ក្រុមអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងអ្នកនយោបាយនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល យល់ឃើញថា ការចាប់ខ្លួនអតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន នៅពេលនេះ ដោយតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេ វាជាការព្រមានមួយដ៏ធំប្រឆាំងមេដឹកនាំផ្តាច់ការដទៃទៀតនៅក្នុងពិភពលោក ក្នុងនោះរួមទាំងកម្ពុជាផង ដោយពួកគេចាត់ទុកថា ការដឹកនាំប្រទេស មិនគួរដើរហួសបន្ទាត់ក្រហម ហើយធ្វើអ្វីស្រេចតែនឹងចិត្ត ដែលផ្ទុយពីធម្មនុញ្ញអន្តរជាតិឡើយ ក្នុងពេលដែលខ្លួននៅមានអំណាចពេញក្នុងដៃ។
លោក ស៊ឹង សែនករុណា ប្រធានអង្គការប្រជាធិបតេយ្យខ្មែរ ប្រចាំនៅប្រទេសអូស្រ្តាលី លើកឡើងថា ការចាប់ខ្លួន លោក ឌូទ័រតេ នេះជាសញ្ញាបង្ហាញឱ្យមេដឹកនាំផ្តាច់ការដទៃទៀត មើលឃើញថា ការដែលចាត់ទុកពលរដ្ឋជាសត្រូវ និងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញប្រឆាំងពួកគេដែលរិះគន់ខ្លួន គឺនឹងទទួលបានលទ្ធផលដូចនេះ ក្រោយអស់ពីអំណាចទៅ។
លោកបន្តថា ស្ថានភាពអតីតមេដឹកនាំហ្វីលីពីនរូបនេះ ប្រហែលជាមិនខុសគ្នាពីអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ធ្លាប់បានអនុវត្តដែរទេ។ លើសពីនេះទៀត មានពលរដ្ឋជាច្រើនពាន់គ្រួសារណាស់មកហើយ ត្រូវរងគ្រោះដោយការដឹកនាំប្រទេស ក្រោមគោលនយោបាយរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក្នុងរយៈពេលជិត៤០ឆ្នាំមកនេះ។
បើតាម លោក ស៊ឹង សែនករុណា បញ្ហាដែលអាជ្ញាធរកម្ពុជាបង្កឡើងប្រមាណ៤ទស្សវត្ស៍មកនេះ ជាការបង្ហាញថា ក៏មានស្ថានទម្ងន់ទោស មិនខុសគ្នាពីលោក ឌូទ័រតេ ប៉ុន្មានដែរទេ។ តែគេត្រូវទាមទារឱ្យមានអ្នករៀបចំបណ្តឹងជាមុន ប្រឆាំងបទឧក្រិដ្ឋទាំងនោះ ទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ទើបអាចប្រាកដថាអំពើល្មើសក្នុងបទឧក្រិដ្ឋនេះ មានប្រសិទ្ធភាព។
ផ្ទុយទៅវិញ បើសំណុំរឿងទាំងនោះ មិនត្រូវបានគេចាត់ចែងទេ មានន័យថា អ្វីដែលជាការឈឺចាប់របស់ជនរងគ្រោះ នៅតែមិនអាចស្វែងរកយុត្តិធម៌បានដដែល។
លោកថា៖ «ជនរងគ្រោះ ឬក៏គណបក្សនយោបាយ និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនានា គឺគួរតែដាក់ពាក្យបណ្តឹងជាផ្លូវការឱ្យច្បាស់លាស់ ដោយមានមេធាវីរៀបចំឱ្យបានត្រឹមត្រូវ តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិគេនឹងទទួលយកនិងពិនិត្យពិចារណា ក្នុងការស៊ើបអង្កេត និងចោទប្រកាន់ទៅលើមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់របស់កម្ពុជាហ្នឹងហើយបាទ»។
លោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌូទ័រតេ បានជាប់ឆ្នោតជាប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន កាលពីឆ្នាំ២០១៦ ហើយអាណត្តិក្នុងរយៈពេល៦ឆ្នាំរបស់លោក ទើបតែចប់កាលពីឆ្នាំ២០២២។
មុនជាប់ឆ្នោត អ្វីដែលធ្វើឱ្យគណបក្សរបស់លោកទទួលបានការគាំទ្រពីពលរដ្ឋហ្វីលីពីននេះ គឺការសន្យាបោសសំអាតគ្រឿងញៀនរហូតដល់ឬសគល់នៃបញ្ហា។
ផ្តើមចេញពីការសន្យានេះហើយ មនុស្សជាង៦ពាន់នាក់ ត្រូវបានអង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ រកឃើញថា ពួកគេត្រូវបាញ់សម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ ក្រោមគោលនយោបាយប្រឆាំងគ្រឿងញៀនរបស់ លោក ឌូទ័រតេ។
ដោយឡែក នៅកម្ពុជាវិញ ត្រូវបានអ្នកវិភាគនយោបាយ និងគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល ប្រៀបធៀបថាបញ្ហានៅហ្វីលីពីននេះ ក៏មិនខុសគ្នាប៉ុន្មានដែរទេពីកម្ពុជា។
អតីតមេដឹកនាំគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ លោក សម រង្ស៊ី បានបង្ហោះសារនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួនថា លោក ហ៊ុន សែន ក៏សាងកំហុសមិនអន់ប៉ុន្មានឡើយពីលោក ឌូទ័រតេ។
លោក សម រង្ស៊ី បានចោទប្រកាន់ថា ចាប់ពីមុនឆ្នាំ១៩៨៥មក អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តី លោក ហ៊ុន សែន មានបាតដៃប្រឡាក់ឈាមច្រើនណាស់ ជាពិសេសប្រឆាំងទៅលើជនស៊ីវិល និងអ្នកនយោបាយដែលមានសំឡេងផ្ទុយពីខ្លួន។
លោក សម រង្ស៊ី បានទាញហេតុផលថា នៅក្នុងសម័យផែនការ ក៥ ដែលមេគំនិតគឺជាវៀតណាម ហើយអ្នកអនុវត្តផែនការសម្លាប់ខ្មែរបន្តពីរបបខ្មែរក្រហមទៀតនេះ ដែលដឹកនាំដោយរបបសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ដែលមានលោក ហ៊ុន សែន ជាក្បាលម៉ាស៊ីន បណ្តាលឱ្យមានជនស៊ីវិល និងអ្នកគ្មានកំហុសរាប់ពាន់នាក់ ត្រូវស្លាប់ដោយសារគ្រុនចាញ់ គ្មានរបបអាហារគ្រប់គ្រាន់ និងជាន់មីនស្លាប់ និងពិការអស់មួយជីវិត។
បើតាមអ្នកនយោបាយចាស់វស្សារូបនេះ ក្រៅពីអំពើល្មើសក្នុងបទឧក្រិដ្ឋទាំងនេះ លោក ហ៊ុន សែន ក៏ជាប់ឈ្មោះជាអ្នកសម្លាប់ពលរដ្ឋ ក្រៅសំណាញ់ច្បាប់ផ្សេងទៀតដែរ តួយ៉ាងអ្នកស្រី ពិសិដ្ឋ ពីលីកា លោកបណ្ឌិត កែម ឡី លោក ឈុត វុទ្ធី អតីតអ្នកតំណាងរាស្រ្ត លោក លិម គិមយ៉ា ព្រះតេជព្រះគុណ សំ ប៊ុនធឿន មេដឹកនាំសហជីព អ្នកនយោបាយសំឡេងជំទាស់ សកម្មជនដីធ្លី និងអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សជាដើម។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ ការបណ្តេញពលរដ្ឋចេញពីលំនៅឋានដោយបង្ខំ និងការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការ ធ្វើជាឈ្នាន់ បានបង្កើតឱ្យមានការឈឺចាប់ ពលរដ្ឋរាប់ម៉ឺនគ្រួសារ មួយរៈពេលចុងក្រោយនេះ។
ស្ថិតក្រោមហេតុផលនេះហើយ ដែលលោក សម រង្ស៊ី អះអាងថា អំពើល្មើសនៃបទឧក្រិដ្ឋ ក្នុងពេលលោក ហ៊ុន សែន នៅមានអំណាចនេះ វាជាតម្រុយមួយដែលនឹងបើកផ្លូវឱ្យតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ICC អាចអនុវត្តនីតិវិធីប្រឆាំងលើលោក ហ៊ុន សែន បានហើយ។
បើទោះបែបណា សម្រាប់លោក សួន សូរីដា ហាក់យល់ឃើញផ្ទុយពីនេះបន្តិច តែក៏មិនបដិសេធដែរថា លោក ហ៊ុន សែន និងរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក គឺពិតជាបានប្រព្រឹត្តិបទឧក្រិដ្ឋ ដូចការរកឃើញពីសហគមន៍ និងអន្តរជាតិមែន។
តែអតីតតំណាងរាស្រ្តគណបក្សសង្រ្កោះជាតិរូបនេះ យល់ឃើញថា អំពើល្មើសរបស់ លោក ហ៊ុន សែន នៅពេលនេះ គឺដូចមិនទាន់ដល់កម្រិតមួយ ដែលតុលារការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ICC ត្រូវចាត់វិធានការនៅឡើយទេ។
លោកបន្តថា ចំណែកនៃបទល្មើសនេះ វាហាក់នៅស្រាលណាស់ បើធៀបនឹងអំពើមនុស្សឃាត ដែលអតីតប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន អនុវត្តក្នុងពេលនៅមានអំណាច។
លោកថា៖ «ការបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងនាមដែលគេហៅថាសំឡេងជំទាស់ អាហ្នឹងវាហាក់មិនមានចែងនៅក្នុងបទឧក្រិដ្ឋនៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌរបស់ICCទេ ខ្ញុំគិតថា តុលាការនេះ នឹងមិនចាត់ការលើមេដឹកនាំកម្ពុជាទេ»។
ផ្ទុយមកវិញ សម្រាប់លោក ស៊ឹង សែនករុណា វិញ លើកឡើងថា បើគេពិនិត្យពីធម្មនុញ្ញរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ICC ប្រាកដណាស់ អ្វីដែលលោក ហ៊ុន សែន អនុវត្តកន្លងទៅនេះ គឺគេចមិនរួចពីដែនយុត្តាធិការ នៃការអនុវត្តដោយតុលាការអន្តរជាតិនេះឡើយ។
