វិបត្តិនយោបាយវាបានជំរុញឱ្យមានចរន្តពីរផ្សេងគ្នាលេចឡើងនោះគឺការធ្វើយុទ្ធនាការអរគុណសន្តិភាពពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាល និងការធ្វើយុទ្ធនាការទាមទាររកយុត្តិធម៌ពីកសិករ កម្មករ និងអ្នកនយោបាយក្រុមជំទាស់។
នៅពេលដែលមនុស្សរស់ក្រោមដំបូលរដ្ឋធម្មនុញ្ញតែមួយ តែប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរដ្ឋមិនអាចចាប់បង្ខំមនុស្សឱ្យរស់នៅស្មើភាពគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ តបតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នោះភាពផុយស្រួយនៃការបែកបាក់ជាតិវានឹងកើតឡើង។
ជម្លោះនយោបាយ វាបានរុញកម្ពុជាឱ្យរងការគំរាមកំហែងកាត់ផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះផ្នែកពាណិជ្ជកម្មពីសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។
ប៉ុន្តែ ពេលកម្ពុជាកំពុងប្រឈមបញ្ហាបែបនេះ គេប្រទះឃើញបដាពាក្យស្លោក«អរគុណសន្តិភាព» ត្រូវបានគេដាក់តាំងនៅមុខក្រសួង មន្ទីរ ក្រសួងយុត្តិធម៌ រួមទាំងសាលាជំនុំជម្រះក្ដី ឬតុលាការផងដែរ ក្រោយពីមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាច ណែនាំផ្ទាល់មាត់ តែប៉ុន្មានសប្តាហ៍ប៉ុណ្ណោះ។
ថ្វីត្បិតតែគ្មានក្រសួងណាមួយពន្យល់ពីយុទ្ធនាការបិទពាក្យ«អរគុណសន្តិភាព»នេះក៏ដោយ ប៉ុន្តែ កន្លងទៅ លោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់ប្រកាសច្រើនដងរួចមកហើយថា សន្តិភាពដែលកម្ពុជារកបានដោយកម្រ កើតចេញពីយុទ្ធសាស្ត្រឈ្នះៗរបស់លោក ហើយថា ត្រូវការពារឱ្យបានទោះក្នុងតម្លៃណាក៏ដោយ។
បើយើងក្រឡេកមើលជ្រុងមួយនៃបញ្ហាសង្គម សម្រាប់មនុស្សមួយចំនួនដែលរស់នៅក្រោមដំបូលរដ្ឋធម្មនុញ្ញដូចគ្នា បែរជាធ្វើយុទ្ធនាការស្វែងរកយុត្តិធម៌ទៅវិញ។
អ្នកទាំងនោះ ភាគច្រើនជាកសិករ កម្មករ និងក្រុមអ្នកនយោបាយប្រឆាំង ដែលពួកគេរស់ក្រោមដំបូលរដ្ឋធម្មនុញ្ញដូចមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលដែលធ្វើយុទ្ធនាការអរគុណសន្តិភាពដែរ។
ភាពខុសគ្នានេះ កសិករមានបញ្ហាដីធ្លីមួយចំនួននៅជាប់ឃុំនៅឡើយ ដូចជាតំណាងសកម្មជនដីធ្លីពីរនាក់នៅខេត្តត្បូងឃ្មុំ គឺលោក ផុន ឈឿន និងលោក សែម សាង។ កសិករខ្លះទៀតរត់គេចខ្លួន ដោយសារមានបណ្ដឹងនៅតុលាការ ។
រីឯតំណាងអ្នកតវ៉ាដីធ្លីម្នាក់ ក្នុងចំណោម៥នាក់ នៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ កាលពីដើមខែមករានេះ ត្រូវបានកម្លាំងកងរាជអាវុធហត្ថខេត្ត ចាប់ឃុំខ្លូន ហើយធ្វើទារុណ រហូតស្លាប់ គឺលោក ទុយ ស្រស់ អាយុជាង៣០ឆ្នាំ ។
នៅសប្តាហ៍មុននេះ តំណាងអ្នកមានជម្លោះដីធ្លីជាង១០០នាក់ មកពីខេត្តកោះកុង ស្វាយរៀង និងត្បូងឃ្មុំ បានឡើងមកដាក់ញត្តិនៅក្រសួងកសិកម្ម ក្រសួងដែនដី ក្រសួងយុត្តិធម៌ និងខុទ្ទកាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី ស្វែងរកយុត្តិធម៌ ប្រឆាំងនឹងការរំលោភបំពានពីសំណាក់ក្រុមហ៊ុន ដើម្បីការពារដីពួកគេជាង២០០០ហិកតា ។
ដូចគ្នានេះដែរ កម្មករជិត១ពាន់នាក់ នៅក្រុងតាខ្មៅ បានដង្ហែញត្តិស្វែងរកយុត្តិធម៌ពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបញ្ហាបើកប្រាក់ឈ្នួល និងប្រាក់អតីតភាពការងារ។
