គុកព្រៃស ហៅថា មណ្ឌលអប់រំកែប្រែទី១ នៅរាជធានីភ្នំពេញ ដែលគ្រប់គ្រងដោយក្រសួងមហាផ្ទៃនោះ ឈប់ទទួលជនត្រូវចោទយកទៅឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្នទៀតហើយ ចាប់ថ្ងៃទី១ដើមខែនេះមក។
មន្ត្រីអះអាងថា មូលហេតុចម្បង គឺពន្ធនាគារនេះចង្អៀត មានអ្នកជាប់ឃុំរង់ចាំសវនាការ និងទណ្ឌិតសរុបជាង ១ម៉ឺននាក់រួចទៅហើយ។
ជ្រុងមួយនៃបញ្ហានេះ របាយការណ៍មួយចំនួនវាយតម្លៃថា អំពើពុករលួយនៅកម្ពុជាស្ថិតក្នុងលំដាប់ខ្ពស់ជាងគេ បើធៀបទៅនឹងប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានទាំង១០។
រីឯប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌វិញ ក៏ត្រូវបានគេវាយតម្លៃដែរថា មាននីតិរដ្ឋទាប មិនអាចចាប់បង្ខំមនុស្សឱ្យរស់នៅស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់បាននៅឡើយ។
បញ្ហានេះបង្កើតជាសំណួរថា តើការកើនឡើងជនជាប់ចោទក្នុងពន្ធនាគារមានទំនាក់ទំនងដូចម្តេចទៅនឹងការអនុវត្តច្បាប់?
សង្គមស៊ីវិល និងអ្នកឃ្លាំមើលមួយចំនួន បង្ហាញការយល់ឃើញថា ពន្ធនាគារចង្អៀត ជាប់ពាក់ពន្ធ័ទៅនឹងអំពើពុករលួយ និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌លម្អៀងទៅរកមនុស្សមួយក្រុមតូច ដែលជាអ្នកមានលុយ និងមានអំណាច។
នាយកប្រតិបត្តិសម្ព័ន្ធគណនេយ្យភាពសង្គមកម្ពុជា លោក សន ជ័យ មើលឃើញថា បញ្ហាសង្គមបានកើតឡើងច្រើន ដូចជា ជម្លោះនយោបាយ បក្ខពួកនិយម ហិង្សាក្នុងគ្រួសារ គ្រឿងញៀន បទល្មើសព្រៃឈើ អំពើពុករលួយ ចោរកម្ម និងភាពក្រីក្រ ជាដើម។
លោក សន ជ័យ វិភាគថា មូលហេតុចម្បងដែលជំរុញឱ្យមានអ្នកជាប់ឃុំក្នុងពន្ធនាគារ គឺបណ្ដាលមកពីអំពើពុករលួយ និងបក្ខពួកនិយម ដែលបានជ្រៀតចូលក្នុងប្រព័ន្ធអនុវត្តច្បាប់។
លោក សន ជ័យ មានប្រសាសន៍ថា៖ «ជញ្ជីងយុត្តិធម៌វានៅតែជាក្តីកង្វល់ដ៏ធំ ដូចជា ការអនុវត្តច្បាប់មួយដែលត្រឹមត្រូវគ្មានអំពើពុករលួយ ធ្វើឱ្យគេមើលឃើញពីលទ្ធភាពនៃការអនុវត្តស្តង់ដារតែមួយនៃនីតិរដ្ឋ»។
គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក World Justice Project បានចេញរបាយការណ៍កាលពីឆ្នាំ២០១៩ ដែលវាយតម្លៃថា ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌កម្ពុជា ស្ថិតនៅជិតបាតតារាងក្នុងចំណោម ១១៣ប្រទេសលើពិភពលោក ពោលគឺជាប្រទេសមាននីតិរដ្ឋទាប។
របាយការណ៍បញ្ជាក់ថា ចំណាត់ថ្នាក់យុត្តិធម៌របស់កម្ពុជាគិតក្នុងឆ្នាំ២០១៧ និង២០១៨ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១១២ ក្នុងចំណោម ១១៣ប្រទេស ។
ចំណាត់ថ្នាក់នេះ កម្ពុជាល្អជាងប្រទេសសម្បូរប្រេងវេណេហ្សុយអេឡាមួយតែប៉ុណ្ណោះ ជាប្រទេសកំពុងហែកហួរដោយវិបត្តិផ្ទៃក្នុង និងទណ្ឌកម្មអន្តរជាតិ។
របាយការណ៍ដដែលនេះ បង្ហាញថា ចំណាត់ថ្នាក់នីតិរដ្ឋទាបរបស់កម្ពុជា បណ្ដាលមកពីឥទ្ធិពលនយោបាយជ្រៀតចូលក្នុងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ធ្វើឱ្យចំណាត់ថ្នាក់នីតិរដ្ឋធ្លាក់ចុះ។
អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម និងជាអ្នកធ្លាប់ជាប់ពន្ធនាគារព្រៃសផងនោះ លោក គឹម សុខ ហៅអ្នកជាប់ឃុំចង្អៀតណែនដូចបច្ចុប្បន្ន បណ្ដាលមកពីប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋ ស្ថិតក្រោមអំណាចរបស់មនុស្សតែម្នាក់ បង្កើតជាបណ្តាញពង្រឹងអំណាច ដើម្បីប្រយោជន៍ក្រុមគ្រួសារ។ លោកថា ប្រព័ន្ធបែបនេះធ្វើឱ្យមនុស្សមានអំណាចមួយក្រុមមិនខ្លាចប្រព្រឹត្តកំហុសផ្លូវច្បាប់ ។
លោក គឹម សុខ វិភាគទៀតថា បញ្ហាមួយទៀត អាចជាការឃុបឃិតគ្នាពន្ធនាគាររកប្រាក់ស្របច្បាប់ លើគំនរញើសឈាមគ្រួសារជនសង្ស័យ។ ។
លោក គឹម សុខ និយាយថា៖ «បញ្ហាទី៣ ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជាបានដើរតួនាទីពីរ ទី១ ជាសេនាធិការរបស់រដ្ឋាភិបាល និងទី២ ជាបណ្តាញប្រមូលប្រាក់។ ម៉្លោះហើយបានជាមានមនុស្សកកស្ទះក្នុងពន្ធនាគារ»។
នាយករងទទួលបន្ទុកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៅអង្គការលីកាដូ លោក អំ សំអាត មានប្រសាសន៍ថា ពន្ធនាគារនៅទូទាំងប្រទេសមានស្ថានភាពចង្អៀតដូចគ្នា មិនមែនមានតែពន្ធនាគារព្រៃសមួយទេ។
លោក អំ សំអាត បង្ហាញការយល់ឃើញថា ភាពចង្អៀតណែននៅក្នុងពន្ធនាគារ មកពីចំណាត់ការច្បាប់ ជ្រើសរើសយកការឃុំខ្លួន ក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ ឬជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអំពើពុករលួយ។
លោក អំ សំអាត ប្រាប់ថា៖ «យើងមានច្បាប់ហើយ តែច្បាប់ខ្លះយើងអត់អនុវត្ត។ បទល្មើសខ្លះ មិនត្រូវធ្វើការឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្ន តែយើងធ្វើការឃុំខ្លួន។ អានេះ វារុញឱ្យមានការចង្អៀតដែរ ព្រោះតាមផ្លូវច្បាប់គេជ្រើសរើសសេរីភាពជនជាប់ចោទជាមូលដ្ឋាន បានន័យថា សេរីភាពនៅក្រៅឃុំជាជាងការឃុំខ្លួន»។
មន្ត្រីឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះ បង្ហាញការយល់ឃើញថា មូលហេតុពន្ធនាគារចង្អៀត មកពីកត្តាធំៗ៣។ លោកថា ទី១ មកពីប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌លម្អៀងទៅរកបក្សកាន់អំណាចធ្វើឱ្យអ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាលខ្លះ ត្រូវបានតុលាការសម្រេចឱ្យឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្នក្នុងពន្ធនាគាររង់ចាំសវនាការ មុនរកឃើញកំហុស។
បញ្ហាទី២ លោកថា ការអនុវត្តច្បាប់មានប្រសិទ្ធភាពតែករណីបង្ក្រាប តែវិធានការទប់ស្កាត់ និងអប់រំពលរដ្ឋឱ្យយល់ដឹងពីបញ្ហាគ្រឿងញៀន ធ្វើមិនបាននៅឡើយ។ លោកថា បញ្ហាធំទី៣ គឺអំពើពុករលួយនៅតែត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជ្រកក្រោមរូបភាពអនុវត្តច្បាប់។
លោក អំ សំអាត និយាយបន្តថា៖ «បើយើងអនុវត្តច្បាប់គ្រាន់តែចាប់យកទៅដាក់ពន្ធនាគារ ហើយជួនកាល វាទៅដល់អ្នករងគ្រោះដែលគ្រាន់តែជាអ្នកប្រើប្រាស់ជាប់ពន្ធនាគារទៅទៀត។ អាហ្នឹងរឹតតែធ្ងន់ធ្ងរទៅទៀត។ អ្វីដែលសំខាន់ ធ្វើម៉េចទប់ស្កាត់កុំឱ្យមានចរាចរណ៍ចូលក្នុងស្រុកខ្មែរ ឬទប់ស្កាត់កុំឱ្យមានការផលិតគ្រឿងញៀននៅក្នុងស្រុកខ្មែរ អាហ្នឹងល្អដើម្បីទប់ស្កាត់»។
អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ កាលពីថ្ងៃសុក្រសប្តាហ៍មុន ចេញរបាយការណ៍វាយតម្លៃថា កម្ពុជាមានអំពើពុករលួយខ្លាំងជាងគេ បើធៀបនឹងប្រទេសទាំង ១០ ដែលជាសមាជិកអាស៊ាន។ ការវាយយម្លៃផ្តោតលើប្រទេសចំនួន ១៨០។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន ហៅស្ថានភាពចង្អៀតណែនក្នុងពន្ធនាគារពេលនេះថា មកពីរដ្ឋាភិបាលបើកយុទ្ធនាការបង្ក្រាបគ្រឿងញៀនប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។
លោក ជិន ម៉ាលីន ប្រាប់ថា៖ «ការលើកឡើងនេះ ឱ្យរួចតែពីមាត់ក្នុងចេតនា ដើម្បីធ្វើការរិះគន់បន្តុះបង្អាប់រដ្ឋាភិបាល ដោយគ្មានមូលដ្ឋានច្បាប់ទាល់តែសោះ។ ទី១ ការឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្នហ្នឹង តុលាការបានពិចារណាគ្រប់ទិដ្ឋភាពច្បាប់ លុះត្រាតែជាជម្រើសចុងក្រោយបានសម្រេចឱ្យឃុំខ្លួន ហើយការចង្អៀតណែន មិនមែនមកពីការឃុំខ្លួនអតីតសកម្មជនបក្សប្រឆាំង សកម្មជនយោបាយដែលបំពានច្បាប់នោះទេ គឺវាពាក់ព័ន្ធទៅនឹងយុទ្ធនាការទប់ស្កាត់បង្ក្រាបគ្រឿងញៀន គឺអ្នកដែលឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្នភាគច្រើន គឺបញ្ហាគ្រឿងញៀនតែម្តង»។
អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយរបស់រដ្ឋាភិបាលច្រើនឆ្នាំមកនេះ បានចាត់វិធានការជាបន្តបន្ទាប់ទៅលើមន្ត្រីតុលាការដែលស្ថាប័ននេះរកឃើញថា ជាប់ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងអំពើពុករលួយ។
អំឡុងឆ្នាំ២០១០ អង្គភាពនេះ ចាប់ខ្លួនអតីតព្រះរាជអាជ្ញាខេត្តពោធិ៍សាត់ លោក តុប ច័ន្ទសេរីវុធ។ នៅឆ្នាំ២០១៦ ចាត់វិធានការទៅលើមន្ត្រីតុលាការ ៣រូប នៅខេត្តសៀមរាម ក្រោយពីរកឃើញថា ពួកគេទទួលសំណូក ៥ម៉ឺនដុល្លារ ជាថ្នូរមិនចាត់ការសំណុំរឿងព្រហ្មទណ្ឌ ករណីប៉ុនប៉ងមនុស្សឃាតគិតទុកជាមុន។
នៅឆ្នាំ២០១៩ អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ បានឃាត់ខ្លួនអតីតក្រឡាបញ្ជីនៅសាលាឧទ្ធរណ៍ លោក ទេព ធារិទ្ធ ពីបទនីតិក្រម ឬប្រើអំណាចប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ។ ប៉ុន្តែ មន្ត្រីនោះមិនត្រូវបានឃុំខ្លួនទេ។
អនុប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង នៅដើមខែមករានេះ បានក្រើនរំឭកថា ការធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ជាជម្រើសចាំបាច់ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការបែកបាក់ជាតិ។
អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា លោកស្រី រ៉ូណា ស្មីត អំឡុងជួបរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក អង្គវង្ស វឌ្ឍនា នាខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ បានជំរុញឱ្យទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយនៅវិស័យតុលាការ និងបង្ហាញក្តីបារម្ភពីការកកស្ទះក្នុងពន្ធនាគារ។
អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិរូបនេះ ផ្តល់ជាអនុសាសន៍ថា៖ «គួរពិនិត្យទៅលើលក្ខខណ្ឌ និងទិដ្ឋភាពច្បាប់ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ត្រឹមត្រូវជាមុន មុននឹងចៅក្រមសម្រេចឃុំខ្លួនជនសង្ស័យបណ្តោះអាសន្ន ព្រោះការឃុំខ្លួនបណ្ដោះអាសន្នមុនសវនាការ ក៏ជាមូលហេតុនៃការកកស្ទះអ្នកទោសក្នុងពន្ធនាគារដែរ»៕
