អ្នកឃ្លាំមើល និយាយថា ដើម្បីសង្គ្រោះជីវភាពពលរដ្ឋពីសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម ដែលមានពេលត្រឹម ៩០ថ្ងៃទៀតនោះ កម្ពុជាចាំបាច់ណាស់ ត្រូវធ្វើឱ្យប្លុកលោកសេរីមានជំនឿថា ខ្លួនមិនមែនជាឧបករណ៍របស់ចិន និងភាពចាំបាច់មួយទៀត គឺត្រូវស្តារប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
ការលើកឡើងនេះ ចំពេលដែលប្រធានាធិបតី ត្រាំ បានបង្កើនការដំឡើងពន្ធដល់មហាអំណាចយក្សចិនដល់១២៥ភាគរយ រីឯប្រទេសចំនួន៧៥ទៀត អាមេរិកផ្អាកអនុវត្តការដំឡើងពន្ធខ្ពស់ ដោយទុកពេល៩០ថ្ងៃ សម្រាប់ការចរចាដោយអនុវត្តត្រឹម១០ភាគរយដូចគ្នា។
ជុំវិញបញ្ហានេះ តំណាងរាស្រ្តបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក សួន សូរីដា និយាយប្រាប់VODនៅថ្ងៃទី១០ ខែមេសានេះថា ដើម្បីសង្គ្រោះសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា មេដឹកនាំកម្ពុជា ចាំបាច់ត្រូវស្តារសិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ និងដោះលែង លោក កឹម សុខា។
លោកថា ការចោទប្រកាន់ លោក កឹម សុខា គប់គិតជាមួយអាមេរិកចង់ផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក៏ជាកត្តាជំរុញឱ្យអាមេរិក មិនពេញចិត្តឈានរហូតការដាក់ទណ្ឌកម្ម គឺដំឡើងពន្ធខ្ពស់មកលើកម្ពុជាផងដែរ។ លើសពីនេះ លោកថា ការមិនស្មោះត្រង់ចំពោះអាមេរិក ដែលមេដឹកនាំកម្ពុជា តែងតែឱបជើងចិនជ្រុល ឬជាឧបករណ៍របស់ចិននោះ ធ្វើឱ្យអាមេរិកមិនពេញចិត្ត ទើបដំឡើងពន្ធខ្ពស់លើកម្ពុជាបែបនេះ។
លោកថា៖ «អ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាត្រូវចរចាជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីទទួលបានជោគជ័យត្រូវស្ពាយពីរចំនុច។ ចំណុចទី១ គឺត្រូវធានាឲ្យបានច្បាស់ អំពីទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម រវាងកម្ពុជាជាមួយអាមេរិក និងកម្ពុជាជាមួយចិន ធ្វើយ៉ាងម៉េចកុំឲ្យកម្ពុជាក្លាយប្រែក្លាយទៅជាប្រទេស សម្រាប់ឆ្លងកាត់ទំនិញរបស់ចិនទៅសហរដ្ឋអាមេរិក រឿងហ្នឹងត្រូវធ្វើឲ្យច្បាស់។ ទី២គឺត្រូវងាកមកគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា តាមរយៈការទម្លាក់ចោលការចោទប្រកាន់ទៅលើ លោក កឹម សុខា ហេតុអ្វីបានខ្ញុំនិយាយចឹង ដោយសារតែរឿងក្តី លោក កឹម សុខា ជារឿងដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ចោទសហរដ្ឋអាមេរិកចង់ផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល»។
