ការវាយកម្ទេចសំណង់បុរាណដើម្បីកសាងសំណង់ថ្មី តាមការយល់ឃើញរបស់បុគ្គលមួយចំនួននាសម័យទំនើបនេះ ហាក់បានបន្សល់ទុកនូវចម្ងល់ជាច្រើនជុំវិញចំណាត់ការរបស់រដ្ឋាភិបាល ដើម្បីការពារមរតកវប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលជាមរតក ឬព្រលឹងជាតិ។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ ព្រះវិហារបុរាណមួយនៅ «វត្តឥន្ទ្រីយ៍សំវរៈ» ហៅ «វត្តកំពង់ធំ» ស្ថិតក្នុងក្រុងស្ទឹងសែន ខេត្តកំពង់ធំ ត្រូវបានគេវាយកម្ទេចចោល អំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧ ដើម្បីកសាងព្រះវិហារថ្មី។
ព្រះវិហារដែលគេវាយកម្ទេចនោះកសាងឡើងនៅឆ្នាំ១៩៤៨ និងដាក់ជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌជាតិ នៅឆ្នាំ២០០៧។
ដោយឡែក ភូមិបុរាណមួយមានអាយុប្រមាណ១ពាន់ឆ្នាំមុនគ.ស ស្ថិតនៅសង្កាត់ជើងឯក ខណ្ឌដង្កោ រាជធានីភ្នំពេញ ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនឯកជនមួយសាងសង់អាគារបុរីនៅលើភូមិបុរាណនោះទាំងស្រុង។
ប៉ុន្មានសប្តាហ៍មុននេះ កុដិបុរាណចំនួន៣ ក្នុងវត្តឧណ្ណាលោម រាជធានីភ្នំពេញ ដែលមានអាយុកាលជិត១០០ឆ្នាំ ក៏ត្រូវបានគេវាយកម្ទេចចោល កាលពីដើមខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ដើម្បីយកទីតាំងធ្វើជាចេតិយសម្រាប់សម្ដេចសង្ឃរាជាធិបតី ទេព វង្ស។
ករណីនេះ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានបញ្ជាក់ក្នុងលិខិតមួយចុះថ្ងៃទី៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ថាខ្លួនមានការសោកស្តាយចំពោះទង្វើនេះ ដោយថា កុដិដែលត្រូវបានគេវាយកម្ទេចនោះជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌជាតិ កសាងនៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៣០ និងបានចុះបញ្ជីក្នុងមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ រាជធានីភ្នំពេញ កាលពីឆ្នាំ២០១៧។
ក្រសួងចាត់ទុកការវាយកម្ទេចកុដិចាស់ចោល ដោយពុំបានសិក្សា ពិគ្រោះ និងអនុញ្ញាតពីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈនេះ គឺជាទង្វើផ្ទុយពីច្បាប់ ព្រមទាំងសារាចររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលដែលជាឯកសារគតិយុត្ត។
ប៉ុន្តែជាការកត់សម្គាល់ ជិត១ខែមកនេះ គ្មានអ្នកពាក់ព័ន្ធណាម្នាក់ត្រូវបាននាំខ្លួនមកផ្តន្ទាទោស ដើម្បីទប់ស្កាត់កុំឱ្យទង្វើនេះកើតមាននៅទីតាំងផ្សេងទៀតនោះទេ។
ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក នៅក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ដដែល ចេតិយបុរាណមួយទៀតមានអាយុកាល១២៣ឆ្នាំ ដែលស្ថាបត្យករខ្មែរបានសាងសង់ក្នុងវត្តបទុមវតី ក៏ត្រូវបានគេវាយបំបែកដែរ តែករណីនេះ គណៈសង្ឃនាយក ឃឹម សន បកស្រាយថា ភិក្ខុសង្ឃដឹកនាំការជួសជុលចេតិយ «ស្តាប់ច្រឡំ»។
