ក្រុមអ្នកវិភាគនយោបាយ ចាត់ទុកថា ដើម្បីអាចបើកផ្លូវឱ្យមានការផ្សះផ្សាជាតិបាន គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធត្រូវចេះយោគយល់ និងអាធ្យាស្រ័យគ្នាក្នុងន័យតម្កល់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ដោយចៀសវាងការរំលោភអំណាច និងប្រើប្រាស់រូបភាពនៃការគំរាមកំហែង និងប្រើវិធានការនយោបាយដោយទុចរិត។
លោកបណ្ឌិត មាស នី អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម និងវិភាគនយោបាយ បានបង្ហោះសារនៅលើបណ្តាញសង្គមរបស់លោក កាលពីថ្ងៃទី២ ខែមេសា នៅចំថ្ងៃដែលបណ្តាគណបក្សនយោបាយ នៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល បង្ហាញវត្តមានក្នុងថ្ងៃគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធសព លោក ហ៊ុន សាន ដែលត្រូវជាបងប្រុសទី១របស់លោក ហ៊ុន សែន ដោយលោកលើកឡើងថា ការផ្សះផ្សាជាតិ គឺវាមិនមែនមានភាពងាយស្រួល ដូចការផ្សាដែក ឬផ្សាអ្វីផ្សេងឡើយ។ ក្នុងន័យនេះ ការផ្សះផ្សាជាតិ ក៏រឹតតែមិនអាចកើតឡើងដោយការបង្ខិតបង្ខំនោះថែមទៀតផង។
បើតាម លោកបណ្ឌិត មាស នី ការបង្ខំ ឬការគំរាមកំហែងជាវិធីដែលជំរុញឱ្យមានការស្អប់ខ្ពើម និងកាន់តែមានការរើសអើងគ្នាខ្លាំងឡើងនៅក្នុងសង្គម។ ជាពិសេសវិធីសាស្រ្តនេះ នឹងនាំឱ្យមានការចង់អឃាតគ្នាមិនចប់ ហើយនៅក្នុងកម្មវិធីនយោបាយមានតែពាក្យថាសងសឹក និងគ្មានបក្សណាដែលអាចធ្វើការជាមួយបាន ក្រៅពីក្រុម និងបក្ខពួករបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ។
ប្រភពបន្តថា៖ «ការផ្សះផ្សាជាតិមិនដូចយើងផ្សាដែកទេ ការផ្សៈផ្សាជាតិក៏មិនអាចកើតឡើងដោយការបង្ខំដែរ។ បង្ខំ ឬគំរាមកាន់តែច្រើន ភាពទុកចិត្តនឹងកាន់តែឃ្លាតឆ្ងាយ ហើយជំនួសដោយការស្អប់ ការរើសអើង លទ្ធផលចុងក្រោយ គឺការធ្វើនយោបាយតាមបែបសងសឹក មានឯងអត់អញ ក្នុងខណៈដែលយើងមានជាតិតែមួយ ទឹកដីរួមជាមួយគ្នា»។
ប្រទេសកម្ពុជា នៅក្រោយរំលាយគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ កាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ ដោយតុលាការកំពូល បានធ្វើឱ្យបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិនយោបាយបន្តធ្លាក់ចុះ និងជំរុញឱ្យកម្ពុជាត្រូវជួបវិបត្តិនយោបាយធ្ងន់ធ្ងរដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ រដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ត្រូវគេសង្កេតឃើញថា បានប្រើគ្រប់វិធីធ្វើយ៉ាងណា រកកំហុសទាល់តែបាន ជាពិសេសទៅលើដៃគូនយោបាយដែលមានប្រៀបជាងខ្លួន ទោះក្នុងហេតុផលមិនសមរម្យក៏ដោយ។
ការរំលាយបក្សប្រឆាំងដ៏ធំ កាលពីជាង១០ឆ្នាំមុន ក្រោមហេតុផលក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំបក្សមានពិរុទ្ធភាព ដែលវាខ្ទាស់ទៅនឹងច្បាប់ ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ ត្រូវគេមើលឃើញថា វាគឺជាចេតនាតែមួយគត់ គឺបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មិនអាចប្រកួតប្រជែងលើគន្លងប្រជាធិបតេយ្យបានតទៅទៀត។ ហេតុនេះ ជាកត្តាដែលនាំឱ្យការឯកភាពជាតិ នឹងមិនអាចកើតឡើងបានទេ។
