ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជាកាលពីចុងសប្តាហ៍មុន បានបង្ហាញរបាយការណ៍មួយលើបណ្តាញសង្គមរបស់ខ្លួន និងបញ្ចេញទស្សនៈថា កម្ពុជាងាកចេញពីយុទ្ធសាស្រ្តសេដ្ឋកិច្ចដែលមានតុល្យភាពទៅរកយុទ្ធសាស្រ្តសេដ្ឋកិច្ចដែលមានការពឹងផ្អែកច្រើនទៅលើប្រទេសចិន។
យុទ្ធសាស្ត្រនេះ អាមេរិកថា ចិនទទួលផលចំណេញខ្លាំងពីកម្ពុជារហូតដល់៨៧ភាគរយក្នុងភាពជាដៃគូពាណិជ្ជកម្ម ដោយថា ទំនិញភាគច្រើននាំចូលពីប្រទេសចិន។
មហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចប្លុកលោកសេរីមួយនេះ អះអាងទៀតថា ទំនាក់ទំនងនេះមិនបានជួយទ្រទ្រង់ដល់វិស័យឧស្សាហកម្ម និងទីផ្សារការងារនៅកម្ពុជា ដូចទំនាក់ទំនងជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ឬសហភាពអឺរ៉ុបនោះទេ។
អាមេរិក ថា៖ «ប្រទេសចិន គឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំជាងគេរបស់ប្រទេសកម្ពុជា តែទំនាក់ទំនងនេះចំណេញខ្លាំងទៅខាងប្រទេសចិន។ ប្រហែល ៨៧% នៃទំនិញដោះដូរគ្នា គឺជាទំនិញនាំចូលមកពីប្រទេសចិន ដែលមិនជួយដល់ការធ្វើអោយមានការងារ ឬជួយដល់ឧស្សាហកម្ម ដូចទំនាក់ទំនងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ឬសហភាពអឺរ៉ុបនោះទេ។ នេះគ្រាន់តែជាផ្លូវមួយទៀតដែលប្រទេសកម្ពុជាបានងាកចេញពីយុទ្ធសាស្រ្តសេដ្ឋកិច្ចដែលមានតុល្យភាព និងលក្ខណៈចម្រុះច្រើន ទៅរកយុទ្ធសាស្រ្តសេដ្ឋកិច្ចដែលមានការពឹងផ្អែកច្រើនទៅលើប្រទេសចិន»។
ការលើកឡើងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនេះ ទំនងមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ព្រោះកាលពីចុងខែមុន ក្នុងវេទិកាជួបជាមួយវិស័យឯកជន នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន បានពន្យល់អ្នកចូលរួមពីយុទ្ធសាស្ត្រធ្វើកំណែទម្រង់ជាកញ្ចប់របស់រដ្ឋាភិបាលនូវអ្វីដែលកម្ពុជាអះអាងថា ដើម្បីកាត់បន្ថយការចំណាយថ្លៃដើមរបស់អ្នកវិនិយោគ ដើម្បីទប់ទល់ទៅនឹងសម្ពាធពីប្រទេសមួយចំនួន ។
មេដឹកនាំកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន អះអាងពេលនោះថា កំណែទម្រង់នេះ ធានាឲ្យអ្នកវិនិយោគ មានលទ្ធភាពប្រកួតប្រជែងជាមួយប្រទេសក្នុងតំបន់ ទោះជាគ្មានប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធក៏ដោយ ។
មេដឹកនាំរូបនេះ អះអាងទៀតថា តាមរយៈយុទ្ធសាស្ត្រថ្មីនេះ កម្ពុជានឹងក្លាយជាប្រទេសមានប្រាក់ចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់នៅឆ្នាំ២០៣០ទៀតផង។
បើគេពិនិត្យមើលពីស្ថានភាពនយោបាយបច្ចុប្បន្នវិញ កម្ពុជាកំពុងរងការគំរាមកំហែងពីវិធានការព្យួរប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA របស់សហភាពអឺរ៉ុប និង GSP របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ នោះក៏ដោយសារតែចរន្តនយោបាយមិនទាន់វិលទៅស្តារស្ថានការណ៍ឡើងវិញ ដូចជា ការបើកផ្លូវឲ្យគណបក្សប្រឆាំងបានដំណើរការឡើងវិញ និងដោះលែងមេដឹកនាំបក្សនេះ គឺលោក កឹម សុខា ជាដើម។
ជាការកត់សម្គាល់ កម្តៅនយោបាយបែបនេះ មេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចរបស់កម្ពុជា តែងតែរិះគន់ចំៗទៅលើសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលតែងតែជំរុញពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ តែមេដឹកនាំកម្ពុជាបានសរសើរមហាអំណាចចិន ដែលបានជួយកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងផ្តល់ប្រាក់កម្ចីគ្មានលក្ខខណ្ឌស្មុគស្មាញ។
បញ្ហានេះ បង្កើតជាសំនួរថា «ហេតុអ្វីបានអាមេរិកលាតត្រដាងពីផលចំណេញលើសលុបរបស់ចិនពីកម្ពុជានៅពេលនេះ?»
អ្នកវិភាគនយោបាយលោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា វិភាគថា ការដែលអាមេរិកលាតត្រដាងពីចិន ចំណេញលើសលុបក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយកម្ពុជានេះ អាចជាសារប្រាប់ទៅរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាថា មហាអំណាចណាជាអ្នកជួយកម្ពុជា ហើយមហាអំណាចជាអ្នកកេងចំណេញពីកម្ពុជា។
លោកវិភាគទៀតថា សារនេះ ជាការបើកវាំងនន ឲ្យពលរដ្ឋមើលឃើញពីបញ្ហា ដែលរដ្ឋាភិបាលព្យាយាមលាក់បាំង ពីទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសចិន ។
លោកថា ម្យ៉ាងវិញទៀតថានេះ ក៏ដាស់តឿនរដ្ឋាភិបាលឲ្យពន្លឿនស្តារស្ថានការណ៍ កុំឲ្យកម្ពុជាធ្លាក់ក្នុងវិធានការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធសព្វបែបយ៉ាង ដើម្បីបញ្ចៀសវិបត្តិកម្ពុជាទៅថ្ងៃអនាគត។
លោកថា៖ «កម្ពុជាគួរតែគិត គួរតែពិចារណាពីបញ្ហាហ្នឹង ជាជាងអូសបន្លាយ ជាជាងបិទបាំង ជារនាំងឡប់ឡែ។ កុំឲ្យពលរដ្ឋនៅក្នុងរបាំងឡប់ឡែហ្នឹង ឲ្យគាត់ចេញពីរបាំងឡប់ឡែហ្នឹង ឲ្យគាត់មើលឃើញពីការពិត ចេញពីវាំងនននៃការបាំងហ្នឹង»។
អ្នកវិភាគរូបនេះ វិភាគទៀតថា ការព្យាយាមបង្ហាញពីទំហំពាណិជ្ជកម្មគ្មានតុល្យភាពនេះ ក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងផងដែរថា អាមេរិកនឹងមិនថយក្រោយពីការជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្តារប្រជាធិបតេយ្យទេ បើទោះបីពេលនេះ មេដឹកនាំបង្ហាញពីសញ្ញាប្តូរទិសដៅសេដ្ឋកិច្ចទៅរកមហាអំណាចកុម្មុយនីស្តចិនក៏ដោយ។
សហភាពអឺរ៉ុបបានរាប់ថ្ងៃថយក្រោយលើវិធានការព្យួរ EBA ចាប់ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៩មក ដោយសារតែប្លុកលោកសេរីមួយនេះរកឃើញថា រដ្ឋាភិបាលបានបរាជ័យក្នុងការស្តារស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតាមលក្ខខណ្ឌរបស់ខ្លួន។ សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏គំរាមដូចគ្នាដែរ ពីការស្នើព្យួរប្រព័ន្ធអនុគ្រោះ GSP។
ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះ EBA និង GSP បានផ្តល់ប្រាក់ចំណេញដល់កម្ពុជាពីការមិនបង់ពន្ធ ដល់ទៅជាង១ពាន់លានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំៗ។
អ្នកវិភាគនយោបាយនៅក្រៅប្រទេស លោក គឹម សុខ វិភាគថា សាររបស់ស្ថានទូតអាមេរិកនេះ ចង់ប្រាប់មេដឹកនាំកម្ពុជាថា ចិនមិនមែនជាដៃគូពិតប្រាកដែលនាំការរីកចម្រើនដល់ប្រទេសកម្ពុជាទេ តែថា ទំនាក់ទំនងនេះវាបានសម្លាប់សេដ្ឋកិច្ចខ្លួនឯង ហើយទុកឱកាសឲ្យចិនជាអ្នកចម្រាញ់យកផល។
លោក គឹម សុខ វិភាគទៀតថា សញ្ញានេះ អាមេរិកចង់ប្រាប់ទៅមហាអំណាចចិនដែរថា អាមេរិកមិនដកថយពីកម្ពុជាលើវិធានការជំរុញឲ្យពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនេះទេ។
លោកថា៖ «អាមេរិកកាំងចង់ប្រាប់ចិនថា អាមេរិកមិនដកដៃចេញពីកម្ពុជាទេ។ ហើយមហាអំណាចផុតលេខមួយនេះ ដូចដែលអាមេរិកកាំងធ្លាប់រំឭកហើយរំឭកទៀតថា ខ្លួនជាម្ចាស់ហត្ថលេខីមួយនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។»