ជម្លោះនយោបាយវិញ សហភាពអឺរ៉ុប កំពុងប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ទាមទារឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជា ស្តារប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។ ការប្រកាសព្យួរ ឬមិនព្យួរនឹងត្រូវធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១២ ខែក្រោយនេះ។
អ្នកឃ្លាំមើលបានប៉ាន់ប្រមាណថា ទឹកប្រាក់ជិត៧០០លានដុល្លារក្នុង១ឆ្នាំ កម្ពុជានឹងខាតបង់ កម្មករ៧៥ម៉ឺននាក់ ក្នុងវិស័យកាត់ដេរប្រឈមនឹងអត់ការងារធ្វើ ពលរដ្ឋខ្មែរ៣លានគ្រួសារទៀតនឹងប៉ះពាល់ដោយប្រយោល បើបក្សកាន់អំណាចមិនស្តារស្ថានការនយោបាយ ដើម្បីរក្សា EBA ។
អ្នកវិភាគនយោបាយមានអសយដ្ឋាននៅក្រៅប្រទេស លោក គឹម សុខ មានប្រសាសន៍ថា សន្តិភាពនៃប្រទេសមួយទាល់តែមានការធានាឱ្យបាននូវសន្តិសុខផ្លូវចិត្តនៃបុគ្គលម្នាក់ៗដែលរស់នៅក្នុងសង្គមជាតិ។ លោកថា ដើម្បីធានាសន្តិសុខផ្លូវចិត្ត ទាល់តែមានយុត្តិធម៌ ចេះសម្របសម្រួលផ្ទៃក្នុងជាតិ ។
លោកថា៖ «វោហារសាស្ត្រសន្តិភាពដែលខ្វះយុត្តិធម៌ និងមិនមានការសម្របសម្រួលផ្ទៃក្នុងជាតិ គឺសង្គ្រាមចិត្តសាស្ត្រនយោបាយដែលគ្រាន់តែមានភាពស្ងប់ស្ងាត់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងអំណាចបែបចុងកាណុង គ្មានស្ថិរភាពសម្រាប់សង្គមទាំងមូលទេ»។
លោក គឹម សុខ ហៅ សន្តិភាពដែលបក្សកាន់អំណាចអះអាង ជាសន្តិភាពស្ថិតក្រោមចុងកាណុង លោកថា សន្តិភាពបែបនេះ វានឹងវិវដ្តទៅរកជម្លោះបដិបក្ខ រវាងកម្លាំងធំពីរកាន់តែខ្លាំង គឺកម្លាំងសច្ចៈចង់បានយុត្តិធម៌ និងកម្លាំងផ្តាច់ការគោលដៅអំណាច ។
អ្នកវិភាគរូបនេះ បង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា ស្ថានភាពនេះវានឹងជំរុញឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំណាមួយនៅថ្ងៃអនាគតដោយចៀសមិនផុត បើគ្មានអ្វីប្រែប្រួល។
អង្គការសមាគម៨២ ដែលសកម្មតាមដានបញ្ហាសង្គម បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួម បង្ហាញក្ដីបារម្ភពីកង្វះតម្លាភាព សវនាការជំនុំជម្រះក្ដីសំនុំរឿងចោទប្រកាន់មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា ពីបទ«ក្បត់ជាតិ» ខណៈសវនាការលើកទី១ នៅសប្តាហ៍មុននេះ តុលាការអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកឃ្លាំមើលតែ៣០នាក់ប៉ុណ្ណោះចូលតាមដានសវនាការផ្ទាល់ ក្រោមហេតុផលបន្ទប់តូចចង្អៀត។
ក្រុមអង្គការទាំងនោះបារម្ភថា ការកាត់សេចក្ដីមិនយុត្តិធម៌លើមេបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា នឹងជះឥទ្ធពលអវិជ្ជមានដល់អ្នកគាំទ្រជាង៤០ភាគរយ បោះឆ្នោតគាំទ្របក្សនេះ អំឡុងឆ្នាំ២០១៧កន្លងទៅ។
ជាងនេះទៅទៀត អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា លោកស្រី រ៉ូណា ស្មីត តាមរយៈចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ ចុះថ្ងៃទី១៧ ខែមករា លោកស្រីបានអំពាវនាវជាថ្មីទៀតទៅរដ្ឋាភិបាល ឱ្យផ្តល់សេរីភាពពេញលេញ និងសំណងដល់លោក កឹម សុខា ដោយចាត់ទុកសវនាការជម្រះក្ដី២ថ្ងៃមកនេះថា ជានីតិវិធីធ្វើឱ្យសៅហ្មង។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មានប្រសាសន៍ថា សន្តិភាពនឹងមិនអាចនៅគង់វង្សយូរអង្វែងបានទេ បើអយុត្តិធម៌សង្គមចេះតែកើនឡើង។ លោកថា ប្រព័ន្ធបែបនេះ វាជួយមនុស្សមួយក្រុមឱ្យរស់ក្នុងភាពថ្កុំថ្កើង តែវាធ្វើឱ្យមនុស្សមួយក្រុមទៀត ដែលគ្មានអំណាច គ្មានលុយរស់ក្នុងភាពឈឺចាប់។
