ថវិកាជាតិជាប្រភពចំណូលបានមកពីការប្រមូលពន្ធ-អាករនានាពីប្រជាពលរដ្ឋទូទំាងប្រទេស។ ពន្ធ-អាករនេះ មានការកើនឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ គិតចាប់ពីឆ្នាំ២០១១ដល់ឆ្នាំ២០១៦នេះ។
កាលពីឆ្នាំ២០១១ រដ្ឋាភិបាលចំណាយថវិកាជាតិ២៤៦៣លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១២ចំណាយអស់២៧៧៥លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១៣ចំណាយអស់៣១០០លានដុល្លារ ឆ្នាំ២០១៤ចំណាយអស់៣៣៥៧លានដុល្លារ និងឆ្នាំ២០១៥ចំណាយអស់៣៩០០លានដុល្លារ។
ក្នុងឆ្នាំ២០១៦នេះ រដ្ឋាភិបាលគ្រោងចំណាយថវិកាជាតិប្រហែលជា៤៣០០លានដុល្លារដែលកើនលើសឆ្នាំ២០១៥ចំនួន១៦ភាគរយ។
ប៉ុន្តែ ពលរដ្ឋខ្មែរភាគច្រើន បានអះអាងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា ពួកគេមិនទាន់ដឹងច្បាស់ពីចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបាននោះ យកទៅបែងចែកលើផ្នែកអ្វីខ្លះ ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសនៅឡើយ។
មន្ទិលទំាងនេះ ធ្វើឲ្យពលរដ្ឋភាគច្រើនបង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា ការចាត់ចែងនិងចាយវាយថវិកាជាតិដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបានពីពលរដ្ឋនោះមិនមានតម្លាភាព។
ឈរនៅមុខកន្លែងលក់ដូរមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដៃវិចខ្ចប់អីវ៉ាន់លក់ជូនភ្ញៀវ អ្នកស្រី ណូវ សុភី បានរៀបរាប់ប្រាប់អ្នកយកព័ត៌មានថា គាត់មិនដឹងថា អ្វីជាថវិកាជាតិនោះទេ ដោយអ្នកស្រីថា ជាប់រវល់ប្រកបមុខរបររកប្រាក់ចិញ្ចឹមគ្រួសារ៖ ”អត់ដឹង អត់ដែលចាប់អារម្មណ៍ បើគិតតែពីរកស៊ីខ្លួនឯង ដឹងតែចំណាយ ចំណូលក្នុងគ្រួសារ តែដ៏ថវិកាជាតិ ខ្ញុំអត់ដែលដឹង អត់ដែលចាប់អារម្មណ៍ ចាប់អារម្មណ៍សំខាន់នៅក្នុងគ្រួសារ ព្រោះអីខ្ញុំអត់ដឹង គ្រាន់តែរកស៊ីតិចតួចប៉ុណ្នឹង”។
នៅពេលអ្នកសារព័ត៌មានសួរប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនថា តើរដ្ឋាភិបាលប្រមូលថវិកាជាតិពីអ្នកណា? ហើយថវិកាដែលប្រមូលបាន រដ្ឋាភិបាលយកទៅបែងចែកទៅឲ្យក្រសួងណាខ្លះ ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសជាតិ?
