស៊ូមតិជាច្រើនដងណាស់មកហើយ ដើម្បីជំរុញឱ្យលក្ខខណ្ឌបោះឆ្នោត បម្រើសេចក្តីត្រូវការចាំបាច់ និងតម្លាភាព។ ប៉ុន្តែជាឆន្ទៈនៃការឆ្លើយតបពីស្ថាប័ន គ.ជ.ប លោកមើលឃើញថា ហាក់មិនត្រូវបានកែលម្អនូវអ្វីឱ្យទៅជាវិជ្ជមានទេ។
បើទោះបែបណា សម្រាប់លោក គង់ មុនីកា យល់ថា នៅចំពោះមុខនេះ គេពិតជាពិបាកក្នុងការស្មាន និងកំណត់ថា អ្វីដែលគណបក្សភ្លើងទៀនបានស្នើឡើងនោះត្រូវបានស្ថាប័ន គ.ជ.ប យកទៅកែសម្រួលដែរ ឬ យ៉ាងណានៅឡើយនោះទេ។ ប្រភពដដែលបន្តថា ប្រសិនបើចំណុចដែលបានស្នើឡើងទាំងនោះមិនត្រូវបាន គ.ជ.ប យកទៅពិចារណាទេ ក្នុងនាមជាគណបក្សនយោបាយនឹងប្រើប្រាស់ឱ្យអស់ពីលទ្ធភាពបន្តទៀត ក្នុងការតស៊ូមតិធ្វើយ៉ាងណាឱ្យការបោះឆ្នោតមួយប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ ហើយទទួលយកបានទាំងអស់គ្នា។
លោកបន្តថា៖ «យើងក៏នៅរង់ចាំមើលតើសេចក្តីសម្រេច ថាតើមានចំណុចណាដែលគាត់យកអនុសាសន៍របស់យើងទៅធ្វើការកែលម្អតាម ឬក៏មិនធ្វើការកែលម្អអ្វីទាំងអស់នោះ។ ដូច្នេះយើងមានតែរង់ចាំមើលសេចក្តីសម្រេចរបស់គាត់ ហើយយើងនឹងបន្តស្វែងរកនូវឱកាសក្នុងការជួបពិភាក្សាគ្នាបន្ថែមទៀត ដើម្បីលម្អិតទៅលើចំណុចផ្សេងៗនៅពេលដែលអនុវត្តហ្នឹង»។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត កាលពីថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ បានទុករយៈពេល១៩ថ្ងៃ ឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធមានលទ្ធភាពក្នុងការត្រួតពិនិត្យ និងផ្តល់យោបល់ត្រលប់មកវិញ អំពីបទបញ្ជានិងនីតិវិធីបម្រើឱ្យការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តនេះ ចាប់ពីថ្ងៃជូនដំណឹងរហូតដល់ថ្ងៃទី១៩ ខែវិច្ឆិកា។
ការតស៊ូមតិនេះ ដើម្បីជំរុញឱ្យមានការកែសម្រួលអំពីលក្ខខណ្ឌបោះឆ្នោតនេះ គេសង្កេតឃើញថា កន្លងទៅ មានគណបក្សនយោបាយចំនួន៥ តែងចេញយុទ្ធនាការតស៊ូមតិ មានដូចជា គណបក្សភ្លើងទៀន គណបក្សឆន្ទៈខ្មែរ គណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន និងចុងក្រោយគឺគណបក្សខ្មែររួបរួមជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែតំណាងគណបក្សនយោបាយទាំងនោះបានលើកឡើងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា មកដល់ពេលនេះ លទ្ធផលកើតចេញពីការទាមទារនេះនៅមិនទាន់មានការឆ្លើយតបជាវិជ្ជមានពីស្ថាប័នជាតិនេះនៅឡើយទេ។
ចំណែកលោក កន សាវាង្ស អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេតនៃអង្គការខុមហ្រ្វែល ឱ្យដឹងថា ចាប់តាំងពីបានផ្តល់ធាតុចូលមួយចំនួនអំពីការយល់ឃើញទៅលើបទបញ្ជានិងនីតិវិធីនេះ ក្នុងនាមសង្គមស៊ីវិល មិនទាន់បានទទួលកំណែពីស្ថាប័ន គ.ជ.ប វិញនៅឡើយទេ។ យ៉ាងនេះក្តី សម្រាប់លោក កន សាវាង្ស បញ្ជាក់ថាលោកហាក់មិនខ្វល់ច្រើនទេនូវអ្វីដែលបានលើកឡើងនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែលោកថា ភាពចាំបាច់នៅចំពោះមុខនេះ ដែលស្ថាប័នមិនមែនរដ្ឋាភិបាលចង់បាន គឺធ្វើយ៉ាងណាឱ្យការបោះឆ្នោតមួយឈប់មានអ្នកតវ៉ាព្រោះតែនីតិវិធីនេះតទៅទៀត ហើយសុខព្រមជាមួយគ្នា។
លោកបន្តថា៖ «សម្រាប់សង្គមស៊ីវិលយើងចង់ឃើញតែដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតមួយដែលអាចប្រព្រឹត្តទៅបានទាំងអស់គ្នានៃភាគីពាក់ព័ន្ធប្រកួតប្រជែង គឺថាមិនមានការតវ៉ា ហើយប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមដោយសេរី ហើយដោយមិនមានការព្រួយបារម្ភនិងការភ័យខ្លាច។ នេះជាចំណុចមួយដែលសំខាន់ណាស់សម្រាប់សង្គមស៊ីវិល ដែលយើងជាអ្នកធ្វើកិច្ចការងារទាំងអស់ហ្នឹង។ សម្រាប់យើង ដែលធ្វើសំណើទៅនេះគឺសំណើសុំឱ្យមានការចូលរួមមួយដែលប្រព្រឹត្តទៅដោយមិនមានការតវ៉ាតែប៉ុណ្ណឹងទេ»។
គ.ជ.ប បានចេញរបាយការណ៍កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែធ្នូ បង្ហាញថា ស្ថាប័នជាតិមួយនេះបានផ្ញើសេចក្តីព្រាងបទបញ្ជានិងនីតិវិធីនេះ ដើម្បីស្នើសុំយោបល់មកវិញ ទៅភាគីពាក់ព័ន្ធចំនួន១៣២អង្គភាព។ ប៉ុន្តែមានតែ៤៥អង្គភាពទេដែលបានឆ្លើយតប ក្នុងនោះ ក្រសួង ស្ថាប័ន និងអគ្គលេខាធិការដ្ឋានចំនួន៥ គណបក្សនយោបាយ៥ អង្គការនិងសមាគមមិនមែនរដ្ឋាភិបាល១០ស្ថាប័ន និងលេខាធិការដ្ឋានរាជធានី-ខេត្តរៀបចំការបោះឆ្នោតចំនួន២៥អង្គភាព៕
