ច្បាប់កំពូលៗរបស់កម្ពុជា ក៏ដូចជាច្បាប់នៅតាមបណ្តាប្រទេសកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យផ្សេងៗទៀតនៅលើពិភពលោកដែរ គឺបានចែងពីឯករាជ្យភាព ឬការមិនពាក់ព័ន្ធគ្នារវាងគណបក្សនយោបាយ និងស្ថាប័នកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ។
ទំនៀមទម្លាប់ ឬច្បាប់ដែលបានចែងពីករណីនេះ ដោយសារតែបានជួបបញ្ហាពីអតីតកាល និងមើលឃើញបញ្ហាទៅថ្ងៃអនាគតទៀតថា ការអនុញ្ញាតឱ្យគណបក្សនយោបាយមានកម្លាំងទ័ព ឬ កម្លាំងទ័ពមានទំនាក់ទំនងណាមួយក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធរបស់គណបក្សនយោបាយនោះ នឹងមានបញ្ហាកើតឡើងគេចមិនផុត។
បញ្ហាទាំងនោះអាចមានដូចជាការប្រើប្រាស់កម្លាំងទ័ពដើម្បីការពារគណបក្ស ប្រើកម្លាំងទ័ពដើម្បីច្រានចោលលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតប្រសិនបើគណបក្សរបស់ខ្លួនចាញ់ការបោះឆ្នោត ឬ គណបក្សរបស់ខ្លួនពលរដ្ឋមិនគាំទ្រ។
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៃអង្គការខុមហ្វ្រែល (COMFREL) ដែលធ្វើការងារជំរុញឱ្យមានការប្រកួតប្រជែងបក្សនយោបាយតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ លោក កន សាវាង្ស លើកឡើងថា កងកម្លាំងជារបស់ជាតិ ត្រូវការពារអ្វីជាផលប្រយោជន៍ជាតិ មិនអាចមានតួនាទីនៅក្នុងបក្សបានទេ។
លោក កន សាវាង្ស មានប្រសាសន៍ថា៖ «ទាក់ទងជាមួយយោធិន ទាក់ទងជាមួយអ្នកនយោបាយ គេមានហាមឃាត់ គេមាននិយាយ។ ដូចយើងដឹងហើយថា បានជាច្បាប់ហាមឃាត់ព្រោះមេទ័ពមានតួនាទីការពារជាតិ មានតួនាទីមួយការពារស្ថិរភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
លោក កន សាវាង្ស ពន្យល់ទៀតថា នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គណបក្សនយោបាយមានការប្រកួតប្រជែងគ្នាដណ្តើមយកការគាំទ្រពីពលរដ្ឋ ដូច្នេះ កងទ័ពជាកម្លាំងរបស់ជាតិមិនអាចដាក់ខ្លួនទៅគាំទ្របក្សណាមួយ ប្រឆាំងបក្សផ្សេងជាខ្មែរដូចគ្នានោះទេ។
លោក កន សាវាង្ស បន្ថែមថា៖ «អ្នកនយោបាយគាត់ធ្វើសកម្មភាពប្រកួតប្រជែងរវាងគណបក្សនយោបាយមួយជាមួយគណបក្សនយោបាយមួយទៀត ដើម្បីដណ្តើមប្រជាប្រិយភាពក្នុងការដឹកនាំប្រទេស។ វាមិនដូចតួនាទីរបស់មន្ត្រីកងទ័ពទេ ព្រោះកងទ័ពជាមន្ត្រីការពារសុវត្ថិភាពក្នុងកាលៈទេសៈណាក៏ដោយ»។
បើយើងពិនិត្យលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ផ្សេងទៀតរបស់កម្ពុជា ក៏បានចែងពីឯករាជ្យ ឬហាមមន្ត្រីកងទ័ពមានតួនាទីនៅក្នុងគណបក្សដែរ។
ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ ត្រង់មាត្រា២៣ បញ្ជាក់ថា ព្រះមហាក្សត្រជាមេបញ្ជាកំពូលរបស់កងទ័ព ហើយការតែងតាំងអគ្គមេបញ្ជាកងទ័ពធ្វើឡើងគ្រាន់តែដើម្បីបញ្ជាទ័ពសម្រាប់បំពេញការងារតែប៉ុណ្ណោះ។
