នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៣ ជាខួបលើកទី៣៨ឆ្នាំហើយ នៃការឡើងកាន់អំណាចជានាយករដ្ឋមន្រ្តីរបស់លោក ហ៊ុន សែន។ ស្ថិតក្នុងដំណើរជីវិតនយោបាយដ៏វែងឆ្ងាយនេះ គេអាចនិយាយបានថា លោក ហ៊ុន សែន ជាមនុស្សទី១ហើយដែលកាន់មុខតំណែងជាមេដឹកនាំកំពូលបានយូរជាងគេ បើធៀបនឹងមេដឹកនាំដទៃទៀតរបស់កម្ពុជា រួមទាំងនៅក្នុងតំបន់ និងពិភពលោកផង។
តើមានមូលហេតុអ្វីដែលនាំឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន អាចមានឱកាសកាន់អំណាចក្នុងតួនាទីជាមេដឹកនាំកំពូលបានយូរជាងគេ? តែយ៉ាងណា ស្របពេលដែលលោកទទួលបានជោគជ័យស្ទើរគ្រប់ជំហានក្នុងជីវិតជាអ្នកនយោបាយ លោកក៏ហាក់បាត់បង់ឱកាសនេះ២លើកដែរ ក្នុងមុខតំណែងដ៏ធំមួយនេះ។
នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត ដែលជាការបោះឆ្នោតលើកដំបូង នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ កាលណោះ គណបក្សរាជានិយមហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច បាននាំមុខគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ការចាញ់ឆ្នោតដែលទំនងគណបក្សគ្រប់គ្រងអំណាចបច្ចុប្បន្នក្នុងពេលនោះ នឹកស្មានមិនដល់ អាចដោយសារគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានដឹងថា អ្វីដែលខ្លួនប្រឹងប្រែងក្នុងការបញ្ចប់របបខ្មែរក្រហម ជាលទ្ធផលដែលបានដោយមិនចាំបាច់ប្រឹងប៉ុន្មានទេ ព្រោះជីវិតមនុស្សរាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវស្រោចស្រង់ដោយរណៈសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិ ដែលសព្វថ្ងៃ គឺបក្សប្រជាជនកម្ពុជានេះឯង។ តែយ៉ាងណា ការបាត់បង់ឱកាសកាលណោះ បានធ្វើឱ្យសហនាយករដ្ឋមន្រ្តីទី២ ក្នុងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ គឺលោក ហ៊ុន សែន បានព្យាយាមប្រើគ្រប់វិធីដើម្បីស្ដារស្ថានការណ៍នេះឱ្យបាននឹងនរឡើងវិញ។
បើទោះជាលោកហៀបនឹងបាត់អំណាចគ្រានោះ តែលោកអាចរៀនសូត្រពីកំហុសរបស់លោកបានលឿន ហើយកែប្រែយុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយបានយ៉ាងឆាប់រហ័ស រហូតជំរុញឱ្យបានកាន់អំណាចបន្តដល់ពេលសព្វថ្ងៃនេះ។
ឧបសគ្គទី២សម្រាប់លោក ហ៊ុន សែន ដែលទំនងលោកគិតថា រលកនយោបាយចាស់នឹងមិនអាចតាមជាន់កែងលោកជាថ្មីទៀតទេ គឺក្រោយការរួមបញ្ចូលគ្នាជាកម្លាំងនយោបាយអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ក្រោយឆ្នាំ២០១២ រវាងគណបក្ស សម រង្ស៊ី និងគណបក្សសិទ្ធិមនុស្សរបស់លោក កឹម សុខា។
បរិបទថ្មីនេះហាក់មានកម្លាំងខ្លាំងជាងមុន បើធៀបកាលពីអាណត្តិទី១ ប៉ុន្តែអ្នកនយោបាយដែលមានភាពប៉ិនប្រសប់ក្នុងកិច្ចការនយោបាយ លោក ហ៊ុន សែន ក៏នៅតែអាចឈរជើងនឹង ហើយជ្រោងទូកមួយនេះចែវទៅដល់គោលដៅ ដោយមិនឱ្យរលកពន្លិចបានដូចលើកមុនដែរ។ ប៉ុន្តែសមរភូមិនយោបាយលើកនេះហាក់មិនដូចលើកមុនទៀតទេ បើទោះជាលោក ហ៊ុន សែន ប្រើគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីស្ទូចអ្នកនយោបាយឱ្យដើរចេញ ហើយដុតផ្ទះចាស់ចោល តែមន្រ្តីក្នុងគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ហាក់មិនអើពើនឹងយុទ្ធសាស្រ្តថ្មីនេះទៀតទេ។
ឆ្លងកាត់បទពិសោធក្នុងអតីតកាល ម្នាក់ៗសុទ្ធតែគិតថា ការរស់នៅនៅក្នុងជំរំថ្មីនេះនឹងជួយឱ្យស្ថានការណ៍នយោបាយមានភាពល្អប្រសើរ។ ប៉ុន្តែការតស៊ូនយោបាយរួមគ្នារវាងអ្នកប្រជាធិបតេយ្យលើកនេះមិនបានដល់គោលដៅនៅឡើយផង ជំរំនយោបាយគណបក្សដែលមានរូបសញ្ញាព្រះអាទិត្យ ត្រូវរលាយភ្លាមដែរនៅចុងឆ្នាំ២០១៧។