បញ្ហាផ្ទួនៗដែលផ្តើមចេញពីវត្តអារាមនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញនេះ ជំរុញឱ្យអ្នកជំនាញ និងអ្នកឃ្លាំមើលសង្គម បារម្ភពីការបាត់បង់បេតិកភណ្ឌជាតិទៅថ្ងៃអនាគត បើរដ្ឋាភិបាលខ្វះឆន្ទៈទប់ស្កាត់ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព។
អនុប្រធានគណបក្សខ្មែររួបរួមជាតិ លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ បញ្ចេញមតិលើកឡើងលើហ្វេសប៊ុកនៅថ្ងៃទី០៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៣ ដោយចោទជាសំណួរថា៖ «ហេតុអ្វីគេនាំគ្នាបំផ្លាញស្ថាបត្យកម្មដូនតាខ្មែរ ជាកេរដំណែលប្រវត្តិសាស្ត្រ? ចង់បំបាត់ដានប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរឬ?»។
ជុំវិញបញ្ហានេះ អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី ជំរុញទៅរដ្ឋាភិបាលទប់ស្កាត់ទង្វើនេះ ដោយលើកឡើងលើបណ្តាញសង្គមថា៖ «វាពិតជាមានរឿងមិនធម្មតានៅពីក្រោយឆាក ដែលរដ្ឋត្រូវទទួលបន្ទុកពិនិត្យមើលឱ្យបានហ្មត់ចត់ឡើងវិញ»។
លោក ម៉ុត ចន្ថា ដែលគេស្គាល់ថាជាមនុស្សស្និទ្ធនឹងលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលតុលាការបានរំលោយ ក៏បានជំរុញទៅរដ្ឋាភិបាលឱ្យចាត់វិធានការច្បាប់ទៅលើអ្នកពាក់ព័ន្ធដែរ ដើម្បីការពារនិងអភិរក្សសម្បត្តិវប្បធម៌ ប្រាង្គប្រាសាទ និងសំណង់ប្រវត្តិសាស្រ្តនានា។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា៖ «ការចាត់វិធានការច្បាប់ប្រឆាំងនឹងជនទាំងឡាយណាដែលបំផ្លាញសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌជាតិ គួរត្រូវចាត់[វិធានការ]ឡើង ដើម្បីទុកជាការព្រមានទៅថ្ងៃក្រោយ»។
សំណួរនៅត្រង់ថា តើការវាយកម្ទេចសំណង់បុរាណផ្តើមចេញពីបញ្ហាចម្បងអ្វីខ្លះ?
អនុប្រធានវិទ្យាស្ថានវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា របស់រដ្ឋាភិបាល និងជាអ្នកសរសេរនិក្ខេបបទលើភូមិបុរាណផងនោះ លោកបណ្ឌិត ធុយ ចាន់ធួន យល់ថា មានដើមហេតុចំនួន៣ ដែលនាំឱ្យមានការវាយកម្ទេចសំណង់បុរាណដើម្បីកសាងសំណង់ថ្មី។
ក្នុងន័យនេះ លោកគូសបញ្ជាក់ថា បញ្ហាទី១ មកពីប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ ដីឡើងថ្លៃ ទំនិញឡើងថ្លៃ មនុស្សចង់បានរបស់ទំនើប អ្នកនៅពីក្រោយវិធានការកម្ទេចមិនយល់ដឹងថាអ្វីជាបេតិកភណ្ឌ និងអ្វីជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបញ្ហាមួយទៀត គឺកង្វះនៃការផ្សព្វផ្យាយ ដើម្បីឱ្យអ្នកមានសិទ្ធិសម្រេចចិត្ត យល់ដឹងពីគុណតម្លៃបេតិកភណ្ឌជាតិ។
លោកថា៖ «ចុះបញ្ជីរួច ហើយទៅវាយកម្ទេច មានន័យថាម៉េច? មានន័យថា អ្នកបញ្ជាឱ្យវាយ អ្នកដែលនៅពីក្រោយខ្នងហ្នឹងអត់យល់ពីអារឿងហ្នឹង [ គុណតម្លៃបេតិកភណ្ឌ]។ ប្រសិនបើមនុស្សអត់យល់ អត់ចេះ ឱ្យធ្វើធំទៀត ឱ្យកាន់ការអស់ហ្នឹងទៀត អានេះយើងនិយាយតាមច្បាប់ ក្នុងនាមអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ»។
