ក្រុមអ្នកនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកឃ្លាំមើល បង្ហាញការព្រួយបារម្ភពីការអូសបន្លាយវិបត្តិសង្គម ក្រោយពីស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ច្រានចោលសំណើសុំកែលម្អប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត ដើម្បីឱ្យការប្រកួតនយោបាយធានាសុចរិតភាព ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ តាមគន្លងប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
គណបក្សនយោបាយចំនួន៤ នៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល ធ្លាប់បានដាក់សំណើទៅស្ថានប័នពាក់ព័ន្ធ រួមទាំងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ដើម្បីស្នើកែលម្អប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត និងលំហនយោបាយ ដោយសំអាងថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ដែលបានបិទបញ្ចប់ទៅថ្មីៗនេះ មានភាពមិនប្រក្រតីច្រើន ខ្វះភាពត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
ដោយឡែក អង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខុមហ្វ្រែល ក៏បានដាក់អនុសាសន៍ទៅ គ.ជ.ប. ដើម្បីស្នើកែលម្អប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនេះដែរ ស្របពេលស្ថាប័នសាម៉ីមួយនេះកំពុងធ្វើសេចក្តីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធីសម្រាប់រៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិថ្មី នីតិកាលទី៧។
អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន លោក ចេប គឹមអ៊ាង លើកឡើងថា ដោយសារតែកម្ពុជាអនុវត្តរបបប្រជាធិបងតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ហើយចង់បានការបោះឆ្នោតមួយធានាភាពត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ដែលអាចទទួលយកបានទាំងអស់គ្នា ទើបក្រុមគណបក្សបានដាក់សំណើចំនួន១៥ចំណុចទៅ គ.ជ.ប. ដើម្បីស្នើសុំឱ្យរក្សាទុកទម្រង់ដើម ដូចការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៧។
ប៉ុន្តែលោកថា ជាការឆ្លើយតប ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត មិនបានយកចំណុចទាំងនោះដាក់បញ្ចូលក្នុងសេចក្តីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធី ដើម្បីកែលម្អទេ ដែលការណ៍នេះ លោកបារម្ភថា បញ្ហាសង្គមដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតនេះនឹងនៅតែបន្តអូសបន្លាយ។
លោកថា៖ «ប្រសិនបើមិនកែប្រែទេ វាអាចៗ! យើងមិនទស្សន៍ទាយថាវានឹងមាន[ភាពមិនប្រក្រតី]ទេ វាគ្រាន់តែជាការបារម្ភ ដោយសារការបារម្ភហ្នឹងហើយបានជាយើងសហការគ្នាទាមទារឱ្យ [គ.ជ.ប.] រក្សានូវនីតិវិធីដើម»។
ប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន លោក យ៉េង វីរៈ បានបង្ហោះលិខិតឆ្លើយតបរបស់ គ.ជ.ប. ចុះថ្ងៃទី២៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ លើហ្វេសប៊ុក និងបានសរសេរថា « គ.ជ.ប. មិនបានកែសេចក្តីព្រាងបទបញ្ជា និងនីតិវិធី តាមការផ្តល់យោបល់របស់យើងឡើយ»។
កន្លងទៅ គណបក្សទាំង៤ ធ្លាប់បានស្នើឱ្យពង្រឹងអព្យាក្រឹតភាពក្បាលម៉ាស៊ីន គ.ជ.ប. តាំងពីថ្នាក់ជាតិដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិ រួមទាំងមន្ត្រីការិយាល័យបោះឆ្នោត ទប់ស្កាត់ការគំរាមកំហែងខាងនយោបាយ ត្រូវមានស្ថាប័នឯករាជ្យជាអ្នកដោះស្រាយវិវាទបោះឆ្នោត និងឯករាជ្យភាពរបស់មន្ត្រីរាជការ ជាដើម។
