អ្នកនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកតាមដានស្ថានការនយោបាយមួយចំនួន លើកឡើងថា ការបន្តឃុំខ្លួនទាំងអយុត្តិធម៌លើ លោក កឹម សុខា ប្រធានអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិក្រៅពីកាន់តែធ្វើឱ្យមានការបាក់បែកផ្ទៃក្នុងជាតិកាន់តែខ្លាំង វាក៏បានធ្វើឱ្យកម្ពុជាកាន់តែមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះមិនល្អ លើឆាកអន្តរជាតិ ហើយវាក៏បានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាផងដែរ។
នៅពេលដែលសាលាឧទ្ធរណ៍បន្តផ្អឹបសំណុំរឿង លោកកឹម សុខា បន្ទាប់ពីបានបើកសវនាការចំនួន ១១លើករួចមក អ្នកនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយ ជំរុញឱ្យ លោក ហ៊ុន សែន ប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា រកវិធីឱ្យមានការដោះលែងលោកកឹម សុខា ដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យមានការចរចាបង្រួបបង្រួមផ្សះផ្សាជាតិឡើងវិញ និងក៏ដើម្បីបញ្ចៀសការបន្តដាក់ទណ្ឌកម្មពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ។
សាលាឧទ្ធរណ៍ បានបើកសវនាការលើសំណុំរឿង លោក កឹម សុខា ចំនួន១១លើករួចមកហើយ ប៉ុន្តែមកដល់ពេលនេះ មិនទាន់បានសម្រេចសេចក្តី ថាតើមេបក្សប្រឆាំងរូបនេះ ពិតជាមានទោសក្រោមការចោទប្រកាន់ពីបទ «ក្បត់ជាតិ» គប់គិតជាមួយបរទេស ដូចការចោទប្រកាន់របស់សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញដែរឬយ៉ាងណានោះទេ។
បន្ទាប់ពីបានបើកសវនាការរហូតដល់៦៦លើក កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣ ចៅក្រមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បានសម្រេចកាត់ទោស លោកកឹម សុខា ឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ ២៧ឆ្នាំ ដោយដាក់ឱ្យស្ថិតក្រោមការឃុំខ្លួនក្នុងផ្ទះ និងហាមឃាត់មិនឱ្យធ្វើនយោបាយអស់មួយជីវិត ក្រោមបទចោទ «សន្ទិដ្ឋិភាពជាមួយបរទេស»។
លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិតែងតែប្រកាស ពីការប្រកាន់យកនូវគោលការណ៍អហិង្សា គោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ ដោយមិនយកខ្មែរណាធ្វើជាសត្រូវ ត្រូវបានអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី លោក ហ៊ុន សែន បញ្ជាឱ្យសមត្ថកិច្ចសង្គ្រប់ចូលទៅចាប់ខ្លួន ទាំងពាក់កណ្តាលយប់ រំលងអាធ្រាត្រឈានចូលថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ ទាំងដែលលោកនៅមានអភ័យឯកសិទ្ធិសភានៅឡើយ។
កាលនោះ លោក ហ៊ុន សែន បានឆ្លើយតបទៅនឹងការរិះគន់ និងការថ្កោលទោសពីមជ្ឈដ្ឋានជាតិនិងអន្តរជាតិ ចំពោះការចាប់ខ្លួននេះថា ជាបទល្មើសជាក់ស្តែង ខណៈ លោក កឹម សុខា មិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីឡើយក្នុងអំឡុងពេលសមត្ថកិច្ចសម្រុកចូលទៅចាប់ខ្លួន។
លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន អតីតតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បច្ចុប្បន្នជាសហស្ថាបនិកគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជាយល់ថា ការចាប់ឃុំខ្លួន លោក កឹម សុខា មិនគួរត្រូវបានធ្វើឡើងតាំងពីដំបូងមកម្ល៉េះ។
