មេដឹកនាំគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល ដែលទើបបង្កើតថ្មីមួយចំនួន និងអ្នកឃ្លាំមើលសង្គមហាក់ដូចជាយល់ស្របគ្នាថា ការធ្វើការជ្រើសរើសមេដឹកនាំប្រទេស គ្មានជម្រើសណាផ្សេង ល្អជាងក្រៅពីការបោះឆ្នោតនោះទេ ប៉ុន្តែវាចាំបាច់ត្រូវបើកលំហរសេរីភាព និងលំហរនយោបាយ ដើម្បីអាចឱ្យគ្រប់គណបក្សនយោបាយធ្វើនយោបាយប្រកួតប្រជែងដោយស្មើភាពគ្នា គ្មានការកៀបសង្កត់គំរាមកំហែង និងក៏ត្រូវរៀបចំស្ថាប័នបោះឆ្នោតឱ្យឯករាជ្យ ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឱ្យអ្នកដែលឈ្នះឆ្នោត ឈ្នះដោយថ្លៃថ្នូរ ឯអ្នកចាញ់ ចាញ់ដោយអស់ចិត្តផងដែរ។
ការលើកឡើងពីបញ្ហានេះ គឺបន្ទាប់ពី លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាតិតស៊ូបានសរសេរសារបង្ហោះនៅលើហ្វេសប៊ុករបស់លោក កាលពីថ្ងៃទី២៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៥ ក្នុងសំណេរដើមថា «យើងអត់ត្រូវលេងល្បែងបោះឆ្នោតជាមួយ ហ៊ុន សែន ទៀតទេ ផ្លូវតែមួយគត់គឺតស៊ូរំដោះជាតិយើងឱ្យទាល់តែបាន។ #ផ្ការីក #ចលនាជាតិតស៊ូ»។
បើទោះបីជា លោក សម រង្ស៊ី មិនបានបញ្ជាក់ថា តើបើមិនចូលរួមបោះឆ្នោតត្រូវទៅធ្វើអ្វីដើម្បីផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំប្រទេសក៏ដោយ ក៏អតីតមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង ដែលត្រូវបានតុលាការ ដែលគេដឹងថានៅក្រោមបញ្ជារបស់ លោក ហ៊ុន សែន កាត់ទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារប្រមាណជាជាង ១៦០ឆ្នាំរូបនេះ តែងតែផ្ញើសារបំផុសឱ្យពលរដ្ឋកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ មន្ត្រីរាជការ ចូលរួមក្នុងចលនាជាតិតស៊ូ ដើម្បីងើបបះបោរតវ៉ាដកគ្រួសារហ៊ុនចេញពីអំណាច។ សម្រាប់លោក សម រង្ស៊ី គ្រួសារហ៊ុន គឺជាគ្រួសារក្បត់ជាតិ បំផ្លាញជាតិ។
កាលពីចុងឆ្នាំ២០២៤ តាមរយៈសារសំឡេងបែកធ្លាយមួយ ផ្ញើទៅកាន់សមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គ្រប់រាជធានីខេត្ត លោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាឱ្យបំផ្លាញក្រុមគណបក្សប្រឆាំងនៅតាមមូលដ្ឋាន ដើម្បីកុំឱ្យមានលទ្ធភាពកសាងកម្លាំងសម្រាប់ចូលរួមការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី៦ ឆ្នាំ២០២៧ និងការបោះឆ្នោតជាតិអាណត្តិទី៨ឆ្នាំ២០២៨។
លោកបាននិយាយក្នុងសម្តីដើមថា៖ «បំផ្លាញកម្លាំងពួកប្រឆាំង កុំឱ្យពួកប្រឆាំងមានកម្លាំងប្រើ បើហ្ហែងប្រឆាំងងើបមួយវ៉ៃមួយ ហ្ហែងចូល ចូលមួយទាញមួយ ហើយទាញបានមួយហ្នឹងគឺថា ឱ្យអ្នកហ្នឹងទៅទាញបន្តទៀតតាមវិធីគឺថា យកលលកទាក់លលក កុំយកដំរីទៅទាក់កូនខ្លា ឬក៏យកដំរីទៅទាក់លលក យកនាគរាជទៅទាក់លលក វាអត់ត្រូវទេ។ អ៊ីចឹងសូមយកចិត្តទុកដាក់ធ្វើកិច្ចការងារហ្នឹងឱ្យបានល្អបំផុតសង្ឃឹមថា ឯកឧត្តមលោកជំទាវធ្វើកិច្ចការងារនេះ ដោយហ្មត់ចត់ ហើយនៅមានយន្តការមួយចំនួន គឺជំនាញខាងរកមុខសញ្ញាសម្រាប់វ៉ៃហ្មង មុខសញ្ញាណាវ៉ៃ មុខសញ្ញាណារឹងអាហ្នឹងគឺចូលវ៉ៃហ្មង»។
ជាការសង្កេត ចាប់តាំងពី លោក ហ៊ុន សែន ដែលគេរិះគន់ថាបានប្រើ លោក ឌិត មន្ទីរ ប្រធានតុលាការកំពូល និងជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឱ្យរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងចាប់ លោក កឹម សុខា ឃុំខ្លួន កាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧មក សកម្មជននយោបាយប្រឆាំងដែលមិនព្រមចុះចូលជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានទទួលរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញយ៉ាងខ្លាំង ដូចជាប្រើក្រុមបាតដៃទី៣តាមវ៉ៃ និងចាប់ដាក់ពន្ធនាគារជាដើម។
