ការបោះឆ្នោតជាតិអាណត្តិទី៦នេះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ឈ្នះអាសនៈទាំងអស់នៅក្នុងរដ្ឋសភាដែលមានចំនួន ១២៥អាសនៈ។
ជ័យជម្នះទាំងស្រុងរបស់គណបក្សកាន់អំណាចនេះ កើតឡើងក្រោយពីតុលាការកំពូល បានចេញសាលដីការំលាយរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នៅរយៈពេល ៨ខែមុនការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីឆ្នាំមុន។
ភាពចម្រូងចម្រាសនៃការបោះឆ្នោតជាតិលើកនេះ បានជំរុញឲ្យប្លុកលោកសេរី ដែលនាំមុខដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ថ្កោលទោស និងដាក់សម្ពាធទៅរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឲ្យស្តារប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
បញ្ហានេះវាបានបង្កើតជាសំណួរថា តើហេតុអ្វីចំាបាច់មានការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា?
រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលកើតចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ចែងថា «ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ហើយពលរដ្ឋកម្ពុជា គឺជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន។ អំណាចទាំងអស់ជារបស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
មន្ត្រីសម្របសម្រួលអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស ពន្យល់ថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតសេរីត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ បានផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ធំៗ ៥ដល់ប្រទេសជាតិ នោះគឺការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី សង្គមគ្មានការលាបពណ៌គ្នា មិនប្រឈមនឹងការបែកបាក់ជាតិ ទប់ស្កាត់ការកេងចំណេញពីប្រទេសជិតខាង ប្រទេសជាតិមានការអភិវឌ្ឍ និងមានការគាំទ្រពីសហគមន៍អន្តរជាតិ។
លោក កន សាវាង្ស វិភាគថា ប្រព័ន្ធបែបនេះ បានចាប់បង្ខំអ្នកនយោបាយ ឲ្យធ្វើអ្វីៗដើម្បីតែប្រយោជន៍ជាតិ ព្រោះឱកាសនៃការឡើងទៅកាន់អំណាចរបស់ពួកគេ ស្ថិតក្នុងដៃម្ចាស់ឆ្នោត ពោលគឺប្រព័ន្ធបែបនេះ នឹងធ្វើឲ្យអ្នកឈ្នះៗដោយកិត្តិយស រីឯអ្នកចាញ់ៗដោយអស់ចិត្ត។
លោក កន សាវាង្ស ប្រាប់ថា៖ «រឿងសំខាន់ គឺធ្វើឲ្យអ្នកឈ្នះៗដោយមានមុខមានមាត់ ចាប់ដៃគ្នាដើម្បីអភិវឌ្ឍបន្តទៀត ជាមួយអ្នកដែលចាញ់ហ្នឹង ហើយអ្នកដែលប្រកួតចាញ់ឱ្យអស់ចិត្តថា ខ្លួនឯងហ្នឹងកម្លាំងវាអស់ហើយ។ អ៊ីចឹងអាហ្នឹងវាកើតពីស្អី វាកើតពីការបោះឆ្នោតមួយមានការចូលរួម និងទុកចិត្ត ហើយបើបោះឆ្នោតហ្នឹងវាមិនត្រឹមត្រូវ វានៅតែជាបញ្ហាចោទគ្នាទៅវិញទៅមក បង្កើតតែជម្លោះអត់ឈប់»។
ប្រធានគ្រប់គ្រងផ្នែកអង្គេតនៅអង្គការលីកាដូ លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍ថា ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ជំរុញដល់ការលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្សតាមគោលការណ៍គ្រឹះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ លោកថា គោលការណ៍គ្រឹះនេះ បានទប់ស្កាត់វិបត្តិសង្គម និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។
លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍ថា៖ «ឧទាហរណ៍ប្រទេសយើងចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៣មក ពេលបោះឆ្នោតម្តងៗ វាមានការជាប់គាំងនយោបាយ ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់បញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចបញ្ហាសង្គម និងបញ្ហាផ្សេងៗទៀត។ អាហ្នឹងជាផលលំបាកសម្រាប់សង្គមយើង»។
អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះ វិភាគថា បើប្រទេសមួយមានប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមិនរឹងមាំ អ្នកនយោបាយជាអ្នកកំណត់វាសនាពលរដ្ឋ មិនមែនពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោតជាអ្នកកំណត់វាសនាអ្នកនយោបាយទេ។
លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍បន្តថា៖«ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ វាត្រូវឈរនៅលើការប្រកួតប្រជែងដោយស្មើភាពរបស់គណបក្សនយោបាយ។ អ៊ីចឹងអ្វីៗ [ដែលអ្នកនយោបាយធ្វើ ] ត្រូវតែបង្ហាញស្នាដៃឲ្យពលរដ្ឋទុកចិត្ត ជាផលចំណេញសម្រាប់ប្រទេសជាតិ សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល។ តែបើការបោះឆ្នោតមិនត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ទេ អាហ្នឹងអ្នកនយោបាយដើរតួនាទីធំជាងប្រជាពលរដ្ឋ»។
មជ្ឍមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា CCHR បានចេញរបាយការណ៍មួយកាលពីថ្ងៃទី២៧ ខែសីហាកន្លងមក ដោយលើកឡើងថា សេរីភាពបញ្ចេញមតិដែលជាសិទ្ធិមូលដ្ឋាន ពិសេសទំនាស់ដីធ្លី ត្រូវបានអាជ្ញាធររដ្ឋប្រើប្រព័ន្ធតុលាការ និងកងម្លាំង ដើម្បីយាយី និងរំលោកបំពាន។
មជ្ឈមណ្ឌលនេះ បានកត់សម្គាល់ថា រយៈពេល ១ឆ្នាំចាប់ពីខែសីហា ឆ្នាំ២០១៨ ដល់ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩នេះ អ្នកតស៊ូមតិក្នុងជម្លោះដីធ្លី១០៥នាក់ រងការគំរាមកំហែង ក្នុងនោះពលរដ្ឋមានជម្លោះដីធ្លី ២១នាក់ ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចចាប់ដាក់ខ្លួន ពលរដ្ឋមានជម្លោះដីធ្លី ៦០នាក់ ត្រូវបានកោះហៅទៅសាកសួរពីសំណាក់អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន និងតុលាការ ហើយពលរដ្ឋមានជម្លោះដីធ្លី ៥នាក់ ត្រូវបានតុលាការផ្ដន្ទាទោស។
ជាការឆ្លើយតបនឹងរបាយការណ៍នេះ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន បានហៅរបាយការណ៍នេះថា មិនគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនោះទេ ព្រោះថា បានចាប់កំហុសសមត្ថកិច្ច ដែលចុះពង្រឹងសណ្តាប់ធ្លាប់សង្គម។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មានប្រសាសន៍ថា ភាពរឹងមាំនៃប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត ពិតជាបានកាត់បន្ថយជម្លោះនយោបាយក្រោយការបោះឆ្នោត ប៉ុន្តែ លោកថា ការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី អាចជោគជ័យទៅបាននៅប្រទេសជឿនលឿន គេការប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ឯករាជ្យ ព្រោះជម្លោះនយោបាយខ្លះ ទីចុងបំផុតស្ថិតលើដៃតុលាការ។
ការរំលាយបក្សប្រឆាំង និងការចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងមួយនេះ បានកើតឡើងក្រោយពីគណបក្សមួយនេះ ទទួលបានសំឡេងគាំទ្រដល់ទៅជាង ៣លាន ៥សែនសំឡេង ដែលជាចំនួនប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងសំឡេងគាំទ្ររបស់គណបក្សកាន់អំណាច នៅក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់កាលពីឆ្នាំ២០១៧កន្លងមក។
សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប បានយកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ដាក់សម្ពាធរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឲ្យស្តារប្រជាធិបតេយ្យ ដោះលែងលោក កឹម សុខា និងឱ្យអតីតគណបក្សប្រឆាំង បានដំណើរការឡើងវិញ ជាថ្នូរនឹងរក្សាទុកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះផ្នែកពាណិជ្ជកម្មនេះ។
សមាគមរោងចក្រកាត់ដេរកម្ពុជា(GMAC) កាលពីខែសីហា បានបង្ហាញកង្វល់តាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា កម្មករកាត់ដេរកម្ពុជាខ្ទង់ ៧៥ម៉ឺននាក់ នឹងរងផលប៉ះពាល់ដោយផ្ទាល់ ហើយពលរដ្ឋកម្ពុជាខ្ទង់ ៣លាននាក់ទៀត នឹងរងផលប៉ះពាល់ដោយប្រយោល ប្រសិនបើប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ត្រូវបានដកហូតពីកម្ពុជានោះ។
ប៉ុន្តែ អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលលោក ផៃ ស៊ីផាន បានប្រាប់ VOD ថា ការបាត់បង់ EBA ជាការសម្រេចចិត្តរបស់សហភាពអឺរ៉បុ ហើយលោកថា វាមិនស្ថិតលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាទេ។
សរុបសេចក្តីទៅ អ្នកវិភាគយល់ថា កម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវមានប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមួយមានលក្ខណៈសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ តាមយន្តការប្រជាធិបតេយ្យ ទើបអាចជំរុញការអភិវឌ្ឍជាតិប្រកបដោយតម្លាភាព មានយុត្តិធម៌សង្គម ធានាដល់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស លើកកម្ពស់សិទ្ធិម្ចាស់ឆ្នោត ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទប់ស្កាត់ភាពផុយស្រួយនៃការបែកបាក់ជាតិ និងជំរុញដល់យន្តការផ្ទេរអំណាចដោយសន្តិវិធី៕
