ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលនិយាយថា ក្រសួងមហាផ្ទៃនឹងមិនជោគជ័យលើវិធានវះកាត់មន្ត្រីពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀនទេ ដរាបណាក្រសួងសាមីមួយនេះ គ្មានសិទ្ធិអំណាចឯករាជ្យ ដើម្បីបោសសម្អាតអំពើពុករលួយជាប្រព័ន្ធ រួមក្រុមឧក្រិដ្ឋជនស្និទ្ធមេដឹកនាំកំពូលគ្រួសារហ៊ុនផងនោះ។
ការលើកឡើងរបស់ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើល ធ្វើឡើងក្រោយពី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស សុខា បានព្រមានធ្ងន់ៗ ដល់មន្ត្រីដែលពាក់ព័ន្ធនឹងបទល្មើសគ្រឿងញៀន ត្រូវដកខ្លួនថយ ដើម្បីបញ្ចៀសពីការប្រើវិធានវះកាត់។
លោកបានលើកឡើងត្រង់ៗថា បញ្ហាគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជា បើមិនមានការពាក់ព័ន្ធនឹងមន្ត្រីជាអ្នកអនុវត្តច្បាប់មួយចំនួនទេ នោះបញ្ហានេះ មិនកើតឡើងធំដុំដូចបច្ចុប្បន្ននេះទេ។
ការថ្លែងរបស់ លោក ស សុខា បានធ្វើឡើងក្នុងកិច្ចប្រជុំផ្សព្វផ្សាយផែនការយុទ្ធនាការប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់លើកទី១០ កាលពីរសៀលថ្ងៃទី១២ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ និងត្រូវបានដកស្រង់សម្តីយកមកចុះផ្សាយលើគេហទំព័រក្រសួងមហាផ្ទៃ។
លោក ម៉ែន ណាត ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជា និយាយថា លោកគ្មានជំនឿលើសារព្រមាននេះទេ ដោយថា ក្រសួងមហាផ្ទៃគ្មានអំណាចអ្វីទៅវះកាត់បញ្ហានេះទេ បើគ្មានភ្លើងខៀវពីគ្រួសារហ៊ុន ខណៈឧក្រិដ្ឋជនជាច្រើនជាមនុស្សស្និទ្ធ និងជាសាច់ញាតិលោក ហ៊ុន សែន នោះ។
លោកគូសបញ្ជាក់ថា ការបង្ក្រាបបទល្មើសគ្រឿងញៀន ឱ្យមានប្រសិទ្ធិភាព គឺត្រូវអនុវត្តច្បាប់ ការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធអនុវត្តច្បាប់ទាំងនៅក្រសួងមហាផ្ទៃ និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ និងលុបបំបាត់អំពើពុករលួយជាដើម ហើយមិនទៅចាប់តែមន្ត្រី ឬមនុស្សប្រើប្រាស់ និងចែកចាយគ្រឿងញៀនតូចតាចនោះទេ គឺត្រូវចាប់អ្នកនៅពីក្រោយដែលជាមេខ្លោងធំនៃអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មនេះ។
លោកថា៖ «អ្នកដែលនៅខាងក្រោយខ្នងនៃអំពើឧក្រិដ្ឋកម្ម គ្មានបានឃើញចាប់អីមួយទេ។ ករណីល្បីល្បាញគេចុះផ្សាយទាំងកាសែតជាតិ និងអន្តរជាតិអីនានា ដូចជា កុក អាន ដូចជា លី យ៉ុងផាត់ ដូចជា ហ៊ុន តូ អីនោះ អាហ្នឹងដែលត្រូវស៊ើបអង្កេត ព្រោះអ្នកទាំងអស់ហ្នឹងជំពាក់ជំពិនរឿងជួញដូរធំណាស់ ដែលមានទំហំទឹកប្រាក់ពាន់លានដុល្លារ ចាត់វិធានការលើអ្នកអស់ហ្នឹង ហើយអត់ដែលឃើញក្រសួងមហាផ្ទៃ ឬនាយករដ្ឋមន្ត្រីទៅចាត់វិធានការអ្នកអស់ហ្នឹងផងហ្នឹង ហើយទៅធ្វើម៉េចទៅបង្ក្រាបបទល្មើសអស់ហ្នឹងបាន»។
លោកថា បញ្ហានេះ ជាហានិភ័យធ្ងន់ធ្ងរដល់សង្គមជាតិ ដូចជា ប៉ះពាល់ដល់ធនធានមនុស្ស បង្កឱ្យមានឃាតកម្មឬការធ្វើអត្តឃាតដោយសារឥទ្ធិពលគ្រឿងញៀន អំពើហិង្សា កើតមានអំពើល្មើសផ្សេងៗ និងធ្វើឱ្យសង្គមទទួលភាពអយុត្តិធម៌ព្រោះតែអំពើពុករលួយរបស់មន្ត្រីជាដើម។