លោកសំអាងថា ពីព្រោះវាគ្មានអ្វីចំណេញនោះទេ ហើយថា លោក កឹម សុខា ទៀតសោធ ក៏មិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីនោះដែរ។ លោកបន្តថា ការដោះលែង លោកកឹម សុខា ឱ្យមានសេរីភាពឡើងវិញ គឺនឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើនដល់កម្ពុជា រួមទាំងការដោះបន្ទុកពលរដ្ឋ។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា ការដោះលែងបានផ្តល់យុត្តិធម៌ជូន លោក កឹម សុខា រួមទាំងអ្នកដែលគាំទ្រលោកក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយ និងមួយទៀត ជាកិត្តិយស ជាមុខមាត់ របស់រដ្ឋាភិបាលដែលបង្ហាញពីចេតនាដើម្បីស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សឡើងវិញ។
លោកថា៖ «ទី៣ អាចបង្ហាញពីឆន្ទៈក្នុងការសម្រុះសម្រួលផ្សះផ្សាជាតិឡើងវិញ។ ទី៤ហ្នឹងកាត់បន្ថយការរិះគន់ និងសម្ពាធទណ្ឌកម្មផ្សេងៗពីសហគមន៍អន្តរជាតិ មជ្ឈដ្ឋានផ្សេងៗទាំងជាតិនិងអន្តរជាតិ។ ទី៥ យើងគិតថា ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ នឹងបានប្រសើរឡើងវិញនៅកម្ពុជាហើយការជំរុញដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យឱ្យប្រសើរឡើងវិញនេះ យើងដឹងហើយនឹងកសាងទំនុកចិត្តអ្នកវិនិយោគទុន ហើយអាចនឹងជំរុញឱ្យមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជាទៀតផង»។
ចំណែក លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា ប្រធានគណបក្សជំនាន់ថ្មី បានថ្លែងថា ការបន្តឃុំខ្លួន លោក កឹម សុខា មិនផ្តល់ផលប្រយោជន៍អ្វីដល់កម្ពុជាទេ។
លោកថា តែផ្ទុយទៅវិញ វាជំរុញឱ្យមានសម្ពាធ និងការថ្កោលទោស ការដាក់ទណ្ឌកម្ម មានការកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា វិធានការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០ភាគរយ និងព្រមាន ដក៨០ភាគរយទៀត ពីសហគមន៍អឺរ៉ុបជាដើម។ លោកថា បន្ទាត់នយោបាយបែបនេះ ធ្វើជាការខាតប្រយោជន៍ទាំងជាតិ និងទាញទម្លាក់ជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋ។
លោកថា៖ «យើងឃើញសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់សហភាពអឺរ៉ុប ហើយសហរដ្ឋអាមេរិក យើងដឹងហើយថា ប្រទេសដែលប្រកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យ បើយើងរឹតត្បិតសេរីភាព បើយើងរឹតត្បិតសកម្មភាពរបស់អ្នកនយោបាយ រហូតដល់ចាប់អ្នកធ្វើនយោបាយដាក់គុក ឬក៏គាបសង្កត់គំរាមកំហែងបំភិតបំភ័យបែបណា នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ វាក៏ជាការមើលឃើញអំពីលំហូរនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សរួមតូចចង្អៀតទៅៗ»។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា ការដាក់សម្ពាធណាមួយពីប្លុកលោកសេរី ឱ្យមេដឹកនាំកម្ពុជា ស្តារប្រជាធិបតេយ្យ វាមិនមែនជាការជ្រៀតជ្រែកផ្ទៃក្នុងកម្ពុជាអ្វីនោះទេ។ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ ជាការក្រើនរំឭករដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឱ្យគោរពតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលកម្ពុជាត្រូវប្រកាន់យកនូវគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និងនីតិរដ្ឋ។
សម្រាប់ លោកបណ្ឌិត យ៉ង់ ពៅ អគ្គលេខាធិការនៃរាជបណ្ឌិតសភាកម្ពុជារបស់រដ្ឋាភិបាល បានប្រាប់VOD នៅថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈនេះថា ជាទស្សនរបស់លោក វិធានឃុំខ្លួន ឬក៏ដោះលែង ជនជាប់ចោទណាមួយ គឺអាស្រ័យទៅលើទិដ្ឋភាពច្បាប់ ហើយករណី លោក កឹម សុខា ក៏ដូចគ្នាដែរ។
