រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា បានចែងច្បាស់ថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន អំណាចទាំងអស់ជារបស់ប្រជាពលដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែមជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិ មើលឃើញថា រដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំដោយគ្រួសារហ៊ុន បានអនុវត្តផ្ទុយពីច្បាប់កំពូលនេះ។
យោងតាមមាត្រា៣៥ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា បានចែងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំង២ភេទ មានសិទ្ធិចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងវប្បធម៌របស់ប្រទេសជាតិ។ សេចក្តីស្នើទាំងឡាយ របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវបានទទួលពិនិត្យនិងដោះស្រាយយ៉ាងហ្មត់ចត់ពីអង្គការរដ្ឋ។
បន្ថែមពីនេះ មាត្រា៤១ ចែងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ មានសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិរបស់ខ្លួន សេរីភាពខាងសារព័ត៌មាន សេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ សេរីភាពខាងការប្រជុំ។
ជាមួយគ្នានេះ មាត្រា៤៩ ចែងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូប មានកាតព្វកិច្ចរួមចំណែកកសាងប្រទេសជាតិនិងការពារមាតុភូមិ។ ចំណែកមាត្រា៥១ថ្មី ចែងថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន។ អំណាចទាំងអស់ ជារបស់ប្រជាពលដ្ឋ។
ក៏ប៉ុន្តែការអនុវត្តជាក់ស្តែង គេឃើញអ្នកនយោបាយប្រឆាំង និងសកម្មជនសង្គម ដែលមានសំឡេងមិនស្របនឹងរដ្ឋាភិបាល តែងតែទទួលរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ រហូតដល់មានការចាប់ឃុំខ្លួនក្នុងពន្ធនាគារជាបន្តបន្ទាប់ ដោយសារតែការប្រើប្រាស់សិទ្ធិរបស់ខ្លួន ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់។
លើសពីនេះ គេក៏សង្គេតឃើញមានករណីឃាតកម្មកើតឡើងរាប់សិបករណី ដែលខ្មាន់កាំភ្លើង និងអ្នកនៅពីក្រោយឃាតកម្មមិនត្រូវបានវែកមក ដើម្បីយកមកផ្តន្ទោសនោះទេ។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ អង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ បានបង្កើតឱ្យមានគេហទំព័រមួយមានឈ្មោះថា «អ្នកជាប់ឃុំដោយប្រើសិទ្ធិ»។ តើអ្វីទៅជាអ្នកជាប់ឃុំដោយសារសិទ្ធិ?
គេហទំព័រនេះ បានសរសេរថា រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងស្ថាប័នអនុវត្តច្បាប់មួយចំនួន បានបន្តចាប់ ឃាត់ និងឃុំខ្លួនអ្នកនយោបាយ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស សកម្មជនដីធ្លី សហជីព អ្នកសារព័ត៌មាន និងអ្នកប្រើប្រាស់បណ្តាញសង្គមមួយចំនួន ដោយចោទប្រកាន់ពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌមួយចំនួន ដោយសារតែភាពសកម្មនិយម ឬការបញ្ចេញមតិរបស់អ្នកទាំងនោះ។
លីកាដូ បានរកឃើញថា គិតត្រឹមថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥នេះ លីកាដូបានកត់ត្រាថា មានអ្នកប្រើសិទ្ធិដែលកំពុងជាប់ឃុំចំនួន ៦៥នាក់ ក្នុងនោះពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ៣៥នាក់ បរិស្ថាន៥នាក់ សហជីព២នាក់ ដីធ្លី២នាក់ និងផ្សេងៗ២១នាក់។
ក្នុងចំណោមអ្នកជាប់ឃុំដោយសារសិទ្ធិ ដែលអង្គការលីកាដូបានកត់ត្រាទាំងនោះ ក៏មាន លោក កឹម សុខាអាយុ៧១ឆ្នាំ ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវផ្តន្ទាទោសឱ្យជាប់ឃុំក្នុងផ្ទះ២៧ឆ្នាំ ពីបទសន្ទិដ្ឋិភាពជាមួយបរទេស ដែលគេមើលឃើញថា ជាការចោទបែបប្រឌិត និងជាការបរាជ័យរបស់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដើម្បីតែបំបិទសំឡេងប្រឆាំង។