ប៉ុន្តែទោះយ៉ាងណា សម្រាប់ លោក គឹម សួរភិរិទ្ធ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សភ្លើងទៀន លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា ប្រធានគណបក្សជំនាន់ថ្មី និងលោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន សហស្ថាបនិកគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា បានលើកឡើងស្រដៀងគ្នាថា សម្រាប់បរិបទកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន គ្មានជម្រើសណាផ្សេងល្អក្នុងការជ្រើសរើសមេដឹកនាំក្រៅពីការបោះឆ្នោតនោះទេ បើទោះបីជាអ្នកនយោបាយទាំងនេះ ទទួលស្គាល់ថា បច្ចុប្បន្នគណបក្សនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាល កំពុងទទួលរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញតាមគ្រប់រូបភាព ពីសំណាក់អាជ្ញាធររបស់រដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ហើយគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គជប) មិនទាន់ឯករាជ្យក៏ដោយ។
អ្នកនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាលត្រូវរួបរួមគ្នា ជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលបើកលំហរសេរីភាព និងប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ព្រមទាំងរៀបចំសមាសភាពក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំ គជប ឱ្យមានលក្ខណៈឯករាជ្យដូចដែលសហគមន៍អឺរ៉ុប អង្គការសហប្រជាជាតិ និងសហគមន៍អន្តរជាតិបានស្នើឡើង។
លោក គឹម សួរភិរិទ្ធ បានថ្លែងថា គណបក្សភ្លើងទៀន និងគណបក្សឆន្ទៈខ្មែរ ក៏ដូចជាគណបក្សនៅក្នុងសម្ព័ន្ធភាពបានសម្រេចជារួមហើយថា គោលដៅរបស់យើង គឺចូលរួមប្រកួតប្រជែងតាមរយៈការបោះឆ្នោតដែលជាមធ្យោបាយដោយអហិង្សា។
ប៉ុន្តែគណបក្សក៏ពិនិត្យផងដែរទៅនឹងស្ថានភាពនយោបាយជាក់ស្តែងពីឥឡូវនេះ រហូតទៅដល់ការបោះឆ្នោតខាងមុខថា តើលំហរសេរីភាពនយោបាយរបស់គណបក្សនីមួយៗ ក៏ដូចជាលំហរសេរីភាពក្នុងការចូលរួមនយោបាយរបស់ពលរដ្ឋ ដូចជាការបញ្ចេញមតិផ្សេងៗទាក់ទងនឹងសកម្មភាពនយោបាយ តើវាមានកម្រិតបែបណា ហើយបើសិនជាលំហររួមតូចដូចពេលបច្ចុប្បន្ន បែរជាកាន់តែរួមតូចទៅ រួមទាំងមានការគំរាមកំហែង ការកៀបសង្កត់ ការបំបិទនូវសិទ្ធិនៃការចូលរួមស្មើភាពគ្នានៅក្នុងដំណើរការឆ្ពោះទៅកាន់តែខ្លាំង នោះគណបក្សនឹងពិចារណាទៀត។
លោកថា៖ «ថាតើយើងអាចចូលរួមការបោះឆ្នោតហ្នឹងបានដែរឬទេ ប្រសិនបើស្ថានភាពក៏ដូចជាបរិយាកាសបោះឆ្នោតហ្នឹងមិនសេរី មិនយុត្តិធម៌ ហើយមិនត្រឹមត្រូវ? ចឹងជំហរចុងក្រោយ គឺផ្អែកទៅលើស្ថានភាពជាក់ស្តែង និងលំហរសេរីភាព ក៏ដូចជាសិទ្ធិនៃការចូលរួមស្មើភាពគ្នានៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងការបោះឆ្នោតមួយ តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ដែលមានតុល្យភាពប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ស្មើគ្នា ហ្នឹងបានយើងគិតថាយើងអាចទទួលយកបាន»។