លោកលើកឡើងថា ការទាមទាររបស់បណ្តាប្រទេសជាមិត្ត ដូចជា សហគមន៍អឺរ៉ុបក្តី ឬក៏ប្រទេសណាក្តី វាជារឿងទិដ្ឋភាពដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបញ្ហានយោបាយ។
លោកបញ្ជាក់ថា និយាយជារួម លោកមិនអាចវិភាគអង្គហេតុរបស់ លោក កឹម សុខា បានទេ ហើយថា ការទាមទាររបស់សហគមន៍អឺរ៉ុប ឱ្យដោះលែង លោក កឹម សុខា វាជាជ្រុងមួយនៃការមើលពីក្រៅ។
ចំណែក លោក អំ សំអាត នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូថ្លែងថា សវនាការរឿងក្តីលោក កឹម សុខា បានឈានដល់ដំណាក់កាល នៃការធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់ភាគីអយ្យការនៃសាលាឧទ្ធរណ៍ហើយ បន្ទាប់ពីតុលាការជាន់ខ្ពស់មួយនេះ បានបើកសវនាការចំនួន១១លើក ខណៈដែលនីតិវិធីបន្តដែលនឹងឈានទៅដល់ការប្រកាសសាលក្រម ត្រូវបានពន្យាពេលជាបន្តបន្ទាប់។
លោក អំ សំអាត និយាយថា ការអូសបន្លាយពេលនេះ នាំឲ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់លោក កឹម សុខា នៅក្នុងការទទួលបានការកាត់សេចក្តីដែលមានភាពយុត្តិធម៌។
សភាអឺរ៉ុប កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤ បានជំរុញឱ្យគណៈកម្មការអឺរ៉ុប និងសហភាពអឺរ៉ុប ពិនិត្យសើរើឡើងវិញ ចំពោះការផ្តល់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ «គ្រប់មុខទំនិញទាំងអស់លើកលែងតែអាវុធ (EBA)» ដែលនៅសល់ចំនួន៨០%ជាមួយកម្ពុជា និងពិចារណាដាក់ទណ្ឌកម្មជាក់លាក់លើក្រុមមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការរឹតដ្បិតផ្នែកនយោបាយ ធ្វើឱ្យដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យធ្លាក់ចុះ រហូតទាល់តែអ្នកទោសនយោបាយ សកម្មជនអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សទាំងអស់ ដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ក្រោមបទចោទដែលមានចរិតនយោបាយ ត្រូវបានដោះលែង។
ក្នុងសវនាការកាលពីថ្ងៃទី៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ លោក កឹម សុខា បានថ្លែងប្រាប់សាលាឧទ្ធរណ៍ថា លោកមិនទទួលយកបទចោទ«ក្បត់ជាតិ»ជាដាច់ខាត បើទោះបីជាយកកាំភ្លើងមកភ្ជង់លោកក្តី។
ជាមួយគ្នានេះ សហមេធាវី លោក កឹម សុខា ក៏បានបដិសេធទៅនឹងបទចោទ«សន្ទិដ្ឋិភាពជាមួយបរទេស»ដែលសំដៅទៅលើសហរដ្ឋអាមេរិក នេះផងដែរ។
នាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា ធ្លាប់និយាយថា ការបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ នឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងប៉ះពាល់ដល់ការងារកម្មករប្រមាណជា១លាននាក់ និងប៉ះពាល់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋច្រើនលាននាក់ទៀតដោយប្រយោល។
សហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈស្ថានទូតប្រចាំកម្ពុជា ធ្លាប់បាននិយាយថា លោក កឹម សុខា ជាមនុស្សស្អាតស្អំ ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនដោយអយុត្តិធម៌ ក្រោមការចោទប្រកាន់មិនពិត ហើយថា ដំណើរការច្រើនឆ្នាំ ដើម្បីបំបិទសំឡេង លោក កឹម សុខា ផ្អែកលើបទសមគំនិតប្រឌិត គឺជាបរាជ័យនៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌។