នៅក្នុងអតីតកាល កម្ពុជាក៏ធ្លាប់មានប្រវត្តិ នៃការបង្រួបបម្រួងនយោបាយដែរ ក្រោយពីបែកបាកផ្ទៃក្នុង ដោយសង្រ្គាមស៊ីវិល អស់ជាច្រើនឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែគ្រប់ភាគីនយោបាយកាលណោះ នៅមិនទាន់មានឥទ្ធិពល និងអំណាចដាច់ ដូចអ្វីដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា កំពុងតែមាននៅក្នុងដៃដូចពេលបច្ចុប្បន្ននេះទេ។
ការផ្សះផ្សាជាតិ ដែលគេមិនអាចខ្វះបាននៅពេលនោះ គឺតួអង្គព្រះមហាក្សត្រ។ ព្រះអង្គ បានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការផ្សះផ្សាជាតិ ដែលមានភាពដ៏សកម្ម ដែលជំរុញឱ្យគ្រប់ភាគីនៃបណ្តាបក្សនយោបាយ ងាកមកអង្គុយលើតុចរចា ហើយនៅទីបំផុត អ្នកនយោបាយដែលមាននិន្នាការផ្ទុយគ្នា ត្រូវបង្ខំចិត្តទទួលយក ការបង្រួបបង្រួមមួយនេះ ក្រោមវត្តមានព្រះមហាក្សត្រ គឺព្រះបាទ សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ។
ជុំវិញរឿងនេះ សម្រាប់អ្នកវិភាគនយោបាយ គឺលោក ប៉ោ មករា យល់ឃើញថា មានហេតុផលជាច្រើន ដែលនាំឱ្យមានរនាំង មិនអាចឱ្យអ្នកនយោបាយកម្ពុជា ឈានទៅរកការផ្សះផ្សាជាតិបាន ក្នុងនោះ បញ្ហាការអនុវត្តច្បាប់ គឺជាមូលហេតុចម្បងមួយដែរ ក្នុងហេតុផលដទៃទៀត។ បន្ថែមពីលើនេះ កម្ពុជានៅតែមិន ទាន់មានភាពចាស់ទុំខាងនយោបាយនៅឡើយ បើទោះជាម្ខាងៗ សុទ្ធតែបានប្រកាសខ្លួនថា ពោរពេញទៅដោយបទពិសោធន៍គ្រប់គ្រាន់ ក្នុងរឿងនយោបាយនេះយ៉ាងណាក៏ដោយចុះ។
ជាងនេះទៀត អ្វីដែលនាំឱ្យគ្រប់ភាគីនយោបាយ មិនអាចត្រូវគ្នា ឬឯកភាពគ្នាលើគោលនយោបាយ ដូចដែលពលរដ្ឋចង់បាននោះ គឺការប្រកាន់បក្ខពួក សែស្រឡាយ និងអំពើពុករលួយ។ រឹតតែបញ្ហាជាងនេះ គឺការភ័យខ្លាចនៃការបាត់បង់អំណាច និងក្រោយអស់ពីអំណាច បារម្ភមានការសងសឹកវិញពីដៃគូនយោបាយ ដែលខ្លួនធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ។ ទាំងនេះ គឺជាហេតុផល ដែលនាំឱ្យអ្នកនយោបាយខ្មែរ គ្មានផ្លូវណាដែលអាចរកច្រកចេញបាន ទៅលើគោលការណ៍ឯកភាពជាតិ និងផ្សះផ្សាជាតិបាន។
លោកបន្តថា៖《ខ្ញុំមើលឃើញថា បញ្ហានយោបាយនៅក្នុងសង្គមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះ ការផ្សះផ្សាជាតិហាក់ដូចជានៅមានកម្រិត មិនទាន់មានពេញលេញ និងរឹងម៉ាំ។ អញ្ចឹងអ្វីដែលអ្នកនយោបាយគួរធ្វើហ្នឹង គឺត្រូវតែគោរពច្បាប់ ត្រូវមើលផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាជនជាធំ ហើយត្រូវតែដោះស្រាយបញ្ហារបស់ប្រជាជនជាធំ》។
មកដល់ពេលនេះ គេសង្កេតឃើញលោក ហ៊ុន សែន នៅតែប្រកាន់ជំហនយោបាយហិង្សា ដូចក្នុងពេលលោកនៅក្នុងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តី។