ពលរដ្ឋ៨នាក់ ក្នុងចំណោម១០នាក់ បានឆ្លើយសំនួរនេះប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា ពួកគេមិនចាប់អារម្មណ៍ហើយក៏មិនដឹងថាថវិកាជាតិដែលរដ្ឋប្រមូលពន្ធពីពលរដ្ឋ យកទៅបែងចែកឲ្យក្រសួងណាប៉ុន្មាន ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍលើគម្រោងអ្វីនោះទេ។
បុរសម្នាក់ក្នុងចំណោមមនុស្ស១០នាក់ ឈរក្បែរចិញ្ចឹមផ្លូវក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ បានរៀបរាប់ថា ពួកគេបានបង់ពន្ធឲ្យទៅរដ្ឋជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែពួកគេមិនដឹងថារដ្ឋាភិបាលយកថវិកានោះទៅអភិវឌ្ឍន៍លើផ្នែកអ្វីខ្លះនោះទេ៖ ”ស្តាប់ខាងនយោបាយ ប៉ុន្តែរឿងលុយហ្នឹងមិនសូវដឹង ចាត់ចែងទៅណាៗ អត់សូវដឹងនឹងគេ ដូចអត់ឃើញផ្សព្វផ្សាយឲ្យច្បាស់ថា ត្រូវថវិកានេះយកទៅ មកពីណា អីពីណា អត់សូវដឹងចាត់ចែងទៅណាៗ”។
ចំណែក អ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចលើកឡើងថា ថវិកាជាតិដែលរដ្ឋប្រមូលបានពីការបង់ពន្ធ-អាករពីពលរដ្ឋនោះ រដ្ឋាភិបាលជាអ្នកយកថវិកានោះទៅបែងចែកទៅតាមក្រសួងនីមួយៗធ្វើការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត ក្រុង និងរាជធានីជាដើម។
អ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចបញ្ជាក់ថា ការប្រមូលពន្ធមានពីរប្រភេទគឺពន្ធប្រយោលនិងពន្ធផ្ទាល់។ ពន្ធប្រយោលគេហៅថាអាករ រួមមានការទិញស្រានិងបារី ពោលអ្នកលក់ជាអ្នកយកទៅបង់ពន្ធ។ រីឯពន្ធផ្ទាល់រួមមានពន្ធលើប្រាក់ចំណូល ប្រាក់ចំណេញ ពន្ធប្រថាប់ត្រា ពន្ធផ្ទេរកម្មសិទ្ធិជាដើម ពោលអ្នកដែលរកចំណូលបានត្រូវយកទៅបង់ពន្ធជូនរដ្ឋ ដូចជាការបង់ពន្ធប្រាក់ខែជាដើម។
បុគ្គលិកក្រុមហ៊ុនឯកជនមួយនៅរាជធានីភ្នំពេញ លោក ឌៀប មុនី អះអាងថា គាត់នៅតែមិនអស់ចិត្ត ពីចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបានពីការបង់ពន្ធពីពលរដ្ឋនោះ។ លោកថា ដើម្បីកុំឲ្យពលរដ្ឋមួយចំនួនមានការសង្ស័យថា រដ្ឋាភិបាលនិងមន្ត្រី ចាយវាយថវិកាមិនមានតម្លាភាពនោះ លោកថា រដ្ឋាភិបាលត្រូវបញ្ជាទៅក្រសួងនិមួយៗ ធ្វើការផ្សព្វផ្សាយតាមរយៈហ្វេសប៊ុករបស់ក្រសួង ឬតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានា ជាពិសេសទូរទស្សន៍ជាតិ៖ ”ឲ្យផ្សព្វផ្សាយដូចថា តាមទូរទស្សន៍ ទទក វិទ្យុជាតិ តាមហ្វេសប៊ុកក៏បាន និយាយឲ្យចំថាការផ្សព្វផ្សាយរបៀបណាក៏ដោយឲ្យបានទូលំទូលាយឲ្យដល់អ្នកស្តាប់ អ្នកមើល ដើម្បីឲ្យដឹងថវិកានេះ យកទៅធ្វើអីខ្លះ បានមកពីណា កុំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋសង្ស័យថា យកមកធ្វើអញ្ចេះ មកធ្វើអញ្ចុះ នាំតែមានពាក្យគិតថារដ្ឋាភិបាលពុករលួយ យកមកធ្វើនេះ ធ្វើនោះ ឲ្យគេដឹងថា ធ្វើនេះអស់ប៉ុន្មានផងទៅ ព្រោះឮសូជំពាក់គេ រួចហើយមិនដឹងថាជំពាក់របៀបម៉េច ផ្លូវណាផង”។