សម្រាប់ លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា ក្នុងនាមជាអតីតអ្នកទោសនយោបាយ ដែលបានជាប់ពន្ធនាគារ២លើកមានរយៈពេលជិត ៤ឆ្នាំ បានថ្លែងថា ចាប់តាំងពីមានការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមក អ្វីដែលយើងត្រូវគោរពជាចម្បង គឺរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលអនុលោមតាមសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស២៣តុលាឆ្នាំ១៩៩១ ដែលបានកំណត់រៀបចំការបោះឆ្នោត រយៈពេល៥ឆ្នាំម្តង។
ប៉ុន្តែលោកថា ជាអកុសលដោយសារគំនុំនយោបាយ នៃឥស្សរជនជំនាន់ចាស់ ក៏មានការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ហើយក៏បានធ្វើឱ្យរបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ត្រូវរលត់រលាយរួមតូចចង្អៀត ដោយសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ សេរីភាពបញ្ចេញមតិ ការនិយាយស្តីមានការគាបសង្កត់ គំរាមកំហែងដោយការប្រើបទឧក្រិដ្ឋព្រហ្មទណ្ឌ ចាប់អ្នកនយោបាយដាក់គុកជាដើម។
យ៉ាងណាក្តី លោកលើកឡើងថា អ្នកនយោបាយខ្មែរគ្មានជម្រើសណាផ្សេងល្អជាង ក្រៅពីការចូលរួមការបោះឆ្នោតនោះទេ ហើយសង្ឃឹមថា នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខ គជប នឹងធ្វើជាអាជ្ញាកណ្តាលរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយឯករាជ្យ និងអព្យាក្រឹត្យ។
លោកថា៖ «ចឹងហើយកម្ពុជាមិនមានជម្រើសណា សូម្បីសហគមន៍អន្តរជាតិ ក៏យើងមិនអាចមិនយកការបោះឆ្នោតមកចូលរួមប្រកួត ដើម្បីរៀបចំខ្លួនឈ្នះឆ្នោតដឹកនាំប្រទេស អ្នកឈ្នះ ឈ្នះដោយថ្លៃថ្នូរ ដឹកនាំប្រទេសកសាងប្រទេស អ្នកចាញ់ ចាញ់ដោយអស់ចិត្ត ហើយទៅចូលជាតំណាងរាស្ត្រ តំណាងឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ អនុវត្តនីតិរដ្ឋ មានន័យថា យើងធ្វើការជាមួយគ្នាតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជារាស្ត្រតាមរយៈតុល្យភាពនៃអំណាចនីតិបញ្ញត្តិនីតិប្រតិបត្តិ។ អ៊ីចឹងហើយវាអត់មានជម្រើសអី»។
ចំណែកលោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន បានថ្លែងថា ការបោះឆ្នោត គឺជារឿងចាំបាច់សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ពីព្រោះសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ ក៏ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីឱ្យប្រទេសក្លាយទៅជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ ដែលយកការបោះឆ្នោតជាធំ ជាយន្តការមួយចាំបាច់ ក្នុងការធ្វើឱ្យប្រទេសក្លាយទៅជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដដែរ។
លោកថា៖ «ដូច្នេះខ្ញុំនៅតែគាំទ្រការបោះឆ្នោតចឹង ពីព្រោះសហគមន៍អន្តរជាតិបានចំណាយច្រើនណាស់ដើម្បីឱ្យមានការបោះឆ្នោតនេះ ហើយខ្មែរអ្នកតស៊ូគ្រប់ភាគី ក៏តស៊ូដើម្បីឱ្យមានការបោះឆ្នោតហ្នឹងដែរ។ ដូច្នេះការបោះឆ្នោតនៅតែមានសារសំខាន់សម្រាប់ប្រទេសយើង ប៉ុន្តែគ្រាន់តែចង់ធ្វើយ៉ាងម៉េចឱ្យការបោះឆ្នោតនេះ វាមានភាពសុក្រឹត្យ ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌ទៅប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងនាមម្ចាស់ប្រទេសម្ចាស់អំណាច»។
បើតាម លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន នៅពេលនេះ អ្វីដែលគណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល អាចធ្វើបានគឺមានតែព្យាយាមកែតម្រូវភាពអសកម្ម ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតក្តី ពាក់ព័ន្ធយន្តការផ្សេងៗ ឬច្បាប់ផ្សេងៗក្នុងការបោះឆ្នោត។