ប៉ុន្តែលោកគិតថា កម្ពុជាអាចទប់ស្កាត់បញ្ហានេះបាន បើក្រសួងពាក់ព័ន្ធស្រាក់ដៃគ្នាពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់ ពង្រីកការផ្សព្វផ្សាយ ដើម្បីឱ្យកូនចៅចេះស្រឡាញ់វប្បធម៌ អរិយធម៌ យល់ដឹងអំពីគុណតម្លៃមរតកដូនតា អ្វីខ្លះជាបេតិកភណ្ឌជាតិ និងទីតាំងប្រវត្តិសាស្ត្រ ដោយមិនសំដៅតែតំបន់ប្រាង្គប្រាសាទ ឬប្រាសាទអង្គរវត្តនោះទេ។
លោកថា៖ «ប្រទេសមួយ បើ[ពលរដ្ឋ]អត់ចេះដឹងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនទេ ប្រទេសនោះនឹងមិនដឹងថាអនាគតខ្លួនឯងនឹងដើរទៅណាពិតប្រាកដទេ! គ្រូមិននិយាយស្អីទៅនរណាទេ! ដូចគ្នានឹងគ្រួសារដែរ បើគ្រួសារហ្នឹងមិនស្គាល់ពូជពង្ស ឪពុកម្តាយ កូនចៅខ្លួនឯងទេ យើងហៅក្រុមគ្រួសារហ្នឹងយ៉ាងម៉េច? មនុស្សហ្នឹងតយ៉ាងម៉េច?»
នាយកវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកវប្បធម៌ផងនោះ គឺលោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន យល់ឃើញថា ការវាយកម្ទេចកុដិបុរាណនៅវត្តឧណ្ណាលោម និងការវាយបំបែកចេតិយបែបសំណង់បុរាណ រួមទាំងករណីដូចគ្នានៅតាមខេត្តមួយចំនួន ឆ្លុះបញ្ចាំងបញ្ហាធំៗចំនួន៣ គឺវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរក្នុងវិស័យសាសនា ដោយមិនបានឱ្យតម្លៃសំណង់បុរាណដែលជាមរតកជាតិ កង្វះការឱ្យតម្លៃពីស្ថាប័នអ្នកដឹកនាំព្រះពុទ្ធសាសនា និងកម្សោយការអនុវត្តច្បាប់ពីក្រសួងពាក់ព័ន្ធ។
លោកថា៖ «ការវាយកម្ទេចកន្លងមកនេះ ក៏វាឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពធូររលុងនៃការគ្រប់គ្រងសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌នៅក្នុងវិស័យពុទ្ធសាសនានៅតាមទីវត្តអារាម ហើយក៏វាឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពកម្សោយនៃការអនុវត្តច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រងបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌របស់ជាតិ ដោយក្រសួងវប្បធម៌ និងអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធផងដែរ»។
លោកពន្យល់ដែរថា ព្រះវិហារ កុដិ ចេតិយ និងសំណង់សាសនាមួយចំនួនដែលមានអាយុកាលលើសពី៥០ឆ្នាំរហូត១០០ឆ្នាំ គេចាត់ទុកជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់ជាតិ លោកចាត់ទុកការវាយកម្ទេចសំណង់បុរាណចោល ប្រៀបបាននឹងកម្ទេចវប្បធម៌បេតិកភណ្ឌ ឬព្រលឹងជាតិចោល។
លោកយល់ថា នៅប្រទេសជិតខាង គេរកប្រាក់ចំណូលចូលជាតិ និងបង្កើតការងាររកប្រាក់ចំណូលជូនប្រជាពលរដ្ឋគេបានច្រើន ដោយគ្រាន់តែពង្រឹងយន្តការអភិរក្ស ហើយបង្កើនការផ្សព្វផ្សាយពីភាពលេចធ្លោតំបន់ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសគេ។ លោកបង្ហាញការសោកស្តាយ ដែលកម្ពុជាសម្បូរតំបន់ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងសំណង់បុរាណ ប៉ុន្តែមិនត្រឹមតែមិនអភិរក្ស តែបែរទៅជាកន្លែងខ្លះត្រូវបានបំផ្លាញចោលទៅវិញ។