លោកថា៖ «ដើម្បីឱ្យអនុវត្តច្បាប់ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព ស សុខា អត់មានត្រូវអំពាវនាវទេ ស សុខា ក៏ដោយ ហ៊ុន ម៉ាណែត ក៏ដោយ គឺចាត់វិធានការម៉ឹងម៉ាត់ទៅលើពួកមន្ត្រី ហើយមន្ត្រីណាដែលដាក់គោលដៅថាឱ្យអនុវត្តច្បាប់ហើយ អនុវត្តបរាជ័យ គឺត្រូវបង្ខំឱ្យលាឈប់ពីតំណែង ឬដកតួនាទី ឬបើស៊ើបអង្កេតឃើញថា មានពាក់ព័ន្ធបទឧក្រិដ្ឋ ត្រូវដាក់ទោសដាក់ទណ្ឌកម្មតាមច្បាប់ អាហ្នឹងបានអាចចាត់វិធានការបាន។ បើយើងនិយាយពី ដែលមិនអាចទប់ស្កាត់ករណីគ្រឿងញៀនបាន សមត្ថកិច្ច មេដឹកនាំ គឺអត់សមត្ថភាពដឹកនាំគេ ដូច្នេះហើយបើដឹងខ្លួនប្រញាប់សុំលាឈប់ពីតំណែងឱ្យហើយទៅ កុំឱ្យគេតិះទៀនច្រើនពេក»។
លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន អតីតតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ សាទរចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ក្រសួង នារយៈកាលចុងក្រោយនេះ ដែលបានធ្វើតេស្ត និងមានវិធានការខ្លះលើមន្ត្រីដែលពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀន។ តែយ៉ាងណា លោកមើលឃើញថា ជាចំណាត់ការតិចតួចពេក និងជាការអំពាវនាវដដែលៗស្ទើរគ្រប់អាណត្តិ។
លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន បានលើកឡើងទៀតថា មកដល់ពេលនេះហើយ មិនគួរមានការអំពាវនាវម្តងហើយម្តងទៀត និងរងចាំតែបញ្ជាពីថ្នាក់ដឹកនាំនោះទេ គួរតែចាត់វិធានការច្បាប់ឱ្យបានតឹងរឹង និងជាបន្ទាន់ មិនថាអ្នកពាក់ព័ន្ធនោះជាមន្ត្រី ឬរាស្ត្រ ហើយត្រូវបើកទូលាយ និងការពារដល់ប្រជាពលរដ្ឋដែលហ៊ានរាយការណ៍រឿងគ្រឿងញៀន ទើបអាចទប់ស្កាត់មានប្រសិទ្ធភាព។
លោកបន្តថា បញ្ហាគ្រឿងញៀន ដែលកើតមានធំដុំនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ដោយសារតែបញ្ហាពុករលួយ និងផលប្រយោជន៍។
លោកថ្លែងថា៖ «ដូច្នេះអ្វីដែលយើងទទួលរងគ្រោះនៅពេលនេះ គឺដោយសារការបណ្តែតបណ្តោយបន្តិចម្តងៗ រហូតដល់សង្គមយើងធ្លាក់ក្នុងបញ្ហាជ្រៅបែបហ្នឹង។ ខ្ញុំជឿថា បើយើងរួមគ្នា ហើយមានសមត្ថភាព មានឆន្ទៈពិតប្រាកដក្នុងការកម្ចាត់បញ្ហាគ្រឿងញៀននេះ ខ្ញុំជឿថា យើងនៅតែអាចធ្វើបានទេ។ ហើយបើយើងមិនអាចទប់ស្កាត់បានទេ ប្រទេសយើងហ្នឹង វាប៉ះពាល់ខ្លាំងណាស់ដល់មនុស្សជំនាន់ក្រោយៗទៀត មិនអាចទៅប្រកួតប្រជែងអីនឹងគេបានទេ ព្រោះសង្គមយើងនេះ វាញ៉ាំញីទៅដោយគ្រឿងស្រវឹង គ្រឿងញៀនអីជាដើម»។
កាលពីដើមខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៤ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន ម៉ាណែត បានប្រកាសឱ្យរៀបចំធ្វើតេស្តគ្រឿងញៀនលើមន្ត្រីរាជការទាំងថ្នាក់ជាតិ និងថ្នាក់ក្រោមជាតិ ហើយព្រមានថា ត្រូវបណ្តេញចេញពីក្របខ័ណ្ឌដោយគ្មានករណីលើកលែង ប្រសិនបើរកឃើញមន្ត្រីណាមួយបានប្រើប្រាស់ ឬជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀន។ ក្រោយវិធានការបានដាក់ចេញរយៈពេល ៥ខែ អាជ្ញាធរប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀន បានរកឃើញមន្ត្រីរាជការចំនួន៩៧នាក់ តេស្តឃើញមានសារធាតុញៀន។