VOD មិនទាន់អាចទាក់ទង លោក ប៉ែន បូណា ប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីស្នើសុំធ្វើអត្ថាធិប្បាយលើបញ្ហានេះបានទេ នៅថ្ងៃទី៣១ ខែមីនា។
ប៉ុន្តែលោកធ្លាប់បានថ្លែងកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា លោកមិនចាប់អារម្មរណ៍ចំពោះការលើកឡើងរបស់ លោក សម រង្ស៊ី និងក្រុមអ្នកប្រឆាំងជ្រុលនិយមមួយក្តាប់តូចនោះទេ ពីព្រោះរដ្ឋាភិបាលក្រោមការដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានដឹកនាំប្រទេសតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្ស ដោយបានរៀបចំការបោះឆ្នោតជាទៀងទាត់ទៅតាមច្បាប់ ទាំងការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនិងថ្នាក់ក្រោមជាតិ។
ចំណែក លោក វន ចាន់ឡូត អ្នកសិក្សាផ្នែកច្បាប់ លើកឡើងថា មានតែអំណាចដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតទេ ទើបមានស្ថិរភាព ហើយថា មានតែជនផ្ដាច់ការទេ ទើបទទួលបានអំណាចមិនតាមការបោះឆ្នោត និងបោះឆ្នោតដោយមិនសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
លោកបានសរសេរបង្ហោះលើហ្វេសប៊ុករបស់លោកក្នុងសំណេរដើមថា៖ «ដូច្នេះ ក្នុងនាមជាពលរដ្ឋត្រូវតែនាំគ្នាគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រឹងប្រែងព្យាយាមដើរឱ្យដល់គោលដៅតាមស្មារតីដើមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ថ្វីដ្បិតតែការយកស្មារតីដើមរដ្ឋធម្មនុញ្ញមកអនុវត្តសម្រាប់បក្សប្រឆាំង និងប្រជាពលរដ្ឋដែលចង់បានប្រជាធិបតេយ្យវាលំបាក ប៉ុន្ដែវានៅតែជាយន្ដការសមស្រប ត្រឹមត្រូវដែលអន្ដរជាតិទទួលស្គាល់។ ការលំបាកមែនទែន គឺការលេងល្បែងហិង្សា នឹងធ្លាក់ចូលអន្ទាក់ជនផ្ដាច់ការ ហើយគ្មានសង្ឃឹមជោគជ័យ។ ជាបទពិសោធន៍ ខ្មែរច្បាំងគ្នាអស់ចិត្ត ដើម្បីតែរកវិធីឱ្យមានការរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ១៩៩៣»។
យ៉ាងណាក្តី សម្រាប់អ្នកតាមដាននយោបាយ ដែលមិនស្របនឹងរដ្ឋាភិបាល បានលើកឡើងថា ប្រសិនបើស្ថានការណ៍នយោបាយរបស់កម្ពុជា ដូចពេលបច្ចុប្បន្ន មិនត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ ហើយគ្រួសារហ៊ុន នៅតែអាចក្តោបក្តាប់អំណាចពេញណែននៅក្នុងដៃ ដោយអាចញាក់ អាចបញ្ជាបានទៅគ្រប់ស្ថាប័នរដ្ឋ រួមទាំងស្ថាប័នតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ផងនោះ ទៅថ្ងៃមុខប្រសិនបើគណបក្សនយោបាយណាមួយ អាចទទួលបានសំឡេងឆ្នោតច្រើន ដែលជាការគំរាមកំហែងដល់ការកាន់អំណាចតពូជរបស់គ្រួសារហ៊ុន គណបក្សនោះក៏នឹងត្រូវគេប្រឌិតរឿងចោទប្រកាន់ រំលាយចោល និងចាប់ប្រធានគណបក្សដាក់ពន្ធនាគារដូចករណីរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ហើយចាប់ឃុំខ្លួន លោក កឹម សុខា ទាំងបំពានមិនខាន។
លោក កឹម សុខា ដែលជាអ្នកនយោបាយជាតិនិយម ប្រកាន់យកនូវគោលការណ៍អហិង្សា មិនយកខ្មែរណាធ្វើជាសត្រូវ ត្រូវបានតុលាការដែលជាឧបករណ៍នយោបាយរបស់ លោក ហ៊ុន សែន កាត់ឱ្យជាប់ទោស ជាប់ឃុំនៅក្នុងផ្ទះរយៈពេល២៧ឆ្នាំ និងដកសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ ក្រោមការចោទប្រកាន់ពីបទ«ក្បត់ជាតិ» ជាបទចោទដែលមជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិ រួមទាំងអង្គការសហប្រជាជាតិចាត់ទុកថា ជារឿងនយោបាយ៕