នាយកប្រតិបត្តិមជ្ឈមណ្ឌលសម័ន្ធភាពការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស លោក មឿន តុលា មានប្រសាសន៍ថា មហាអំណាចចិន ជាអ្នកផ្តល់ប្រាក់កម្ចី និងជួយកសាងស្ពានថ្នល់ដល់កម្ពុជា។ លោក បន្តថា ចំណែកសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុបក៏ជាទីផ្សារដ៏ធំជាងគេរបស់កម្ពុជា ក្នុងការនាំផលិតផលកាត់ដេរ និងកសិកម្មទៅលក់នៅទីនោះដោយរួចពន្ធ សម្រាប់ទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ចជាតិ និងជួយដល់ពលរដ្ឋខ្មែររាប់លាននាក់។
លោក មឿន តុលា ផ្តល់ជាយោបល់ថា ដើម្បីកុំឲ្យកម្ពុជាជួបវិនាសកម្មដូចពីអតីតកាល ដោយសារតែឥទ្ធិពលមហាអំណាច រដ្ឋាភិបាលគួតែជ្រើសរើសផ្លូវកណ្តាល ដើម្បីរក្សាទាំងកំណើនសេដ្ឋកិច្ច និងទីផ្សារការងារសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរ ។
លោកថា៖ «អញ្ចឹង បើសិនជាយើងបាត់ EBA យើងមានបញ្ហា។ មានន័យថា ចិនមិនមែនជាប្រទេសទទួលទិញទំនិញសំខាន់របស់យើងទេ។ ទំនិញសំខាន់របស់យើង គឺវិស័យកាត់ដេរនេះឯង គឺសម្លៀកបំពាក់ និងស្បែកជើនេះឯង។ អញ្ចឹងទីផ្សារសម្លៀកបំពាក់ និងស្បែកជើងគឺនៅអាមេរិក និងនៅអឺរ៉ុបនេះឯង។»
គិតត្រឹមឆមាសទី១ នៃឆ្នាំ២០១៨ ចិន ជាម្ចាស់បំណុលធំបំផុតរបស់កម្ពុជា ដែលមានចំនួនដល់ទៅជិត ៧ពាន់លានដុល្លារ ឬបានកាន់កាប់ចំណែកបំណុលកម្ពុជាដល់ទៅជាង ៤២ភាគរយ ក្នុងចំណោមបំណុលសរុបដែលកម្ពុជាជំពាក់បរទេស។
អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ និងសារព័ត៌មានដែលមាននិន្នាការទៅលោកខាងលិចមួយចំនួនតែងតែលើកឡើងថា ការផ្ដល់ប្រាក់កម្ចីរបស់ចិនដល់ប្រទេសមួយចំនួនមានលក្ខណៈជាអន្ទាក់បំណុល ហើយចិនប្រើវាដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងតែងតែ បដិសេធចោលរាល់ការចោទប្រកាន់ទាំងនេះ។
អ្នកជំនាញគោលនយោបាយ និងជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកការទូត និងកិច្ចការពិភពលោកនៃមហាវិទ្យាល័យ Occidental សហរដ្ឋអាមេរិក លោក អៀ សុផល មានប្រសាសន៍ថា អ្វីដែលស្ថានទូតអាមេរិក សរសេរលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួន គឺគ្រាន់តែចង់បង្ហាញឲ្យឃើញពីការជៀសវាង និងការព្រងើយកន្តើយរបស់អាជ្ញាធរកម្ពុជា និងចិន ក្នុងការនិយាយពីទំហំនៃពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ លោកបន្តថា ចិននឹងក្លាយជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មទី១របស់កម្ពុជា ជាមួយនឹងទឹកប្រាក់រាប់ពាន់លាន ប៉ុន្តែ វាមានន័យតិចតួចណាស់សម្រាប់កម្ពុជា ដោយសារតែ ពាណិជ្ជកម្មនេះភាគច្រើនចិននាំចូលកម្ពុជា។
លោក អៀ សុផង បញ្ចាក់ថា៖ «គ្មានប្រទេសណាមួយរីកចម្រើនដោយសារតែមានគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចផ្អែកលើការនាំចូលនោះទេ។ មានតែសេដ្ឋកិច្ចតម្រង់ទិសបែបនាំចេញតែប៉ុណ្ណោះ ទើបនាំមកនូវការអភិវឌ្ឍ។»
យោងតាមរបាយការណ៍របស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មក្នុងឆ្នាំ២០១៧ កម្ពុជាបាននាំចូលទំនិញពីចិនមានតម្លៃជាទឹកប្រាក់សរុបជាង ៥២៨៦លានដុល្លារ។ រីឯតម្លៃទឹកប្រាក់ដែលកម្ពុជានាំទំនិញចេញទៅចិនមានជាង ៧៥៣លានដុល្លារ៕