សម្រាប់ នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ លោក អំ សំអាត យល់ថា សារដាស់តឿន និងការព្រមានពីការវះកាត់សាច់ស្អុយ ចំពោះមន្ត្រីដែលពាក់ព័ន្ធគ្រឿងញៀន ពីសំណាក់ថ្នាក់ដឹកនាំក្រសួងមហាផ្ទៃនេះ ជារឿងល្អ ខណៈបញ្ហាគ្រឿងញៀននៅតែជាក្តីបារម្ភ និងបង្កផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរសម្រាប់សង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ។
លោកថា៖ «ពីព្រោះបញ្ហាគ្រឿងញៀន បើសិនជាមានមន្ត្រីជាប់ពាក់ព័ន្ធ គឺពិបាកនៅក្នុងការស៊ើបអង្កេត ហើយការទប់ស្កាត់ និងការបង្ក្រាបហ្នឹង គឺមានការពិបាកតែម្តង អីចឹងការរំលឹក និងការដាស់តឿននេះ វាជារឿងល្អមួយ ក៏ប៉ុន្តែត្រូវតែមានការអនុវត្តឱ្យមានប្រសិទ្ធិភាព បើសិនជាមន្ត្រីណានៅតែជាប់ពាក់ព័ន្ធបញ្ហាគ្រឿងញៀន ត្រូវតែវះកាត់ចោល»។
លោក អំ សំអាត បន្តថា ដើម្បីទប់ស្កាត់ និងបង្ក្រាបបញ្ហាគ្រឿងញៀនឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព គឺត្រូវលុបបំបាត់បញ្ហាអំពើពុករលួយ ឬការសូកប៉ាន់ ហ៊ានដាក់ទោសទណ្ឌលើមន្ត្រីដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ បន្ថែមឧបករណ៍និងបច្ចេកទេសក្នុងការស៊ើបអង្កេតនិងស្រាវជ្រាវ ព្រមទាំងត្រូវអនុវត្តច្បាប់ឱ្យមានតម្លាភាព។
ក្នុងឆ្នាំ២០២៤ នាយកដ្ឋាននគរបាលប្រឆាំងគ្រឿងញៀន បានចាប់ខ្លួនជនសង្ស័យពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រឿងញៀនបានជាង ២ម៉ឺន៧ពាន់នាក់ (២៧ ០៦៨នាក់) ក្នុងនោះមានជនបរទេសចំនួន ១ ០៤៥ នាក់ ដែលមាន១៦សញ្ជាតិ។ រីឯគ្រឿងញៀនដែលសមត្ថកិច្ចបានរឹបអូសវិញ គឺមានចំនួនសរុប ១៤.៩តោន ដែលតួរលេខនេះមានការកើនឡើងជាងឆ្នាំ២០២៣ ដែលចាប់បានប្រមាណ ៤តោន។
រដ្ឋាភិបាលចាស់ ធ្លាប់បានប្រកាសបើកយុទ្ធនាការបោសសម្អាតគ្រឿងញៀននេះ តាំងពីឆ្នាំ២០១៧មក ប៉ុន្តែត្រូវបានគេមើលឃើញថា វិធាននេះ បានបរាជ័យ។
បរាជ័យដោយសារតែមិនអាចបោសសម្អាតអំពើពុករលួយជាប្រព័ន្ធបាន រីឯការអនុវត្តច្បាប់ត្រូវសុំគោលការណ៍ពីមេដឹកនាំជាមុន ទើបចុះធ្វើប្រតិបត្តិការបាន។
ចរន្តនេះ បានធ្វើឱ្យកម្ពុជា ប្រែក្លាយជាប្រទេសឆ្លងកាត់ទៅជាដែនឧក្រិដ្ឋជន និងបានរកឃើញទីតាំងច្រើនកន្លែងដែលក្រុមឧក្រិដ្ឋជនលួចលាក់ផលិតគ្រឿងញៀនទៀតផង។
ជុំវិញបញ្ហានេះ អតីតរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង ធ្លាប់និយាយថា ការរីករាលដាលលំហូរគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជា ស្ថិតក្នុងភាពប្រកាសអាសន្ន។
ការសំអាងរបស់ លោក ស ខេង ហាក់ស៊ីគ្នាទៅនឹងការរកឃើញបទលើ្មសគ្រឿងញៀននៅកម្ពុជា ប៉ុន្មានឆ្នាំជាប់គ្នានេះ កំណើនគ្រឿងញៀន បានហក់ឡើយយ៉ាងគំហុក រហូតមានការព្រមានជាថ្មីទៀតពីរដ្ឋាភិបាលបន្តវេនរបស់គណបក្សកាន់អំណាច៕
