កាលពីថ្ងៃចន្ទដើមសប្តាហ៍នេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានប្រើសម្តីធ្ងន់ៗវាយបកទាំងមិនបញ្ចេញឈ្មោះសំដៅដល់អ្នកវិភាគ ដែលលោកថា ចង់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញពី ៥០+១ ទៅ ២ភាគ៣ វិញ។
លោកថា៖ «មានអ្នកខ្លះនៅប៉ុន្មានថ្ងៃនេះ លើកឡើងចង់ឱ្យយើងធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញទៀត។ ២ចំនុចនៃការធ្វើវិសោធនកម្មនេះ ទី១ សុំឱ្យធ្វើពីអា៥០+១ទៅ ២ភាគ៣ វិញ។ អានេះឆ្កូតអីចេះ! ។ ដោយសារតែអា ២ភាគ៣ នេះវាធ្វើការអត់កើត បានគេធ្វើវិសោធនកម្មអា ២ភាគ៣ មកអា ៥០+១ នេះ ដើម្បីផ្តល់ឱកាសឱ្យអ្នកឈ្នះដែលមានសំឡេងគ្រប់គ្រាន់បង្កើតរដ្ឋាភិបាលនោះ ព្រោះគេមានលទ្ធភាពបង្កើត ព្រោះពីមុននោះ សូម្បីតែអាអ្នកឈ្នះទៅអង្វរអាអ្នកចាញ់»។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាដែលប្រសូត្រចេញពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ និងត្រូវប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់នៅឆ្នាំ១៩៩៣នោះ តម្រូវឱ្យគណបក្សឈ្នះឆ្នោត ត្រូវរកសំឡេងគាំទ្រពីតំណាងរាស្ត្រ ២ភាគ៣ ទើបអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដឹកនាំប្រទេសក្នុងអាណត្តិ៥ឆ្នាំរបស់ខ្លួនបាន។
ប៉ុន្តែ ច្បាប់កំពូលនេះ ត្រូវបានអ្នកនយោបាយមានសំឡេងក្នុងសភា ត្រូវរ៉ូវគ្នាកែពី ២ភាគ៣ ទៅ ៥០+១ វិញ។
៥០+១ ត្រូវបានទៅជំនួសប្រព័ន្ធ២ភាគ៣ ចាប់ពីឆ្នាំ២០០៦ ពោលគឺធ្វើឡើង២ឆ្នាំ មុនការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រឆ្នាំ២០០៨មកដល់។
ចាប់ពីពេលនោះមក ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី ឈប់ជាប់គាំងដូច៣អាណត្តិមុនទៀតហើយ ព្រោះគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មានសំឡេងឆ្នោតនាំមុខរហូតនោះ អាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបានតែម្នាក់ឯង តាមរូបមន្ត៥០+១នេះ ដោយមិនចាំបាច់មានសំឡេងភាគតិច ធ្វើជារដ្ឋាភិបាលចម្រុះដូចមុនទៀតឡើយ។
ចាប់ពីពេលនោះមក បក្សកាន់អំណាចចាប់ផ្តើមមានប្រៀបជាងគណបក្សនានាដែលមានសំឡេងក្នុងសភា ។
បក្សកាន់អំណាច អាចស្នើសភាធ្វើច្បាប់ ឬកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ធ្វើបានគ្រប់ពេល ទោះមានការជំទាស់ពីគណបក្សដែលមានសំឡេងភាគតិចក្នុងសភាក៏ដោយ ព្រោះតំណាងរាស្ត្រពួកគេមានសំឡេងលើសពី៥០+១ ។
ចំណែកតំណាងរាស្ត្រសំឡេងភាគតិចវិញ ក៏មិនអាចជំទាស់ទៅនឹងការស្នើណាមួយរបស់រដ្ឋាភិបាលបានដែរ ទោះខ្លួនធ្វើពហិការមិនចូលប្រជុំសភាក៏ដោយ ព្រោះបក្សកាន់អំណាចមានតំណាងរាស្ត្រគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់បើកកិច្ចប្រជុំ ឬអនុម័តច្បាប់តាមការចង់បានរបស់រដ្ឋាភិបាល។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ធ្លាប់ទម្លាយថា ការកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញពី ២/៣ មក ៥០+១ ជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់លោក ខ្ចីដៃអ្នកដទៃ ដើម្បីសម្រេចគោលដៅយុទ្ធសាស្ត្រឈ្នះៗ ។
សំណួរត្រង់ថា មានអាថ៌កំបាំងអ្វីបានរដ្ឋាភិបាលប្រតិកម្មទៅនឹងអ្នកចង់ឱ្យកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញទៅ ២ភាគ៣ វិញ?