បន្ថែមពីនេះក៏មានផងដែរ លោក ថាច់ សេដ្ឋា អាយុ៧០ឆ្នាំ អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ត្រូវផ្តន្ទាទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ៣ឆ្នាំ ពីបទញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍ និងលោក ស៊ុន ចន្ធី អាយុ៤១ឆ្នាំ ប្រធានគណបក្សកម្លាំងជាតិ ត្រូវផ្តន្ទាទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ២ឆ្នាំ។
កញ្ញា សេង ធារី អាយុ៥១ឆ្នាំ មានសញ្ជាតិអាមេរិកាំង ត្រូវផ្តន្ទាទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ៦ឆ្នាំ ពីបទញុះញង់ លោក ស្រ៊ុន ស៊្រន សកម្មជនកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ត្រូវចាប់ឃុំខ្លួនពីបទញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍ និង កញ្ញា ភួន កែវរស្មី អាយុ២៤ឆ្នាំ សកម្មជនបរិស្ថាន ត្រូវផ្តន្ទាទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ៦ឆ្នាំ ពីបទរួមគំនិតក្បត់ជាដើម។
អង្គការលីកាដូរួមជាមួយក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលក្នុងស្រុកជាច្រើន និងសហគមន៍អន្តរជាតិ នៃបណ្តាប្រទេសលោកសេរី និងរួមទាំងអង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ បានទាមទារឱ្យមានការដោះលែងអ្នកប្រើសិទ្ធិ ឬហៅថាជាអ្នកទោសមនសិការទាំងនេះ និងលើកចោលបទចោទប្រកាន់ ក៏ដូចជាអនុញ្ញាតឱ្យពួកគេបន្តភាពសកម្មនិយមរបស់ពួកគេស្របទៅតាមច្បាប់។
លោក វិធិត មុនថាប៊ន អ្នករាយការណ៍ពិសេសស្តីពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជា បានថ្លែងនៅឯសម័យប្រជុំលើកទី៥៧ នៃក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីចុងឆ្នាំ២០២៤ ដោយស្នើឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បញ្ឈប់ការបង្ក្រាបលើក្រុមអ្នកប្រឆាំង និងរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងត្រឹមត្រូវ ក្នុងខណៈដែលលំហរសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិកាន់តែរួមតូច។
អ្នកជំនាញរូបនេះ លើកឡើងថា ស្មារតីនៃការបោះឆ្នោតទាមទារឲ្យបញ្ចប់ការបង្ក្រាបលើសំឡេងប្រឆាំង និងចាត់វិធានការចាំបាច់ ដើម្បីធានាឲ្យមានការបោះឆ្នោតពិតប្រាកដ ដែលមានគណបក្សជាច្រើនចូលរួម។ លោក មុនថាប៊ន ថែមទាំងបានរិះគន់ការផ្ទេរអំណាចនៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ២០២៣ថា ធ្វើឡើងតែនៅក្នុងរង្វង់គ្រួសារ ដែលនេះគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងពីបន្តក្តោបក្តាប់អំណាច ដោយគ្មានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យ និងតម្លាភាពទេ។
សម្រាប់ លោក មុត ចន្ថា អតីតនាយខុទ្ទការល័យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ធ្លាប់បានលើកឡើងថា អ្នកក្បត់ជាតិមិនមែនជា លោក កឹម សុខា ឡើយ ផ្ទុយទៅវិញលោកថា លោក កឹម សុខា គឺជាអ្នកការពារ និងតស៊ូមតិដោយអហិង្សា ដើម្បីទាមទារសិទ្ធិមនុស្ស និងសេរីភាព។
លើសពីនេះ លោកថា អ្នកដែលត្រូវចោទពីទោសក្បត់ជាតិ គឺអ្នកដែលធ្វើឱ្យបាតបង់ទឹកដីទៅប្រទេសជិតខាង មិនមែនលោក កឹម សុខា ទេដែលតុលាការគួរតែបើកការស៊ើបអង្កេតករណីនេះ ដើម្បីរកមុខអ្នកក្បត់ជាតិលាក់មុខ។
ចំណែកសហគមន៍អន្តរជាតិ ក៏តែងតែលើកឡើងពីភាពស្អាតស្អំរបស់ លោក កឹម សុខា និងទាមទារឱ្យតុលាការទម្លាក់ចោលបទចោទប្រឆាំងនឹងរូបលោកផងដែរ ក្នុងនោះក៏មានអតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា លោក ផាទ្រីក មើហ្វី ដែលបាននិយាយជាបន្តបន្ទាប់ថា លោក កឹម សុខា ជាមនុស្សស្អាតស្អំ។ វិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិ IRI សហភាពអឺរ៉ុប សភាអាស៊ាន សភា IPU រួមទាំងលោក ដូណាល់ ត្រាំ ផងដែរក្នុងតំណែងជាប្រធានាធិបតីអាមេរិក កាលពីអាណត្តិទីមួយជាដើម សុទ្ធតែបានបញ្ជាក់ពីភាពស្អាតស្អំរបស់ លោក កឹម សុខា និងបានទាមទារជាបន្តបន្ទាប់ឱ្យមានការដោះលែង។
ហេតុអ្វីសហគមន៍អន្តរជាតិទាមទារឱ្យដោះលែង លោក កឹម សុខា និងសកម្មជន?