ថ្មីៗនេះ ប្រធានគណបក្សកាន់អំណាចរូបនេះ បានព្រមានទៀតថា ផែនការតាមកម្ទេចក្រុមប្រឆាំង ងើបមួយវៃមួយនៅតែបន្ត។ កត្តានេះហើយ ដែលក្រុមអ្នកជំនាញគោលនយោបាយឯករាជ្យ ចាត់ទុកថា កម្ពុជានឹងមិនអាចរកឃើញពាក្យសន្តិភាពពិតប្រាកដបានទេ បើទោះជាត្រូវចំណាយពេលច្រើនឆ្នាំតទៅមុខទៀតក៏ដោយ។
ចំណែក លោក សេក សុជាតិ អ្នកប្រឹក្សាយោបល់ផ្នែកអភិវឌ្ឍន៍ផ្នត់គំនិត និងការស្រាវជ្រាវ មានប្រសាសន៍ថា មានរឿងច្រើនណាស់ដែលគ្រប់បណ្តាបក្សនយោបាយត្រូវធ្វើ ជាពិសេសគណបក្សដែលកាន់អំណាច មុននឹងនិយាយដល់រឿងការឯកភាពជាតិនេះ។
លោកបន្តថា កុំថាឡើយទៅដល់ការផ្សះផ្សាជាតិ ប្រសិនបើគ្រប់និន្នាការនយោបាយ មិនទាន់ស្រុះស្រួលគ្នាឱ្យបានល្អ និងមានសំឡេងតែមួយ ទាំងលើគោលការណ៍ និងបទដ្ឋានគតិយុត្តដែលមានស្រាប់ អ្វីផ្សេងពីនេះក៏ពិបាកនឹងសម្រេចដូចគ្នាដែរ។
លោកបន្តថា៖《គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ត្រូវតែទទួលស្គាល់ពីអតីតកាល ជាពិសេសជាមួយនឹងបញ្ហាដែលកើតមាន ហើយបញ្ហាទាំងអស់ហ្នឹង ត្រូវតែមានទៅលើគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ហើយគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ត្រូវតែចូលរួមដោះស្រាយជាមួយគ្នា ទីពីរទាក់ទងនឹងការទទួលខុសត្រូវ ហើយដឹងថា ភាគីនីមួយៗមានលក្ខណៈខុសគ្នាហើយ ប៉ុន្តែបើយើងបន្តទម្លាក់ឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក មិនអាចដោះស្រាយបញ្ហាអីបានទេ》។
សំឡេងប្រជាធិបតេយ្យ វីអូឌី មិនអាចស្នើសុំការបំភ្លឺបានភ្លាមៗទេ ពីអ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅថ្ងៃនេះ ដោយទូរស័ព្ទពុំអាចទាក់ទងបាន។
បើទោះជាបែបណា ជារូបភាពនយោបាយនៅពេលនេះ កម្ពុជាកំពុងទទួលរកការរិះគន់ថា ជារដ្ឋាភិបាលដឹកនាំតាមបែបឯកបក្ស ដូចមុនការបោះឆ្នោត២០១៧ ដដែល។
ជុំវិញស្ថានការណ៍នេះ លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាប្រធានគណបក្សគ្រប់គ្រង់អំណាច ធ្លាប់បានអះអាងថា នៅក្រោយការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្តលើកទី៧ ឆ្នាំ២០២៣ រដ្ឋសភាដែលនឹងកើតក្រោយការបោះឆ្នោតនេះ នឹងលែងជាសភាតាមបែបឯកបក្សតទៅទៀតហើយ។
គេសង្កេតឃើញថា អ្វីដែលលោក ហ៊ុន សែន អះអាងនេះ វាហាក់ដើរផ្ទុយពីការពិត។ គណបក្សភ្លើងទៀន ដែលមានកម្លាំងប្រកួតប្រជែង មិនចាញ់នឹងគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ប៉ុន្មានដែរ ត្រូវបាន គ.ជ.ប និងក្រសួងមហាផ្ទៃ រកឃើញថា មានកំហុសផ្នែករដ្ឋបាល ហើយបិទផ្លូវគណបក្សប្រឆាំងមួយនេះ មិនឱ្យចូលរួមបោះឆ្នោតបាន។ ក្រៅពីនេះ អ្នកនយោបាយពីបក្សជំទាស់ ភាគច្រើនដែលមានឥទ្ធិពល ពួកគេសុទ្ធតែរងបណ្តឹងតាមផ្លូវតុលាការ។ អ្នកទាំងនោះ រកឃើញថា បានបាត់បង់សិទ្ធិ ក្នុងការអនុវត្តនយោបាយ ស្ទើរទាំងស្រុង។នេះក៏ជាមូលហេតុ ដែលនាំឱ្យសំឡេងបក្សប្រឆាំង ចេះតែបន្តចុះខ្សោយ ព្រោះតែពួកគេមិនអាចអនុវត្តបានដោយពេញលេញ ក្នុងសកម្មភាពនយោបាយ នៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន ក្រោមឥទ្ធិពលគំនាបតុលាការ៕