នៅក្នុងតួនាទីជាអ្នកនយោបាយជាន់ខ្ពស់ និងធ្លាប់ឆ្លងកាត់ជាទាហានខ្មែរក្រហមផង ភាពលេចធ្លោដែលធ្វើឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីនៅតែអាចក្តាប់ឱកាសក្នុងតំណែងកំពូលនេះបាន គឺលោកជាតំណាងឱ្យភាគីរដ្ឋកម្ពុជាតែម្នាក់គត់ ដែលហ៊ានអារកាត់សខ្មៅនៅក្នុងកិច្ចចរចានយោបាយ ថ្ងៃ២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩៩១ នៅទីក្រុងប៉ារីស។ ជំហានបន្ទាប់ គឺការកម្ចាត់នយោបាយអង្គការចាត់តាំងខ្មែរក្រហម ដែលជាក្រុមតស៊ូចុងក្រោយប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល បានសម្រេចជាស្ថាពរនៅឆ្នាំ១៩៩៨។
ទំនងផ្តើមចេញពីនយោបាយឈ្នះឈ្នះនេះហើយ ដែលជំរុញឱ្យលោក ហ៊ុន សែន ជាអ្នកនយោបាយតែម្នាក់គត់ដែលអាចឈរជើងក្នុងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីបានដល់៣៨ឆ្នាំ។ មានឥរិយាបថជាអ្នកការទូតផង និងជាមេបញ្ជាការផង នៅក្នុងអាណត្តិរបស់លោក៣៨ឆ្នាំនេះ គេសង្កេតឃើញ មានសមិទ្ធផលធំៗជាច្រើនត្រូវបានស្ថាបនាជាបន្តបន្ទាប់ រួមមាន ផ្នែកគមនាគមន៍ ថ្នល់ ស្ពាន សាលារៀន និងមន្ទីរពេទ្យ ជាដើម។
ក្រោមកិច្ចផ្តួចផ្តើមនយោបាយការបរទេស លោក ហ៊ុន សែន បានធ្វើឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាសមាជិកទី១០ នៅក្នុងសមាគមអាស៊ាន កាលពីចុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩៩។ ជាបន្តបន្ទាប់មកទៀត គេសង្កេតឃើញមានវប្បធម៌អរូបិយជាច្រើនផ្នែក ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន បានដាក់បញ្ចូលនៅក្នុងក្របខណ្ឌបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ ការអភិវឌ្ឍទាំងនេះនៅមិនទាន់គិតដល់អាគារស្កឹមស្កៃ ខុនដូខ្នាតយក្ស រថយន្តទំនើបៗ និងទីក្រុងត្រូវបានពង្រីកមិនឈប់ឈរពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃនៅឡើយផង។
ស្របពេលសមិទ្ធផលបានកើតឡើងជាហូរហែនេះ គេសង្កេតឃើញបំណុលសាធារណៈដែលកម្ពុជាជំពាក់បរទេសវិញ ក៏មានចំនួនកើនឡើងមិនចាញ់គ្នាប៉ុន្មានដែរ។ នៅក្នុងសន្នីសិទ្ធសារព័ត៌មានស្តីពី «លទ្ធផលក្នុងរយៈពេល៥ឆ្នាំដែលក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចសម្រេចបាន» កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ ឱ្យដឹងថា កម្ពុជាជាប់បំណុលសាធារណៈជាមួយរដ្ឋបរទេសជាដៃគូ បានបន្តកើនឡើងជិត ១ម៉ឺនលានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកទៅហើយ។
យ៉ាងនេះក្តី លោក មាស សុខសេនសាន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច បានប្រាប់ក្រុមអ្នកសារព័ត៌មានកាលពីខែសីហាថា យោងតាមការវាយតម្លៃពីអ្នកជំនាញផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ និងភាពជាក់ស្តែងបំណុលសាធារណៈដែលកម្ពុជាជំពាក់មិត្តជាដៃគូនេះ មិនទាន់ចោទជាបញ្ហានៅឡើយទេ ពោលគឺកម្ពុជានៅមានលទ្ធភាពបន្តខ្ចីនិងសងបាន ហើយបំណុលទាំងនោះគឺបម្រើឱ្យសេចក្តីត្រូវការរួម និងប្រយោជន៍សាធារណៈ។
ស្របពេលដែលលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីទទួលបានភាពជោគជ័យក្នុងជីវិតនយោបាយរបស់លោក នេះ ការដឹកនាំរបស់លោកក្នុងរយៈពេល៣៨ឆ្នាំ ក៏រងការរិះគន់មិនតិចដែរ។ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវគេចាត់ទុកថាជាអ្នកស្ទាត់ជំនាញក្នុងការធ្វើឱ្យដៃគូនយោបាយត្រូវចុះចាញ់ដោយមិនអាចតដៃបាន។ ប្រហែលផ្តើមចេញពីនយោបាយឈ្នះឈ្នះលើរបបខ្មែរក្រហម និងលោកមានភាពបត់បែនបានលឿន ព្រមទាំងប្តូរយុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយបានទាន់ពេលវេលានេះហើយ ជាអំណោយផល ធ្វើឱ្យសង្វៀននយោបាយមួយនេះ លោកអាចដើរដោយគ្មានដៃគូក្នុងក្របខណ្ឌសេរី ដោយមានពហុបក្សក៏បាន ឬគ្មានក៏បាន។
នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ ក្រោយការបោះឆ្នោតដែលរៀបចំឡើងដោយ អ៊ុនតាក់ បើទោះជាកម្លាំងនយោបាយហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច មានទាំងធនធានមនុស្ស និងសព្វាវុធជាមួយផង ក៏មិនអាចយកប្រៀបលើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានដែរ។ សម្បុកនយោបាយនៅក្នុងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលប្រមូលផ្តុំដោយបញ្ញវន្តមកពីបរទេសក៏មាន អ្នកតស៊ូនៅជាយដែនក៏មាន នៅទីបំផុត គណបក្សហ្វ៊ុនស៊ិនប៉ិច ត្រូវបែកកម្លាំងសាមគ្គីដូចកម្លាំងយោធារបស់ខ្មែរក្រហមដែរ ហើយផែនការចាស់នេះទំនងជាលោក ហ៊ុន សែន យកមកប្រើដែរ សម្រាប់កម្ចាត់បក្សប្រឆាំងដ៏ធំចេញពីសង្វៀននយោបាយកាលពីឆ្នាំ២០១៧។ នៅក្នុងឆ្នាំនេះដដែល អង្គការអន្តរជាតិធំៗមានដូចជា អង្គការ IRI NDI និងស្ថាប័នសារព័ត៌មានឯករាជ្យមួយចំនួន ក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តបិទទ្វារ ដោយសារពួកគេមិនអាចបំពេញការងារបាន ព្រោះតែរងការយាយីខាងនយោបាយ។
អ្នកការពារផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស នៃសមាគមអាដហុក លោក ស៊ឹង សែនករុណា សង្កេតឃើញថា ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា មួយរយៈពេលចុងក្រោយនេះ ហាក់មិនសូវអំណោយផលសោះ។ លោកបន្តថា រដ្ឋាភិបាលបានផ្តល់សច្ចាប័នជាមួយអន្តរជាតិ ក្នុងការធានាការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ជាពិសេសសិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិ ប៉ុន្តែភាពជាក់ស្តែងមិនដូច្នេះឡើយ។
អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះបន្តថា មានសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងយុវជនសង្គម ជាពិសេសអ្នកនយោបាយ ត្រូវរងការបង្រ្កាបជាបន្តបន្ទាប់ ក្រោមហេតុផលបង្កចលនាសង្គម និងរូបភាពបដិវត្តន៍ពណ៌។
លោកបន្តថា៖ «បញ្ហាជម្លោះនយោបាយធ្វើឱ្យពលរដ្ឋមានការព្រួយបារម្ភ ពួកគាត់មានទុក្ខសោកក្នុងចិត្តរហូតហ្នឹង ឱ្យតែដល់រដូវកាលបោះឆ្នោតមកដល់ គឺពួកគាត់មានការព្រួយបារម្ភណាស់ អំពីបញ្ហាហ្នឹង ហើយជាពិសេសពេលដែលបោះឆ្នោត គឺពួកគាត់មានការលំបាក។ យើងឃើញហើយ គឺនៅមានភាពគាបសង្កត់ទៅលើការប្រើប្រាស់នូវឆន្ទៈរបស់ពួកគាត់នៅឡើយទេ ហើយគណបក្សនយោបាយទៀតសោតក៏មានការលំបាកក្នុងការចូលរួមឱ្យបានពេញលេញដែរ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងសេរីភាពរបស់ពួកគាត់ក្នុងការធ្វើសកម្មភាពនានា ក្នុងការសម្ដែងមតិជាសាធារណៈស្វែងរកការគាំទ្រ ។ ហើយបើសម្ដែងមតិមិនស្រួល យើងឃើញហើយ មានការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការប្តឹងផ្តល់ដកហូតទ្រព្យសម្បត្តិអីអ៊ីចឹងទៅ»។