ក្រៅពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ដែលធានាការពារសិទ្ធិបញ្ចេញមតិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយក៏បានធានាការពារដូចគ្នាផងដែរ ក្នុងនោះមាត្រា៩ ត្រង់ចំណុច១ បានចែងថា ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិមានសេរីភាព និងសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន។ គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវចាប់ខ្លួន ឬឃុំខ្លួនតាមអំពើចិត្តឡើយ លើកលែងតែមានហេតុផល និងស្របតាមនីតិវិធីដែលមានចែងនៅក្នុងច្បាប់។
ចំណែក មាត្រា១៤ ចំណុច១ នៃកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិនេះ ចែងថា ជនគ្រប់រូបត្រូវមានភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខតុលាការ និងសាលាជម្រះក្តី។ ជនគ្រប់រូប ត្រូវមានសិទ្ធិឱ្យសាលាក្តីមានសមត្ថកិច្ចឯករាជ្យ និងមិនលម្អៀងដែលបង្កើតឡើងដោយច្បាប់ ជំនុំជម្រះរឿងក្តីរបស់ខ្លួនដោយសមធម៌និងជាសាធារណៈ។
បើផ្អែកលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា និងមាត្រាមួយចំនួននៃកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិនេះ ទាំង លោក កឹម សុខា និងសកម្មជននយោបាយ សកម្មជនសង្គមដែលកំពុងជាប់ឃុំគ្មានទោសពៃរ៍អ្វីនោះឡើយ ពីព្រោះពួកគាត់គ្រាន់តែប្រើសិទ្ធិដែលមានចែងនៅក្នុងច្បាប់តែប៉ុណ្ណោះ។
វិលទៅសំណួរខាងដើម ថាតើមានហេតុផលអ្វីនៅពីក្រោយការប្រើច្បាប់មិនត្រឹមត្រូវ ដើម្បីកម្ទេចសំឡេងប្រឆាំង?
អ្នកណាៗក៏ដឹងដែរថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់កម្ពុជា គឺជាឧបករណ៍ ដែល លោក ហ៊ុន សែន ប្រើធ្វើជាអាវុទ្ធ ដើម្បីក្តោបអំណាចក្រោយវៀតណាមលើកបន្ទុបចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩មក។
ចំណែក គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គឺជាគូប្រជែងនយោបាយយ៉ាងស្រួចស្រាវជាមួយ លោក ហ៊ុន សែន ហើយ លោក កឹម សុខា និងលោក សម រង្ស៊ី ជាមេដឹកនាំបានចាប់ដៃគ្នានៅពេលនោះ ដែលធ្វើឱ្យគណបក្សនេះ ហក់ឡើងប្រជាប្រិយយ៉ាងគំហុកគំរាមកៅអីរបស់ លោក ហ៊ុន សែន ។
កំណើននៃការហក់ឡើងប្រជាប្រិយភាពនេះ ធ្វើឱ្យមានការព្យាករណ៍ថា គណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំនេះ នឹងឈ្នះការបោះឆ្នោតជាតិ នៅអាណត្តិទី៦ក្នុងឆ្នាំ២០១៨។
ភាពភ័យខ្លាចបាត់បង់អំណាចលើសង្វៀនប្រកួត តាមគន្លងប្រជាធិបតេយ្យនេះហើយ ដែលជាដើមហេតុចម្បងមួយត្រូវបានអ្នកឃ្លាំមើល និយាយថា លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបង្ខំចិត្តកាត់កេរ្តិ៍ខ្មាស់ ប្រឌិតរឿងចោទប្រកាន់ លោក សម រង្ស៊ី និងចាប់ខ្លួន លោក កឹម សុខា ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណារំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលជាគូប្រជែងនយោបាយដ៏ស្រួចស្រាវរបស់ខ្លួន ឱ្យបាននៅមុនការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨។