អាមេរិកថា ការបដិសេធសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ ការធ្វើនយោបាយរបស់ លោក កឹម សុខា និងអ្នកនយោបាយផ្សេងទៀត ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា បំណងអន្តរជាតិ និងវឌ្ឍនភាពកន្លងមក ដើម្បីក្លាយជាសង្គមពហុបក្សប្រកបដោយបរិយាបន្ន។
ការបរាជ័យរបស់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នេះ បើគេសង្កេតទៅលើរបាយការណ៍នានា ត្រឹមរយៈពេល១០ឆ្នាំ បានបង្ហាញថា កម្ពុជានៅបន្តស្អុយឈ្មោះលើឆាកអន្តរជាតិ ពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាប្រព័ន្ធ មានអំពើពុករលួយខ្ពស់ ជាប់គ្នាជិត១០ឆ្នាំ បើបៀបធៀបនឹងប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ាន ធ្វើឱ្យពលរដ្ឋច្រើនលាននាក់ញាំញីដោយវិបត្តិបំណុល រួមទាំងការរីករាលដាលនៃបទឧក្រិដ្ឋចាប់ជំរិត។
របាយការណ៍ថ្មីមួយរបស់អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ ចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៥នេះ រកឃើញថា កម្ពុជាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់អំពើពុករលួយកាន់តែអាក្រក់ក្នុងឆ្នាំ២០២៤ ដែលទាមទារឱ្យកម្ពុជាដោះស្រាយបញ្ហានេះជាប្រព័ន្ធ និងទ្រង់ទ្រាយធំ។
បើតាមរបាយការណ៍នេះ កម្ពុជា ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់មានអំពើពុករលួយអាក្រក់ជិត១០ឆ្នាំជាប់គ្នា ដោយសារតែឥទ្ធិពលនយោបាយ ជ្រៀតជ្រែកប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌។
តាមរបាយការណ៍ពី Credit Bureau Cambodia (CBC) ចេញផ្សាយអំឡុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២៤ បានរកឃើញថា ពលរដ្ឋខ្មែរជិត ៥លាននាក់ ជាប់បំណុល ក្នុងនោះមាន៧៦% ជាអ្នកខ្ចីប្រាក់ពីស្ថាប័នតែមួយ ២០%ជាអ្នកខ្ចីប្រាក់ពី២ស្ថាប័ន និង៤% ជាអ្នកខ្ចីប្រាក់ដល់ទៅ ៣ស្ថាប័ន។
នេះមិនទាន់រាប់បញ្ចូលជនរងគ្រោះ រាប់ម៉ឺនគ្រួសារទៀត ដែលកំពុងរួមរិតដោយវិបត្តិបំណុល ដោយសារពួកគេចាញ់បោកក្រុមឧកញ៉ាលក់អចលនទ្រព្យ ដែលស្និទ្ធនឹងមេដឹកនាំ មានឧកញ៉ា ឡេង ណាវ៉ាត្រា អតីតឧកញ៉ា ហ៊ី គឹមហុង និងអតីតឧកញ៉ា ឡេង ចាន់ណា ជាដើម។
ករណីនេះ ធ្វើឱ្យជនរងគ្រោះខ្លះបានសម្លាប់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ដោយសារតែយុត្តិធម៌របស់ពួកគេ ត្រូវបានប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ជាឧបករណ៍នយោបាយ បានកប់ចោលច្រើនឆ្នាំ។ ក្រៅពីនេះ កសិករនៅតាមបណ្តាខេត្ត រាជធានីខ្លះ កំពុងរងការរំលោភបំពានដីធ្លី រួមទាំងជនជាតិដើមភាគតិច ។
រីឯវិបត្តិទីផ្សារលក់កសិផលវិញ កសិករនៅតែបន្តរងគ្រោះ ដែលជាផ្នែកជំរុញឱ្យមានលំហូរចំណាកស្រុកខុសច្បាប់ ប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ច្រើនម៉ឺននាក់ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ដែលខ្លះគេចផុតពីការស្លាប់ ត្រូវបានភាគីថៃ ដឹកមកទម្លាក់ចោលនៅតាមព្រំដែនជាដើម។
វិបត្តិទាំងអស់នេះ ជាកត្តាវាស់វែងនិងជាមូលដ្ឋាន សម្រាប់បងប្អូនពិចារណាដោយខ្លួនឯងថា តើការប្រកួតអំណាចខ្វះសុច្ចរិតភាព ប្រើតុលាការធ្វើជាឧបករណ៍ វាបានផ្តល់ប្រយោជន៍អ្វីខ្លះ ដល់បងប្អូនជាម្ចាស់ឆ្នោត និងផ្តល់ប្រយោជន៍អ្វីខ្លះដល់ប្រទេសជាតិ ជុំវិញវិធានវាយបំបែកកញ្ចក់សង្គម ដើម្បីតែចង់ក្តោបអំណាចបន្តពូជនោះ៕