លោកបន្តថា ដែនសមត្ថកិច្ចនៃតុលាការប្រឆាំងនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិនេះ គឺសំដៅដល់អំពើល្មើសដែលផ្តាច់យកជីវិតមនុស្ស ក្នុងពេលខ្លួនមានអំណាច។ ទាំងនេះ គឺជាផ្នែកមួយដែលជាតម្រុយនាំទៅដល់ការអនុវត្តនីតិវិធី ដោយតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ICC ហើយ។
លោកថា៖ «បើយើងនិយាយពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ សកម្មភាពមួយចំនួនរបស់មេដឹកនាំកម្ពុជា គឺស្ថិតនៅក្នុងបទល្មើសហ្នឹង ហើយបទល្មើសហ្នឹងទៀតសោធ គេអនុវត្តតែលើមេដឹកនាំប្រទេសទេ»។
ជុំវិញការលើកឡើងនេះ លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ប្រតិកម្មកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែមីនា ថាអ្វីដែលជាការយល់ឃើញរបស់ក្រុមប្រឆាំង និងលោក សម រង្ស៊ី នេះជាអំពើឆ្កួតលីលា និងខុសទំនង។
អ្នកនាំពាក្យរូបនេះ បន្តថា ការរិះគន់ និងការទាមទារឱ្យចង់ លោក ហ៊ុន សែន អនុវត្តទោសនៅចំពោះមុខតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនេះ វាគឺជាការស្រមើស្រមៃរបស់ក្រុមប្រឆាំងប៉ុណ្ណោះ។
ចំណែកលោក អំ សំអាត នាយកទទួលបន្ទុកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្ស លីកាដូ យល់ឃើញថា ជុំវិញរឿងការបញ្ជូនខ្លួនមេដឹកនាំមួយ ឱ្យអនុវត្តទោសក្រោមយុត្តាធិការនៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនេះ វាហាក់ពិបាកបន្តិច។
ការដែលមានភាពស្មុគស្មាញនោះ នៅត្រង់ថា ការអនុវត្តនីតិវិធីទៅបាន លុះត្រាមានការផ្តល់ភ្លើងខៀវពីប្រទេសសាម៉ី ទើបអាចនាំខ្លួនជនសង្ស័យបានទាំងមុន និងក្រោយអស់អំណាច។ បើមិនដូច្នេះទេ បើទោះជាពួកគេត្រូវទទួលបាននិវេទក្រហម ពីប៉ូលីសអាំងទែប៉ូលបែបណាក្តី ក៏មិនអាចទៅរួចដែរ។
លោកថា៖ «នៅក្នុងពិភពលោកនេះ យើងមើលឃើញថា មេដឹកនាំនៃបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនដែលតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិICCចេញដីកាចាប់ខ្លួន ប៉ុន្តែនៅពេលពួកគេនៅមានអំណាច ដីកាចាប់ខ្លួនហ្នឹងហាក់បីដូចជាមិនអាចធ្វើទៅបាន ហើយមេដឹកនាំមួយចំនួនទៀតក្រោយពីអស់អំណាច ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលថ្មីនៃប្រទេសហ្នឹង មិនមានកិច្ចសហការ ក៏ការចាប់ខ្លួនហ្នឹងយើងកម្រឃើញកើតមាន»។
គិតមកដល់ពេលនេះ មានមេដឹកនាំចំនួន ២រូបហើយ នៅតំបន់អាស៊ីនេះ ដែលត្រូវបានតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ICC ចេញដីកាឱ្យចាប់ខ្លួនក្នុងបទល្មើសឧក្រិដ្ឋប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ក្នុងនោះមានមេដឹកនាំភូមាលោក ម៉ីន អ៊ុងលាំង ហើយនិងលោក រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌូទ័រតេ ដែលត្រូវបានតុលាការចាប់ខ្លួន និងកំពុងឃុំខ្លួននៅក្នុងពន្ធនាគារ នៃទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូឡង់។
បើពិនិត្យពីធម្មនុញ្ញ និងគោលការណ៍សំខាន់ៗ ដែលតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនេះ ធ្វើកិច្ចការ បន្ទាប់ពីតុលាការនេះ ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោយឆ្នាំ១៩៩៨មក ក្នុងនោះដែនយុត្តាធិការដែលតុលាការនេះ គ្របដណ្តប់ដូចជាបទល្មើសឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាម បទល្មើសប្រល័យពូជសាសន៍ និងឧក្រិដ្ឋនៃការឈ្លានពាន៕
