កាលពីសប្តាហ៍មុន លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានផ្ញើលិខិតមួយច្បាប់តបទៅប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក ដូណាល់ ត្រាំ ដោយយល់ព្រមបង្កើតក្រុមការងារពិភាក្សាជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីស្ដារទំនាក់ទំនងការទូតឡើងវិញ។
លោក ហ៊ុន សែន បញ្ជាក់ក្នុងលិខិតនោះថា មួយផ្នែកនៃវិបុលភាពរបស់កម្ពុជា ពិតជាបានពីការចូលរួមវិភាគទានរបស់អាមេរិក រួមទាំងទីផ្សារដ៏ទូលំទូលាយ ហើយលោកបង្ហាញជំហរថា មិនត្រូវធ្វើឱ្យបញ្ហាខ្លះក្លាយជាចំណាប់ខ្មាំងនៃប្រវត្តិសាស្ដ្រប្រទេសទាំងពីរនោះទេ។
ក្នុងលិខិតចុះថ្ងៃទី១ ខែវិច្ឆិកា លោក ដូណាល់ ត្រាំ វិញ បានប្រាប់នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាថា វាមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់អនាគតនៃទំនាក់ទំនងទ្វេភាគី ដែលកម្ពុជាត្រឡប់វិលទៅរកមាគ៌ាអភិបាលកិច្ចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យវិញ ដោយព្រមានថា កុំឱ្យកម្ពុជាធ្លាក់ក្នុងហានិភ័យ។
សារឆ្លើយឆ្លងនេះ បង្ហើតជាសំណួរថា តើការប្តេជ្ញាស្ដារទំនាក់ទំនងជាមួយអាមេរិកនឹងវិវឌ្ឍទៅបែបណា?
អ្នកវិភាគ និងតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជា បង្ហាញការយល់ឃើញផ្សេងៗគ្នា។ អ្នកវិភាគនយោបាយ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ហៅការបោះសារឆ្លើយឆ្លងនេះថា វាអាចជួបឧបសគ្គ ឬបរាជ័យតែម្ដង។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ វិភាគថា បញ្ហាវានៅត្រង់ថា ការស្ដារទំនាក់ទំនងនេះ៖ «តម្រូវឱ្យកម្ពុជាត្រូវកសាងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ធានាសិទ្ធិមនុស្ស គោរពច្បាប់ និងរៀបចំការបោះឆ្នោតសេរី និងយុត្តិធម៌ និងប្រកាន់យកអព្យាក្រឹតភាព ដែលទាំងអស់នេះ មានកំណត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ និងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១»។
ប៉ុន្តែ អ្នកវិភាគរូបនេះ លើកហេតុផលថា បើគេពិនិត្យមើលពីរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នវិញ មានប្រភពពីប្រទេសកុម្មុយនីស្ដ ដូចជាវៀតណាម និងរុស្ស៊ី ធ្វើឱ្យផ្លូវទៅរកប្រជាធិបតេយ្យអាចនឹងជួបឧបសគ្គ។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក គឹម សុខ បង្ហាញការយល់ឃើញថា ការជំរុញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក អាចជាការរុញកម្ពុជាឱ្យចូលគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញ តាមកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស និងទប់ឥទ្ធិពលមហាអំណាចចិន។
លោក គឹម សុខ និយាយថា៖ «អ្វីដែលសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវការពីកម្ពុជា គឺជាលក្ខខណ្ឌស្ដារប្រជាធិបតេយ្យ ក្នុងគោលដៅទប់ស្កាត់ការលូកដៃពីចិន ដែលតែងតែប្រើប្រាស់កម្ពុជាឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រយោជន៍ការទូតខ្លះរបស់អាមេរិកកាំងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងជាការទប់ស្កាត់ឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅក្នុងតំបន់ផងដែរ»។
លោក គឹម សុខ វិភាគថា មេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចរបស់កម្ពុជាវិញ អាចនឹងចាប់យកឱកាសនេះ ដើម្បីស្វែងរកសម្បទានណាមួយពីសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីស្ដារមុខមាត់របស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិឡើងវិញ។