អ្នកនាំពាក្យក្រុមប្រឹក្សាជាតិតស៊ូ លោក គឹម សុខ បង្ហោះសារលើហ្វេសប៊ុករបស់នៅថ្ងៃទី១០ខែមេសានេះថា កម្ពុជានឹងនៅតែជាឧបករណ៍របស់ចិន បើសហរដ្ឋអាមេរិក មិនភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌឱ្យស្តារប្រជាធិបតេយ្យ តាមរយៈការដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយ បើកការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវ ។ បំបាត់ពួកម៉ាហ៊្វីយ៉ានិយមដ៏មានអំណាច ដែលជាក្រុមជួញដូរមនុស្ស កេងប្រវ័ញ្ចកម្លាំងពលកម្ម និងឆបោកតាមអនឡាញ។
ក្រៅពីនេះ គឺការធានាអព្យាក្រឹតភាព នៃទំនាក់ទំនងយោធាកម្ពុជា ជាមួយរដ្ឋបរទេស ជាពិសេសការជម្រះឲ្យអស់សង្ស័យអំពីឥទ្ធិពលកងទ័ពចិន នៅមូលដ្ឋានទ័ពសមុទ្ររាម។
លើសពីនេះ ប្រធានចលនាជាតិតស៊ូ លោក សម រង្ស៊ី និយាយថា អាមេរិក និងអឺរ៉ុប លើកលែងពន្ធកម្ពុជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ តែផលចំណេញមិនបានធ្លាក់ដល់ដៃប្រជាជនខ្មែរទេ គឺបានធ្លាក់ត្រឹមដៃថៅកែចិន និងមន្ត្រីពុករលួយខ្មែរតែប៉ុណ្ណោះ។
VODមិនទាន់អាចសុំការអត្ថាធិប្បាយ ពីអ្នកនាំពាក្យក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ លោក មាស សុខសេនសាន នៅឡើយទេ គិតត្រឹមម៉ោងផ្សាយនេះ។
ប៉ុន្តែអ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន ធ្លាប់ប្រាប់VODថា រដ្ឋាភិបាលតាមរយៈរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ពុជា លោកស្រី ចម និម្មល បានប្រាប់រួចហើយពីយន្តការត្រៀមចរចា ជុំវិញវិធានដែលអាមេរិកដំឡើងពន្ធលើកម្ពុជានេះ។
លោកថា៖ «អូ! ខ្ញុំមិនមែនអ្នកសេដ្ឋកិច្ចទេ មិនអាចនិយាយបានទេ ហើយក្នុងនេះជំទាវក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម លោកបានលើកឡើងបង្ហាញជាសាធារណៈរួចហើយថា តើទស្សនៈរដ្ឋាភិបាលថាម៉េច លោកជំទាវក្រសួងពាណិជ្ជកម្មតំណាងឱ្យរដ្ឋាភិបាលហ្នឹង លោកបានបង្ហាញរួចហើយ ជម្រាបជូនសាធារណជនជ្រាបរួចហើយ»។
នាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារនិងសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា សង់ត្រាល់ លោក មឿន តុលា អះអាងថា សម្ពាយដែលកម្ពុជាត្រូវវេចទៅចរចាជាមួយអាមេរិក ជុំវិញវិធានដំឡើងពន្ធនេះ កម្ពុជាត្រូវលាងសម្អាតខ្លួនពីមន្ទិល ដែលអាមេរិកធ្លាប់សង្ស័យថា ជាកូនអ៊ុករបស់ចិន។
មួយវិញទៀត លោកគិតថា បើទោះបីវិធានដំឡើងពន្ធនេះ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក ហាក់មិនផ្តោតលើសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យក្តី តែថាកម្ពុជាអាចប្រឈមនឹងបញ្ហាធំមួយទៀត បើមិនស្តារប្រជាធិបតេយ្យ។