អង្គការភាពជាដៃគូថវិកាអន្ដរជាតិបានវាយតម្លៃបង្ហាញថា កម្ពុជាទទួលបានពិន្ទុ៨លើពិន្ទុ១០០ សម្រាប់ សន្ទសន៍តម្លាភាពថវិកាជាតិ ដែលអង្គការនេះបង្ហាញថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាមានលទ្ធភាពតិចតួចក្នុងការទទួលបានព័ត៌មានពីការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិដោយរដ្ឋាភិបាលដែលពួកគេត្រូវយល់ដឹង។
បណ្ឌិតសេដ្ឋកិច្ចនិងជាមន្ត្រីផ្នែកស្រាវជ្រាវនៅបណ្ឌិតសភាកម្ពុជា លោក គី សេរីវឌ្ឍន៍ ពន្យល់ថា ប្រភពថវិកាជាតិដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបានពីប្រជាពលរដ្ឋរួមមានការបង់ពន្ធដីធ្លី ផ្ទះ ពន្ធប្រថាប់ត្រា ពន្ធលើប្រាក់ខែមន្ត្រីរាជការ និងបុគ្គលិកអង្គការ រួមទំាងពន្ធនាំចេញ និងពន្ធនាំចូលទំនិញជាដើម។
លោក គី សេរីវឌ្ឍន៍ យល់ថាចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ ដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមូលបានពីប្រជាពលរដ្ឋជារៀងរាល់ឆ្នាំនោះ រដ្ឋាភិបាលគួរតែផ្សព្វផ្សាយឲ្យបានទូលំទូលាយពីថវិកាជាតិជាពិសេសឲ្យតំណាងរាស្ត្របានដឹងនិងងាយស្រួលពំានាំយកព័ត៌មានពីការចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិយកទៅផ្សព្វផ្សាយបន្ថែមឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបានដឹងពីករណីនោះ។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលោក សុខ ឥសាន មានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋាភិបាលមិនបានលាក់បំាងពីចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិ ដូចការសង្ស័យរបស់ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋនោះទេ ដោយលោកថា ថវិកាដែលប្រមូលបានពីការបង់ពន្ធ-អាករនានាពីពលរដ្ឋនោះ ត្រូវបានបង្ហោះនៅលើវេបសាយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ។
លោកថា សុខ ឥសាន បន្តថា ចំណែកថវិកាដែលបែងចែកទៅឲ្យក្រសួងនIមួយៗធ្វើការអភិវឌ្ឍទំាងថ្នាក់ជាតិ និងថ្នាក់ក្រោមជាតិក្នុងមួយឆ្នាំៗនោះ ត្រូវបានបង្ហោះនៅក្នុងវេបសាយក្រសួងសាមីជាង២០ក្រសួង ដូចជា ក្រសួងការងារ ក្រសួងការពារជាតិ ក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ក្រសួងទេសចរណ៍ និងក្រសួងសុខាភិបាលជាដើម។ លោកថា បើពលរដ្ឋដែលចង់ដឹងព័ត៌មាននេះ អាចចូលក្នុងគេហទំព័ររបស់ក្រសួងខាងលើ។