លោកថា៖ «សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់ជាតិហ្នឹង វាមិនមែនមានន័យត្រឹមតែជាផ្នែកវប្បធម៌ទេ វាក៏ជាកេរមរតកប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ជាតិដែរ ដែលជាតិមួយៗហ្នឹងត្រូវតែយកចិត្តទុកដាក់ថែរក្សា និងការពារសម្បត្តិវប្បធម៌ដែលមានលក្ខណៈប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន បើមិនអ៊ីចឹងទេ យើងមិនដឹងថាយើងកំពុងមកពីណា ត្រូវទៅណាបន្តទៀតទេ»។
វីអូឌី មិនអាចទាក់ទងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ លោកស្រី ភឿង សកុណា ដើម្បីសុំការពន្យល់ពីចំណាត់ការទៅលើអ្នកពាក់ព័ន្ធ ករណីវាយកម្ទេចកុដិបុរាណនៅវត្តឧណ្ណាលោម និងករណីវាយបំបែកចេតិយនៅវត្តបទុមវតីបានទេ ខណៈអ្នកនាំពាក្យក្រសួងវប្បធម៌ លោក ឡុង ប៉ុណ្ណាស៊ីរីវត្ថ ប្រាប់ថាជាប់រវល់។
ប៉ុន្តែបើយោងលើសារាចរណែនាំ ស្តីពីការទប់ស្កាត់ការវាយកម្ទេច និងបំផ្លិចបំផ្លាញសំណង់អាគារបេតិកភណ្ឌរបស់រដ្ឋាភិបាល ចុះថ្ងៃទី១២ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១ បានលើកឡើងថា ចំពោះសំណង់អាគារបេតិកភណ្ឌដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់បេតិកភណ្ឌទីក្រុង និងតាមបណ្តារាជធានី-ខេត្ត ដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌជាតិដ៏មានតម្លៃ មានការប្រឈមនឹងហានិភ័យ និងស្ថិតក្រោមការគំរាមកំហែងខ្ពស់ដោយការអភិវឌ្ឍ ដែលទាមទារឱ្យមានការថ្លឹងថ្លែងរវាងការអភិរក្សនិងការអភិវឌ្ឍ។
ហានិភ័យនេះ រដ្ឋាភិបាលដាក់ចេញវិធានការ៤ចំណុច ដើម្បីទប់ស្កាត់ ក្នុងនោះមានទាំងហាមឃាត់ចំពោះការកែប្រែ ការប្តូររូបរាងខាងក្រៅ ឬធ្វើឱ្យខូចខាតសោភ័ណភាពចំពោះសំណង់សាធារណៈ ភូមិឋាន និងផ្ទះបុរាណ ស្របតាមច្បាប់ការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ ដែលប្រកាសឱ្យប្រើនៅឆ្នាំ១៩៩៦ ទប់ស្កាត់ការវាយកម្ទេចបំផ្លិចបំផ្លាញសំណង់វប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្ត្រ សំណង់បុរាណ និងសំណង់អាគារបេតិកភណ្ឌ ដើម្បីការពារឱ្យបានគង់វង្សជាដើម។
យ៉ាងណា អនុប្រធានគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន យល់ថា រដ្ឋាភិបាលនឹងមិនជោគជ័យលើវិធានការទប់ស្កាត់ការវាយកម្ទេចសំណង់បុរាណនេះ បើវិធានការមិនបានធ្វើឡើងដូចករណីរដ្ឋចាត់វិធានការទៅលើអ្នកធ្វើឱ្យខូចខាតស្តូបកម្ពុជា-វៀតណាម ដែលទើបកសាងនាសម័យថ្មីនេះ នៅតាមទីតាំងមួយចំនួននោះ។
លោកថា៖ «រឿងស្តូបរឿងអី ប៉ះមិនបានទេ ស្រាវជ្រាវភ្លាម រកឃើញភ្លាម ហើយចាប់បានភ្លាម យកមកដាក់គុកហើយ។ ប៉ុន្តែរឿងនេះ ខ្ញុំមិនជឿថានឹងមានវិធានការអីចុងក្រោយ ដែលធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋពេញចិត្ត ហ្នឹងខ្ញុំមិនជឿទេ»៕