ប៉ុន្តែ អ្នកវិភាគរូបនេះ អះអាងថា បើគេវិភាគជុំវិញបញ្ហាដែលបានកើតឡើងជាង ២ឆ្នាំមកនេះ រួមទាំងការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងផង វាពិបាកជឿថា មេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន ព្រមដើរចូលគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញដើម្បីផ្សះផ្សាជាតិ។
លោក គឹម សុខ និយាយបន្តថា៖ «ហើយប្រសិនបានសម្បទានខ្លះពីសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏លោក ហ៊ុន សែន មិនងាយគិតគូរដោយស្មោះត្រង់ក្នុងការវិលទៅកាន់ប្រជាធិបតេយ្យវិញដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ គាត់នឹងរៀបឫកប្រើល្បិចក្នុងឈ្មោះសន្ទនាការទូត ដើម្បីអូសបន្លាយពេលវេលារៀបចំផែនការបន្តអំណាចរបស់គាត់ដដែលហ្នឹង»។
សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រកាសមិនទទួលស្គាល់ជ័យជម្នះរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា អំឡុងបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ដែលការបោះឆ្នោតនោះ បានរារាំងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមិនឱ្យបានចូលរួមនោះឡើយ។
ជាងនេះទៅទៀត សហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសរបស់ខ្លួន អំឡុងខែកញ្ញាឆ្នាំ២០១៩នេះ បានចាត់ទុកការចាប់ឃុំខ្លួនមេដឹកបក្សប្រឆាំង និងការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ថាជាជំហាន «បំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា» និងជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលបើកកិច្ចសន្ទនានយោបាយឡើងវិញ ដើម្បីធានាដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ។
ស្ថានការណ៍នយោបាយមួយរយៈចុងក្រោយ មិនមែនមានតែអ្នកនយោបាយប្រឆាំងទេ ដែលរងការគំរាមកំហែង សូម្បី វិទ្យាស្ថានជាតិប្រជាធិបតេយ្យសម្រាប់កិច្ចការអន្តរជាតិរបស់អាមេរិក ហៅ (NDI) ដែលធ្វើការពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា ក៏ត្រូវបានបណ្ដេញចេញពីកម្ពុជាដែរ។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិបោះឆ្នោត អភិបាលកិច្ច និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសរុបជាង ៣០០ស្ថាប័ន ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលដាក់ក្នុងបញ្ជីឃ្លាំមើលជាក្រុមបដិវត្តន៍ពណ៌ប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា ហៅសារឆ្លើយឆ្លងរវាងនាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា និងប្រធានាធិបតីអាមេរិកថា ជាសញ្ញ្ញាវិជ្ជមានមួយនៃផ្លូវវិលទៅរកការស្ដារប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ប៉ុន្តែ លោកថា វាលឿន ឬយឺតអាស្រ័យលើក្រុមការងារនៃប្រទេសទាំងពីរដែលគ្រោងធ្វើការជាមួយគ្នា។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា ហាក់មានជំនឿថា រដ្ឋាភិបាលទំនងជាគ្មានជម្រើសអ្វីក្រៅពីបង្ខំចិត្តវិលទៅរកគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញនោះទេ បើទោះបីជាមហាអំណាចចិនគាំទ្រគ្រប់ចំណាត់ការរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក៏ដោយ ដោយថា អាមេរិកមានឥទ្ធិពលទាំងក្នុងតំបន់ និងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ ដែលកម្ពុជាជាប្រទេសតូចមួយមិនអាចប្រឆាំងបាន។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា និយាយថា៖ «បើសិនកម្ពុជាបដិសេធ សួរថា បដិសេធបានកម្រិតណា? ហើយចិនអាចជំនួសសហរដ្ឋអាមេរិកបានកម្រិតណា? យើងមើលតែជម្លោះពាណិជ្ជកម្មការទូតហ្នឹង ចិនមិនអាចជំនួសសហរដ្ឋអាមេរិកបានផង»។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា វិភាគទៀតថា មួយវិញទៀត ឥទ្ធិពលនេះ អាមេរិកក៏ត្រៀមសម្រាប់ចាប់បង្ខំកម្ពុជាឱ្យវិលចូលគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញផងដែរ តាមរយៈវិធានការបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិ និងទិដ្ឋការ ជាដើម។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា បន្តថា៖ «ប្រសិនបើកម្ពុជាមិនឆ្លើយតបទៅនឹងគោលការណ៍ដែលសហរដ្ឋអាមេរិកលើកឡើងទេ ខ្ញុំថា កម្ពុជាអាចរងផលប៉ះពាល់ ដូចជា អាច្បាប់ HR526 ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឆ្នាំ២០១៩ នៅកម្ពុជាហ្នឹង ដូចចេញលឿន។ ការអនុវត្តបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិឥស្សរជននឹងចេញហើយ និងមានវិធានការផ្សេងៗទៀតអាចនឹងចេញបន្តបន្ទាប់»។
លោក ដូណាល់ ត្រាំ លើកឡើងក្នុងលិខិតនោះថា ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ ទំនាក់ទំនងសហរដ្ឋអាមេរិកជាមួយកម្ពុជា បានពើបប្រទះនឹងការលំបាក ប៉ុន្តែ លោកថា ភាពរកាំរកូសនេះ មិនបម្រើប្រយោជន៍នៃប្រជាជនអាមេរិក និងកម្ពុជាទេ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត អាមេរិកធានាថា ខ្លួនគោរពឆន្ទៈ និងអធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា និងមិនគាំទ្រឱ្យមានការប្តូររបបឡើយ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ជំពូក៤ ស្ដីពីរបបនយោបាយ មាត្រា ៥១ចែងថា «ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន។ អំណាចទាំងអស់ជារបស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា វិភាគថា សារនេះបង្ហាញថា អាមេរិកមិនបណ្ដោយឱ្យប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា ដើរថយក្រោយដោយសារតែឥទ្ធិពលមហាអំណាចចិននោះទេ ព្រោះការជំរុញរបស់អាមេរិក ស្របតាមធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជា។
ចំណែកនាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន វិញ បានឆ្លើយតបតាមលិខិតនោះដែរថា លោកអរគុណចំពោះការយោគយល់ និងការអត់ធ្មត់របស់មេដឹកនាំអាមេរិក ដោយថា កម្ពុជាមានប្រជាធិបតេយ្យក្មេងខ្ចីនៅឡើយ។
សាស្ដ្រាចារ្យផ្នែកកិច្ចការអន្តរជាតិនៅមហាវិទ្យាល័យ Occidental College នៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋអាមេរិក បណ្ឌិត អៀ សុផល ហៅសារឆ្លើយឆ្លើងនេះថា ពិតជាមានការសន្ទនាពីដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ។
ប៉ុន្តែ អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិរូបនេះ វិភាគថា ក្ដីសង្ឃឹមហាក់ស្ថិតក្នុងភាពងងឹតនៅឡើយ ដោយលោកអះអាងថា វាហាក់បីដូចជាទូកបើកលើផ្ទៃទឹកក្នុងពេលយប់ ឬដូចជា ក្នុងផ្ទះបើកភ្លើងចោល តែគ្មាននរណាម្នាក់មកចូលស្នាក់នៅ។
លោក អៀ សុផល បង្ហាញការយល់ឃើញថា សញ្ញាវិជ្ជមាននៃការស្ដារប្រជាធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជា ត្រូវការពេលតាមដានបន្ថែមទៀត ដោយលោកថា មេដឹកនាំកម្ពុជាទំនងជាមិនលះបង់ការកាន់អំណាចដោយឯកបក្សនោះទេ ប៉ុន្តែ អាមេរិកនៅតែបន្តជំរុញអភិបាលកិច្ចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនេះ៕