នៅពេលសួរថា ហេតុអ្វីបានជារដ្ឋាភិបាលមិនធ្វើការផ្សព្វផ្សាយពីចំណូល និងចំណាយតាមក្រសួងនិមួយៗតាម វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍ ជាពិសេសទូរទស្សន៍ជាតិ ឲ្យបានទូលំទូលាយជាងនេះ? លោក សុខ ឥសាន ឆ្លើយថា រដ្ឋាភិបាលមិនមានពេលក្នុងការផ្សព្វផ្សាយ តាមវិទ្យុនិងទូរទស្សន៍នោះបានទេ៖ “មានពេលណា បើសិនជាអង្គុយផ្សាយអាហ្នឹង(ថវិកាជាតិ) ហើយមានពាណិជ្ជកម្មឯណាចូលឧបត្ថម្ភកម្មវិធី ចំណូលចំណាយទូរទស្សន៍ វិទ្យុ ខ្ញុំយល់ថា ដួលអស់ហើយ រាល់ថ្ងៃបានផ្សាយពាណិជ្ជកម្មយកមកបង្វិលទុនសម្រាប់ផ្សាយជាព័ត៌មានផង ផ្សាយជាសីល្បៈផង បើសិនណាគ្រាន់តែផ្សាយ ដើម្បីផ្សាយ ហើយអត់មានចំណូលចំណាយពីពាណិជ្ជកម្មទេ ខ្ញុំយល់ថាមិនមានតុល្យភាពក្នុងការចំណូលចំណាយនេះ នាំឲ្យស្ថាប័ន អង្គភាព ទូរទស្សន៍ អង្គភាពវិទ្យុមិនអាចរស់រានមានជិវិតបានទេ”។
ចំណែក អ្នកស្រាវជ្រាវសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាលោក ចាន់ សុផល យល់ថា រដ្ឋាភិបាលមិនមានចេតនាលាក់បំាងព័ត៌មានថវិកាជាតិនោះទេ។ ប៉ុន្តែលោកសង្កេតឃើញថា ការផ្សព្វផ្សាយពីចំណូលនិងចំណាយថវិកាជាតិនោះ មិនទាន់បានទូលំទូលាយនៅឡើយ។ លោកថា ជម្រើសល្អសម្រាប់ការអប់រំប្រជាពលរដ្ឋ រដ្ឋាភិបាលគួរតែសង្ខេបព័ត៌មានទាក់ទងនឹងថវិកាជាតិនេះ ដើម្បីចែកចាយតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ឬនៅក្នុងវេបសាយរបស់ក្រសួងនិមួយៗ ឬបញ្ជូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៅថ្នាក់ទី៩ឡើងទៅ ដើម្បីឲ្យសិស្សយល់ដឹងច្រើនពីបញ្ហានេះ៖ ”អ្វីៗដែលអាចជ្រួតជ្រាបទៅលើប្រជាពលរដ្ឋបានច្រើនបំផុតគឺមានតែតាមរយៈកម្មវិធីសិក្សាថ្នាក់ទី៩ ទី១០ សូម្បីតែថ្នាក់ទី៩ ទី១០ ទី១១ ក៏មិនបានគ្រប់គ្នាដែរ ពីព្រោអ្នកខ្លះឈប់បាត់ហើយតំាងពី៦ទី៥ផង ទោះយ៉ាងណាក៏គ្រាន់បើដែរ ហើយត្រូវមានកម្រិតមួយចេះដឹងគ្រប់គ្រាន់ហើយបានស្វែងយល់បន្ថែមទៀតពីរឿងស៊ីជម្រៅ”។
តាមរបាយការណ៍អង្កេតលើការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានថវិកាឆ្នាំ២០១៥របស់វេទិកានៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជាឲ្យដឹងថា ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានឲ្យប្រជាពលរដ្ឋយល់ដឹងពីថវិកាជាតិ រដ្ឋាភិបាលត្រូវបង្ហាញឯកសារថវិកាដោយសាមញ្ញ មិនមានលក្ខណៈបច្ចេកទេស ដើម្បីពួកគេយល់ដឹងអំពីហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ។
របាយការណ៍ដដែលបន្តថាចាប់តំាងពីឆ្នាំ២០១៤ ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុបានផ្សព្វផ្សាយ “ថវិកាសង្ខេប” ដែលមានតួលេខចំណូល ចំណាយ និងការវាស់វែងម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ចសរុបមួយចំនួន ប៉ុន្តែថវិកាសង្ខេបនោះមិនត្រូវបានចាត់ទុកជាឯកសារថវិកាសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋអាចយល់បានដ៏ល្អនោះទេ៕