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានថ្លែងក្នុងពីធីចែកសញ្ញាបត្រដល់និស្សិតនាដើមសប្តាហ៍នេះថា រូបមន្ត២ភាគ៣ បានបង្កការលំបាកដល់គណបក្សឈ្នះឆ្នោត មិនអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលតែម្នាក់ឯងបាន ត្រូវទៅរកការឯកភាពពីគណបក្សដែលមានសំឡេងភាគតិច និងធ្វើឱ្យមានការជាប់គាំងនយោបាយស្ទើរគ្រប់អាណត្តិ។
ប្រធានស្តីទីអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខុមហ្វ្រែល លោកមេធាវី សុក សំអឿន មានប្រសាសន៍ថា រូបមន្ត២ភាគ៣ បានចាប់បង្ខំអ្នកនយោបាយខ្មែរ ឱ្យចេះធ្វើការរួមគ្នា និងពង្រឹងនីតិរដ្ឋ។ លោកថា ព្រោះប្រព័ន្ធនេះត្រូវការសំឡេងអនុម័តរួមគ្នា។
ប៉ុន្តែអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់រូបនេះ អះអាងថា រូបមន្ត៥០+១ ធ្វើឱ្យគណបក្សឈ្នះឆ្នោតអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មី បានមិនជាប់គាំងនយោបាយ តែក៏ងាយស្រួយឱ្យបក្សឈ្នះឆ្នោត កែច្បាប់តម្រូវតាមពួកគេចង់បានដែរ ដែលលោកថា ប្រព័ន្ធនេះ មិនអាចធានាពីប្រសិទ្ធភាពនៃយន្តការពង្រឹងនីតិរដ្ឋបានទេ។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន បង្ហាញការយល់ឃើញថា បើអ្នកនយោបាយមានលទ្ធភាពកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានតាមចិត្ត អ្នកនយោបាយជាអ្នកបង្វិលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនមែនរដ្ឋធម្មនុញ្ញតម្រង់ទិសអ្នកនយោបាយទេ។
លោកថា៖ «បើរដ្ឋធម្មនុញ្ញពិបាកកែ អាហ្នឹងមានន័យថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញរឹងមាំ ហើយអ្នកនយោបាយត្រូវនៅក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ […] តែបើរដ្ឋធម្មនុញ្ញងាយកែ អ្នកនយោបាយនៅលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ»។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន ផ្តល់ជាយោបល់ថា បើអ្នកនយោបាយខ្មែរមិនទាន់ចេះធ្វើការរួមគ្នាដូចបច្ចុប្បន្ន ច្បាប់កំពូលត្រូវមានទាំង ២ភាគ៣ និង ៥០+១។ ប៉ុន្តែ លោកថា អនុវត្តផ្សេងគ្នា។
បើតាមអ្នកច្បាប់រូបនេះ ប្រព័ន្ធ៥០+១ ត្រូវប្រើពេលបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីក្រោយការបោះឆ្នោត តែរូបមន្ត២ភាគ៣ ត្រូវប្រើសម្រាប់ការអនុម័តច្បាប់ ឬកែច្បាប់ ដើម្បីទប់កុំឱ្យអ្នកនយោបាយឈ្នះឆ្នោត នៅពីលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ប្រកាសឱ្យប្រើចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៣មក ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលស្នើទៅសភាធ្វើវិសោធនកម្ម៩លើករួចមកហើយ ក្នុងរយៈពេល២៥ឆ្នាំមកនេះ ដែលការស្នើកែច្បាប់នេះ ភាគច្រើនធ្វើឡើងពេលមានជម្លោះនយោបាយ។