ដោយឡែក អនុប្រធានគណបក្សខ្មែររួបរួមជាតិ និងជាអតីតតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំង លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ ក៏បង្ហាញការខកចិត្តចំពោះការច្រានចោលរបស់ គ.ជ.ប. លើសំណើសុំកែលម្អចំនួន៣ចំណុច ដែលក្នុងនោះមានទាំងស្នើឱ្យចែករបាយការណ៍រាប់សន្លឹកឆ្នោតភ្លាមៗនៅតាមការិយាល័យបោះឆ្នោត ដែលហៅថា ទម្រង់១១០២។
លោកថា៖ «ការមិនចែកទម្រង់១១០២ វានឹងប៉ះដល់ទំនុកទុកចិត្ត ហើយរាល់កិច្ចការ បើកាលណាខ្វះទំនុកទុកចិត្ត វាបង្កើតឱ្យមានបញ្ហា វាបង្កើតឱ្យមានការសង្ស័យ ចំណុចនេះជាចំណុចចម្បង ជាបុព្វហេតុ ជាមូលហេតុដែលតែងតែកើតមាន»។
កាលពីឆ្នាំ២០១៧ ទម្រង់១១០២ ត្រូវបានគេចែកឱ្យភ្នាក់ងារសង្កេតការណ៍គណបក្សភ្លាមៗនៅការិយាល័យបោះឆ្នោត ក្រោយរាប់សន្លឹកឆ្នោតចប់រួចរាល់ ក៏ប៉ុន្តែក្រោយមក នីតិវិធីនេះត្រូវបានកែប្រែ ដោយតម្រូវឱ្យភ្នាក់ងារបោះឆ្នោតបញ្ជូនទម្រង់១១០២នេះ ទៅកាន់គណៈកម្មការរៀបចំការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ជាមុនសិន ទើបអនុញ្ញាតឱ្យបិទប្រកាសនៅការិយាល័យបោះឆ្នោត ឬថតចម្លងបាន។
ប៉ុន្តែអគ្គលេខាធិការរង គ.ជ.ប. លោក សោម សូលីដា បានអះអាងថា ការឆ្លើយតបរបស់ គ.ជ.ប. ជាការពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់ តបតាមស្មារតីច្បាប់នានា រួមទាំងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយថាសេចក្តីព្រាង និងបទបញ្ជានីតិវិធីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតខាងមុខ នឹងមិនមានបញ្ហាអ្វីកើតឡើងដូចការលើកឡើងនោះទេ។
លោកថា៖ «យុត្តិធម៌ និងតម្លាភាពនេះ គឺកំណត់ដោយច្បាប់ អ៊ីចឹងអត់មានអ្វីពិបាកតាមដាន និងពិនិត្យមើលការងាររបស់ គ.ជ.ប. ទេ។ សមិទ្ធផលដែល គ.ជ.ប. សម្រេចបានយកទៅធៀបនឹងគោលការណ៍ច្បាប់ទៅ […] អត់ចាំបាច់បារម្ភទេ កន្លែងណាដែលមានភាពមិនប្រក្រតី មើលឃើញ មានសិទ្ធិប្តឹងមក គ.ជ.ប.»។
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិ នៃអង្កការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស បញ្ជាក់ ថា អនុសាសន៍សំខាន់ចំនួន ៥៨ចំនុច ដែលអង្គការនេះស្នើកែលម្អប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនោះ គ.ជ.ប. ទទួលយកតែមួយចំណុចប៉ុណ្ណោះ ពាក់ព័ន្ធការស្នើចល័តអ្នកសង្កេតការណ៍។
បញ្ហានេះ លោកបារម្ភថា វិបត្តិសង្គមជុំវិញការបោះឆ្នោតនេះនឹងកើតឡើងជាថ្មីទៀត ក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ ដែលនឹងចូលមកដល់ប្រមាណជា៦ខែទៀតនេះ ហើយថា បើគ្មានអ្វីកែលម្អទេ ស្ថាប័នជាតិមួយនេះនឹងនៅតែរងការស្តីបន្ទោសថា ខ្វះឆន្ទៈក្នុងការធ្វើឱ្យការប្រកួតបោះឆ្នោតមានសុចរិតភាព និងបង្កការប៉ះទង្គិចបញ្ហាសង្គម។
លោកថា៖ «យើងឃើញបញ្ហាដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០២២ វាប្រាកដណាស់ វានឹងកើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣ទៀត។ អ៊ីចឹងការតវ៉ា ការលើកឡើងរបស់ភាគីពាក់ព័ន្ធ វាមិនអាចបំបាត់បានទេ ហើយតម្លៃរបស់ គ.ជ.ប. ហ្នឹង វាមិនអាចចៀសផុតអំពីការរិះគន់ពីភាគីប្រកួតប្រជែងទេ»។
តាមសំណើរបស់ខុមហ្វ្រែលដាក់ទៅ គ.ជ.ប. គឺស្នើពង្រឹងគោលការណ៍សមធម៌ និងហិរញ្ញវត្ថុ អំឡុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោត ពង្រឹងអព្យាក្រឹតខាងនយោបាយរបស់មន្ត្រី និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ រួមទាំងមន្ត្រីតុលាការ រួមទាំងពង្រឹងការផ្តល់កិច្ចសហប្រតិបត្តការរបស់អាជ្ញាធរជាមួយ គ.ជ.ប. តែបន្ថយការជ្រៀតជ្រែក និងឥទ្ធិពលលម្អៀងនយោបាយទៅលើដំណើរការបោះឆ្នោត និងពង្រឹងតម្លាភាពនៃការរាប់សន្លឹកដោយមិនត្រូវបិទបង្អួចនិងទ្វារការិយាល័យរាប់សន្លឹកឆ្នោត ជាដើម៕