ហាក់មិនខុសគ្នាទេ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា អ្នកជំនាញផ្នែកគោលនយោបាយ យល់ឃើញថា ស្របពេលកម្ពុជាកំពុងតែធ្លាក់ចុះសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋ ការប្រកួតប្រជែងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចជាមួយបណ្ដាប្រទេសជិតខាងក៏កាន់តែមិនអាចទៅមុខបានថែមទៀត។ លោកបន្តថា ជារូបភាពមើលទៅកម្ពុជា ដូចមានសន្ទុះទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ តែភាពប្រេះឆាផ្ទៃក្នុងកម្ពុជានៅតែជាមហារីកដែលមិនអាចព្យាបាលបាន ព្រោះតែនយោបាយចង់ឈ្នះចាញ់។
លោកបន្តថា៖ «ពលរដ្ឋកម្ពុជាឥលូវ សេរីភាពបញ្ចេញមតិហាក់ដូចជារួមតូច ហាក់លែងចង់និយាយហើយគ្រប់គ្នា។ អ៊ីចឹងនេះ វាមានការលំបាកមួយ។ ហើយចំណុចមួយទៀត បើយើងមើលអំពី គេហៅថា ការបរទេសក្រៅប្រទេសនេះ វៀតណាមកុម្មុយនីស្តមែន ប៉ុន្តែគេសម្របខ្លួនបានជាមួយនឹងបណ្តាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យច្រើន និងទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ច្រើន។ ដោយឡែកកម្ពុជាយើង យើងបានអត្ថប្រយោជន៍ដែរ តែហាក់ដូចជាកំពុងតែប្រឈមនឹងការបាត់បង់ ដូចជា EBA និង GSP ជាដើម។ នេះជាក្តីបារម្ភសម្រាប់ពលរដ្ឋយើង»។
ជាមេដឹកនាំបក្សដែលមានឈ្មោះដើមថា បក្សបដិវត្តន៍ប្រជាជនខ្មែរ ហើយបានប្តូរមកជាបក្សប្រជាជនកម្ពុជាវិញ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩១ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ លោក ហ៊ុន សែន ទទួលបានការគាំទ្រដោយសារយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយរបស់លោក ត្រូវគេចាត់ទុកថាមានភាពបត់បែន។
នៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ លោក ហ៊ុន សែន ជាតំណាងម្ចាស់ហត្ថលេខីដ៏សំខាន់មួយរូប ក្នុងកិច្ចប្រឹងប្រែងនាំឱ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងនយោបាយរួម ដែលហៅថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ពីខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្រ្តីស្តីទី នៅថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៨៤ ហើយបានក្លាយជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្រ្តីជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៥។
ពីឆ្នាំ១៩៩៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៨ លោក ហ៊ុន សែន កាន់តំណែងជាសហនាយករដ្ឋមន្រ្តី ដែលជានាយករដ្ឋមន្រ្តីទី២ ក្នុងជួរដ្ឋាភិបាលចម្រុះ នីតិកាលទី១ នៃរដ្ឋសភា ហើយលោកបានក្លាយជាប្រធានគណបក្ស នៅថ្ងៃទី២០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៥ ក្រោយពីលោក ជា ស៊ីម អតីតប្រធានគណបក្ស បានទទួលមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនេះ។ ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើល សង្កេតឃើញថា ភាពខ្លាំងដែលនាំឱ្យលោក ហ៊ុន សែន អាចឈរជើងបានយូរក្នុងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីរហូត៣៨ឆ្នាំ មានហេតុផលជាច្រើន ក្នុងនោះទំនងមានហេតុផលចម្បង៣ ដែលលេចធ្លោ ហើយអាចឱ្យលោកនៅតែស្ថិតក្នុងតួនាទីនេះបាន គឺបើលោកប្រព្រឹត្តកំហុសហើយ លោកអាចរៀនសូត្របានលឿនពីកំហុសនោះ និងជាអ្នកនយោបាយដែលមិនងាយបោះបង់គ្នាចោល ទោះក្នុងកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ បើទោះជាមានកំហុស ត្រូវដកចេញហើយដាក់កន្លែងថ្មី និងចំណុចទី៣ ជាអ្នកនយោបាយដែលពូកែនិងចេះរៀបចំយុទ្ធសាស្រ្ត ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យសមាជិកនៃស្ថាប័នរដ្ឋត្រូវមានចំណែកក្នុងការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខបក្ស៕