នៅទីបំផុត គឺនៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ តុលាការកំពូល ក្រោមការដឹកនាំរបស់ លោក ឌិត មន្ទីរ ដែលគាត់ ជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក្រោមបង្គាប់លោក ហ៊ុន សែន បានសម្រេចរំលាយគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំនេះ ចេញពីឆាកនយោបាយ។
សាលដីកានេះ បានព្យួរសិទ្ធិនយោបាយ របស់ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សនេះចំនួន ១១៨នាក់ ក្នុងម្នាក់ៗចំនួន៥ឆ្នាំ និងបើកផ្លូវឱ្យរឹបអូសអាសនៈ ទាំងក្នុងសភា និងឃុំសង្កាត់ ដោយប្រឌិតការចោទចោទប្រកាន់ថា មេបក្សនេះ បានគប់គិតជាមួយបរទេស ដើម្បីផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។
ចំណែកសកម្មជននយោបាយ និងសកម្មជនសង្គមផ្សេងទៀត ដែលលីកាដូរាប់បញ្ចូលជាអ្នកជាប់ឃុំដោយសារសិទ្ធិ ក៏ជាអ្នកទទួលរងគ្រោះដូច លោក កឹម សុខា ផងដែរ។
អ្នកឃ្លាំមើលសង្គម លើកឡើងថា ពួកគាត់ទាំងនោះ មិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វី ដូចការចោទប្រកាន់របស់តុលាការនោះទេ។ ពួកគាត់ជាអ្នកស្រឡាញ់ជាតិ ស្រឡាញ់ទឹកដី ស្រឡាញ់ធនធានធម្មជាតិ ហើយតែងតែបញ្ចេញមតិលើកឡើងពីអំពើអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គម បញ្ហាជនអន្តោប្រវេសន៍វៀតណាម បារម្ភពីការបាត់បង់ទឹកដីទៅប្រទេសជិតខាង ដូចជាករណីការសម្រេចដាក់ខេត្ត៤របស់កម្ពុជា នៅភាគឦសានទៅក្នុងតំបន់អភិវឌ្ឍកម្ពុជា ឡាវ វៀតណាម CLV ក្រោយមកត្រូវបានដកខ្លួនចេញវិញ និងការបំផ្លិចបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ មានការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការយករ៉ែ និងការបូមខ្សាច់ដែលកំពុងតែបន្តកើតឡើងជាដើម។
ថ្មីៗនេះ អាវុធតុលាការ បានបាញ់តម្រង់ទៅលើ លោក រ៉ុង ឈុន ទីប្រឹក្សាគណបក្សកម្លាំងជាតិ និងសកម្មជន២នាក់ទៀត ដោយបង្គាប់ឱ្យបង់ប្រាក់រហូតដល់១០ម៉ឺនដុល្លារ ជុំវិញការណ៍ដែលកសិករនៅខេត្តត្បូងឃ្មុំ អះអាងថា ដីស្រែពួកគេរាប់សិបគ្រួសារធ្លាក់ក្នុងដៃវៀតណាម។
ការបាត់បង់ដីតាមព្រំដែនទៅប្រទេសវៀតំណា នាសម័យទំនើបនេះ តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនខុសច្បាប់ ដែលលោក ហ៊ុន សែន ធ្វើឱ្យរស់ឡើងវិញនៅឆ្នាំ២០០៥ ទោះបីមានការជំទាស់យ៉ាងខ្លាំងខ្លានៅក្នុងសភាពីតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំង។
កាលណោះ លោក ហ៊ុន សែន បានគំរាមរំលាយរបបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញចោល បើព្រះអង្គមិនព្រមឡាយព្រះហស្តលេខា ដើម្បីសម្រេចមហិច្ឆតាវៀតណាម លេបទឹកដី។
ទាំងអស់នេះ ជាឆ្លើយតបទៅនឹងសំណួរដែលថា មានអ្វីនៅពីក្រោយការប្រើច្បាប់ជាអាវុធកម្ទេចសំឡេងប្រឆាំង?៕