សម្រាប់ លោក តុលា កម្ពុជានៅមានលំហូរទីផ្សារធំៗមួយចំនួនទៀត ក្រៅពីសហរដ្ឋអាមេរិក ដូចជា ទីផ្សារអឺរ៉ុប ចក្រភពអង់គ្លេស និងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿនមួយចំនួនទៀត។ ប៉ុន្តែថា ច្រកទ្វារទីផ្សារប្រទេសទាំងនោះ រួមទាំងសហភាពអឺរ៉ុបផង មានលក្ខណៈគោរពសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិការងារ និងសិទ្ធិនយោបាយ តាមគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ ខណៈការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះEBA ២០ភាគរយ កន្លងទៅ និងព្រមានដក៨០ភាគរយទៀត ដែលនៅសល់ គឺថា ដោយសារតែមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចកម្ពុជា ធ្វើមិនដឹងមិនឮពីការជំរុញឱ្យស្តារប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកថា៖ «រឿងរ៉ាវទំនាក់ទំនងការទូត រវាងកម្ពុជានិងអាមេរិកនេះ គឺវាហាក់ដូចជាប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ មិនសូវជាល្អូកល្អឺនជាមួយគ្នាប៉ុន្មានទេ។ អាមេរិកបារម្ភខ្លាចកម្ពុជាប្រគល់ ឬក៏ផ្តល់ទីតាំងឱ្យចិនដាក់មូលដ្ឋានទ័ព ដូចនៅរាម ដូចនៅកោះកុងជាដើម។ ហើយចំណុចមួយទៀតហ្នឹង គឺរឿងឲ្យចិនហ្នឹងយកទំនិញទៅអាមេរិកដោយដាក់ផ្លាកកម្ពុជា ដើម្បីបានរួចនូវប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ ឬមួយក៏ពន្ធធូរថ្លៃ ឥឡូវចិនទទួលរងពន្ធរហូតដល់ ១២៥% ចឹងអ្វីដែលមេដឹកនាំខ្មែរចាំបាច់ត្រូវវេចស្ពាយយកទៅជជែកចរចាហ្នឹង គឺរឿងហ្នឹងឯង គឺរឿងឱ្យច្បាស់ថាខ្លួនឯងពិតមានអធិបតេយ្យមែន គឺមិនមែនជាឧបករណ៍របស់ចិន»។
សភាអឺរ៉ុប កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៤ ជំរុញឱ្យគណៈកម្មការអឺរ៉ុប និងសហភាពអឺរ៉ុប សើរើឡើងវិញអំណោយផលប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ដែលនៅសល់ចំនួន ៨០% ជាមួយកម្ពុជា ដែលជាការឆ្លើយតបការមិនអើពើស្តារប្រជាធិបតេយ្យ ពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលគ្រួសារហ៊ុន ចាប់តាំងពីមានការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងចាប់មេដឹកនាំគណបក្សនេះ ដាក់ពន្ធនាគារ រួមទាំង លោក កឹម សុខា និងយាយីសំឡេងប្រឆាំងរហូតបច្ចុប្បន្ន។
រីឯ ប្រពន្ធអនុគ្រោះពន្ធ GSP របស់អាមេរិក ក៏កម្ពុជាមិនទាន់ទទួលបានឡើងវិញដែរ ក្រោយពីត្រូវផ្អាកអំឡុងឆ្នាំ២០២០។
ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទាំង២នេះ បានភ្ជាប់កាតព្វកិច្ចគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលជាអំណោយផលដល់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងបង្កើនប្រាក់ចំណូលដល់ពលរដ្ឋច្រើនលាននាក់ ទាំងផ្ទាល់និងប្រយោល តាមរយៈបង្កើតទីផ្សារការងារ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ពិសេសវិស័យកាត់ដេរ។
ប៉ុន្តែអំណោយផលសេដ្ឋកិច្ចទាំងពីរនេះ បានរបូតទៅវិញ ក្រោយបន្ទាត់នយោបាយគ្រួសារហ៊ុន ជិត១០ឆ្នាំទៅនេះ ត្រូវបានគេមើលឃើញថា បានដើរចេញពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ ហើយរអិលកាន់តែលឿនទៅរករបបដឹកនាំបែបផ្តាច់ការ ហើយស្នងតំណែងតពូជ ដូចកូរ៉េខាងជើង៕