លោកថា៖ «បានន័យថា ច្បាប់ត្រូវដើរតួនាទីស្នូល ដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌សង្គម ហើយអាចបង្កើតវប្បធម៌មធ្យោបាយស្រស់ស្រាយចរចាឱ្យរួបរួមគ្នាជាធ្លុងមួយ កុំឱ្យមានការគំកួន។ អាហ្នឹងទើបអាចរក្សាសន្តិភាពបានយូរអង្វែងបាន»។
លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា វិភាគទៀតថា ប្រទេសមួយអនុវត្តច្បាប់បែបស្តង់ដាពីរ វានឹងបង្កើតការឈឺចាប់ដល់អ្នកក្រីក្រ និងអ្នកគ្មានអំណាច ជារៀងរហូត បើគ្មានអ្វីផ្លាស់ប្តូរ។ លោកថា ប្រព័ន្ធនេះ អតីតកាលបានបង្ហាញហើយថា វានឹងជំរុញឱ្យមានបដិវត្តវណ្ណៈកើតឡើង។
ខ្មែរក្រហមអូសទាញមនុស្សឱ្យរត់ចូលព្រៃកាន់អាវុធ វាយឈ្នះ របប លន់ នល់ ដោយសារតែឃោសនាលើកតម្កើងវណ្ណៈកម្មករ និងកសិករ ជាអ្នកឈឺចាប់នឹងអំពើអយុត្តិធម៌ ហើយប្រឆាំងនឹងវណ្ណៈអ្នកមានទ្រព្យ មានអំណាច ដែលខ្មែរក្រហមហៅថា ពួកសក្តិភូមិ មូលធន ដែលជិះជាន់ធ្វើបាបអ្នកក្រ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏ធ្លាប់និយាយជាញឹកញាប់ដែរថា ការដែលលោករត់ចូលព្រៃម៉ាគី តស៊ូផ្តួលរំលំរបប លន់ នល់ គឺដើម្បីតស៊ូវណ្ណៈ ហើយលោកដដែលនេះ តស៊ូផ្តួលរំលំរបបខ្មែរក្រហមដែលពេលនោះ លោកជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្នុងរបបនេះដែរ ក៏ពាក់ព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គមដដែល។
អតីតមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា ក្នុងទិវាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ១០ធ្នូ បានសរសេរលើហ្វេសប៊ុករបស់លោកថា ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស នាំមកនូវភាពអយុត្តិធម៌ បង្កការឈឺចាប់ បណ្ដាលឱ្យមានការរើបម្រះ ហើយអាចនាំមកនូវអស្ថិរភាពសង្គម ដែលជាកត្តានាំឱ្យប៉ះពល់ដល់សន្តិភាព។
មេបក្សប្រឆាំងរូបនេះបញ្ជាក់ថា តបតាមសេចក្ដីប្រកាសជាសកលរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាទទួលស្គាល់ បានបញ្ជាក់ថា ការការពារសិទ្ធិមនុស្ស គឺជាការចាំបាច់ដើម្បីចៀសវាងកុំឱ្យមនុស្សត្រូវបង្ខំចិត្តជ្រើសរើសយកការប្រឆាំងនឹងការគៀបសង្កត់ រំលោភបំពានណាមួយ ដោយពឹងផ្អែកលើការរើបម្រះបះបោរ។
លោក កឹម សុខា អះអាងទៀតថា៖ «មានមនុស្សមួយចំនួនយល់ច្រឡំថា ដើម្បីរក្សាសន្តិភាព សង្គមមួយត្រូវបិទ ឬកាត់បន្ថយសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
អតីតកាលបង្ហាញហើយថា ការដែលអ្នកនយោបាយមាននិន្នាការផ្ទុយគ្នា ហើយចាត់ទុកគ្នាជាសត្រូវ មិនបង្កើតវប្បធម៌ពិភាក្សាគ្នាដោយការយោគយល់ វាបានទាញកម្ពុជាឱ្យធ្លាក់ក្នុងភ្លើងសង្គ្រាម និងវិនាសកម្មជាង៣ទសវត្សរ៍មកនេះ។
អ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុកការពារសិទ្ធិមនុស្ស លោក ស៊ឹង សែនករុណា ហៅវិបត្តិនយោបាយពេលនេះ ហាក់រុញកម្ពុជាឱ្យរអិលទៅរកអតីតកាល ព្រោះថាគណបក្សប្រឆាំងមានអ្នកគាំទ្រជិតពាក់បណ្ដាលប្រទេស ត្រូវបានគេផាត់ចេញពីឆាកនយោបាយ ហើយចោទថា ជាក្រុមឧទ្ទាមក្រៅច្បាប់។
អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះ អះអាងទៀតថា កម្ពុជានឹងមិនអាចការពារសន្តិភាពបានយូរអង្វែងទេ ដរាបណាសិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សមិនត្រូវបានស្តារឡើងវិញ។
ម្យ៉ាងទៀត លោកថា ការធ្វើយុទ្ធនាការ«អរគុណសន្តិភាព ចំពេលមនុស្សមួយក្រុមកំពុងរងភាពអយុត្តិធម៌ ប្រៀបបាននឹងយុទ្ធនាការបញ្ឆេះកំហឹងអ្នករងគ្រោះដូច្នេះដែរ ។
លោកថា៖ «រឿងដែលត្រឹមត្រូវ គួរតែរកចំនុចរួមរកដំណោះស្រាយរួមគ្នា គេហៅថាប្រព័ន្ធមួយរកដំណោះស្រាយក្នុងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ ខ្ញុំថា ជាដំណោះស្រាយយូរអង្វែង ហើយជាសន្តិភាពមួយដែលទទួលស្គាល់គ្រប់ភាគី អាហ្នឹងបានគេហៅថា សន្តិភាពពិតប្រាកដ»។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង កាលពីថ្ងៃទី៩ ខែមករានេះ បានជំរុញឱ្យធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដោយអះអាងថា អយុត្តិធម៌សង្គមជាកត្តាជំរុញឱ្យជាតិបែកបាក់។
លោកថា៖ «តាមបទពិសោធជាប្រវត្តិសាស្ត្រមក សង្គមដែលបែកបាក់នៅស្រុកណាក៏ដោយ គឺអយុត្តិធម៌។ អ៊ីចឹង រឿងនេះក៏ជាកម្មវត្ថុមួយយ៉ាងសំខាន់ដែលយើងត្រូវកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នេះ »។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន ក៏ធ្លាប់ប្រាប់VODដែរថា កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌បានធ្វើជាបន្តបន្ទាប់មកហើយ ប៉ុន្តែ លោកថា ក្រសួងត្រូវការពេលបន្ថែមទៀត ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមធំៗមួយចំនួន។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកកិច្ចការអន្តរជាតិនៅមហាវិទ្យាល័យ Occidental College នៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋអាមេរិក បណ្ឌិត អៀ សុផល មានប្រសាសន៍ថា គ្មានយុត្តិធម៌ គ្មានសន្តិភាព។
អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិរូបនេះ ពន្យល់ទៀតថា កត្តាដែលជំរុញឱ្យមានអយុត្តិធម៌កើតឡើង មកពីការបំពានអំណាច និងសិទ្ធិមនុស្ស កង្វះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ តម្លាភាព គណនេយ្យភាព កង្វះសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន ឬហៅថា អភិបាលកិច្ចអាក្រក់។
នៅពេលសួរថា តើសន្តិភាពនៅកម្ពុជាអាចបន្តយូរអង្វែងបានទេ បើអសន្តិសុខសង្គមកាន់តែអាក្រក់ឡើង? លោក អៀ សុផល អះអាងថា៖
«អាច ប៉ុន្តែ សន្តិភាពបែបនេះគឺ សន្តិភាពអវិជ្ជមាន ដែលប្រឆាំងនឹងសន្តិភាពវិជ្ជមាន។ សន្តិភាពអវិជ្ជមាន មានន័យថា ឫសគល់នៃបញ្ហាមិនបានត្រូវបានដោះស្រាយ។ ភាពទុក្ខសោកផ្សេងៗនៅតែមាន ហើយបញ្ហាទាំងនោះ ត្រូវបានកត់ទុកក្នុងសង្គមអយុត្តិធម៌»។
គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក World Justice Project បានចេញរបាយការណ៍កាលពីឆ្នាំ២០១៩ វាយតម្លៃថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌កម្ពុជាស្ថិតនៅជិតបាតតារាងក្នុងចំណោមប្រទេស១១៣លើពិភពលោក។ របាយការណ៍បញ្ជាក់ថា ចំណាត់ថ្នាក់យុត្តិធម៌របស់កម្ពុជា គិតក្នុងឆ្នាំ២០១៧ និង២០១៨ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី១១២ ក្នុងចំណោម ១១៣ប្រទេស។