ច្បាប់មួយចំនួនដែលកំពុងមានសុពលភាព ដូចច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិៈនៃចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា ច្បាប់ស្តីពី សមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ច្បាប់សហជីព ច្បាប់គណបក្សនយោបាយជាដើម កំពុងរងការរិះគន់ថា បង្រួមលំហប្រជាធិបតេយ្យ។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណរ៉ា មានប្រសាសន៍ថា ស្មារតីរដ្ឋធម្មនុញ្ញដើម(២ភាគ៣) បានតម្រូវឱ្យមានក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំចម្រុះបក្ស ជាប្រព័ន្ធដែលបក្សឈ្នះឆ្នោតមិនអាចធ្វើអ្វីបានតាមចិត្តនឹកឃើញបានទេ។ លោកថា ប្រព័ន្ធនេះ បានធានាដល់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ ច្រើនជាងប្រព័ន្ធ៥០+១។
ប៉ុន្តែ អ្នកវិភាគរូបនេះ បង្ហាញការយល់ឃើញថា អ្វីជាបញ្ហារបស់អ្នកនយោបាយខ្មែរ គឺការប្រកួតអំណាច មិនបានតម្កល់ប្រយោជន៍ជាតិជាធំ ទើបជ្រើសរើសយកប្រព័ន្ធងាយអនុវត្តផែនការឯកបក្ស។
លោកថា៖ «មិនចាំបាច់៥០+១ ឬ២ភាគ៣ទេ គឺដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យដំណើរការបានល្អហើយ ឱ្យតែប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យពីរដ្ឋាភិបាលបាន ព្រោះបច្ចុប្បន្នឥទ្ធិពលនៃប្រព័ន្ធទាំងពីរនេះ វាស្ថិតនៅក្រោមការតែងតាំងពីនីតិប្រតិបត្តិ [រដ្ឋាភិបាល] ទាំងអស់ហ្នឹង»។
អ្នកស្រាវជ្រាវពីការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី បង្ហាញការយល់ឃើញប្រហាក់ប្រហែលដែរថា ជម្លោះនយោបាយនៅកម្ពុជា វាបានកើតឡើងពីការបោះឆ្នោតមិនត្រឹមត្រូវ ការបំពានអំណាចទៅលើស្ថាប័នជាតិធំៗពីរទៀតគឺតុលាការ និងរដ្ឋសភា មិនគោរពរដ្ឋធ្មនុញ្ញ មិនមែនកើតចេញពីប្រព័ន្ធ២ភាគ៣ ឬ៥០+១ទេ។
អ្នកវិភាគនយោបាយនៅក្រៅប្រទេស លោក គឹម សុខ វិភាគថា ប្រព័ន្ធ៥០+១ បានប្រមូលអំណាចឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន តែម្នាក់។
អ្នកវិភាគដែលលោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់ប្តឹងរហូតជាប់ពន្ធនាគាររូបនេះ វិភាគទៀតថា ប្រព័ន្ធបែបនេះបានបង្កការផុយស្រួយដល់ការបែកបាក់ជាតិ ព្រោះវាបានបង្កភាពងាយរងគ្រោះដល់មន្ត្រីធំៗនៅក្នុងបក្សកាន់អំណាចផងដែរ ព្រោះអំណាចនៅលើតែបុគ្គលតែម្នាក់។
លោកថា៖ «ចរន្តនៃការចង់ឱ្យប្តូររូបមន្តពី៥០+១ ទៅ២ភាគ៣វិញនេះ អាចមានកំណើនមតិពីផ្ទៃក្នុងច្រើនជាងដើម្បីទប់កម្រោលអំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន »។
ជម្លោះនយោបាយប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានជំរុញឱ្យកម្ពុជារងការគំរាមកំហែងពីការកាត់ផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ពីសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក បើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនស្តារស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យទាន់ពេល។
បើតាមអ្នកវិភាគ ក្នុងកាលៈទេសៈនេះ ប្រព័ន្ធ២ភាគ៣ ឬ៥០+១ មិនអាចស្តារមុខមាត់រដ្ឋាភិបាលលើឆាកអន្តរជាតិបានទេ ដរាបណាប្រព័ន្ធដឹកនាំមិនវិលទៅរកគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ តបតាមការជំរុញរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិនោះ៕