មាត្រា១០ នៃច្បាប់ស្តីពីលក្ខន្តិកៈទូទៅចំពោះយោធិននៃកងយោធពលខេមរៈភូមិន្ទចែងថា យោធិនម្នាក់អាចមានគំនិត ឬជំនឿជាលក្ខណៈទស្សនវិជ្ជា ឬនយោបាយផ្ទាល់ខ្លួនបាន ប៉ុន្តែ ពុំអាចសម្តែងជាសាធារណៈឡើយ។
ចំណែកឯច្បាប់សំខាន់មួយទៀតគឺច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយត្រង់មាត្រា៦ បានហាមគណបក្សមិនឱ្យបំបែកប្រទេស (អបគមន៍) នាំឱ្យអន្តរាយដល់ប្រទេស និងជាតិ, ធ្វើវិទ្ធរង្សនាប្រឆាំងរបបប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស និងរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ, ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់សន្តិសុខនៃរដ្ឋ, បង្កើតកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ និងញុះញង់នាំឱ្យមានការបែកបាក់ជាតិ។
ការប្រយ័ត្នប្រយែងរបស់អ្នកតាក់តែងច្បាប់ ក៏ដូចជាមេដឹកនាំជំនាន់មុនក្នុងការហាមកងទ័ពមិនឱ្យមានទំនាក់ទំនងជារចនាសម្ព័ន្ធជាមួយគណបក្សនយោបាយនេះ មិនមែនមានតែនៅកម្ពុជាទេ គឺនៅតាមបណ្តាប្រទេសកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យផ្សេងៗទៀត ក៏ប្រយ័ត្នត្រង់ចំណុចនេះដូចគ្នាដែរ។
អ្នកសិក្សានយោបាយអន្តរជាតិ លោក រ៉ូ វណ្ណៈ មានប្រសាសន៍ថា ការអនុវត្តលើឆាកអន្តរជាតិ នៅក្នុងរបបនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ គេតម្រូវឱ្យកងទ័ពត្រូវតែឯករាជ្យ មិនស្ថិតនៅក្នុងបក្សនយោបាយ ឬបម្រើឱ្យបក្សនយោបាយណាមួយនោះទេ។
លោក រ៉ូ វណ្ណៈ លើកឡើងថា៖ «មេទ័ពត្រូវបានតែងតាំងដោយប្រមុខរដ្ឋ ឬរដ្ឋាភិបាល តែត្រូវសុំការយល់ព្រមពីព្រឹទ្ធសភា ដូចអាមេរិក រដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិអាចចេញពីបក្សនយោបាយដែលឈ្នះឆ្នោត តែមេទ័ពមិនត្រូវស្ថិតក្នុងបក្សនយោបាយនោះទេ ដើមរក្សាឯករាជ្យភាពរបស់កងទ័ព»។
ជំនួយការប្រធានផ្នែកផែនការ និងគោលនយោបាយបុគ្គលិកយោធាអន្តរជាតិ នៃអង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង ហៅម្យ៉ាងទៀតថា សម្ព័ន្ធអាត្លង់ទិកខាងជើង(Nato) លោក Harald Kujat ថ្លែងក្នុងសិក្ខាសាលាមួយកាលពីឆ្នាំ១៩៩៨ថា ដើម្បីវាស់វែងតួនាទីឯករាជ្យរបស់កងទ័ពនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គឺរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូលត្រូវចែងសង្ខេបពីតួនាទីរបស់កងទ័ព។
លោកបន្តថា តួនាទីសង្ខេបទាំងនោះមានដូចជា តួនាទីការពារប្រទេស ឬសម្ព័ន្ធមិត្ត, ជួយផ្នែកមនុស្សធម៌, អនុវត្តន៍ការពារស្រាវជ្រាវ និងជួយសង្គ្រោះ, ជួយពេលមានគ្រោះធម្មជាតិ, ជួយពេលមានហេតុការណ៍គ្រោះថ្នាក់ផ្សេងៗ, និងជួយរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមដោយមិនប្រើប្រាស់អាវុធជាដើម។
ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជាកាលពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ ក៏បានបង្ហាញពីឥទ្ធិពលដែលគណបក្សនយោបាយមានការប្រើកម្លាំងទ័ពដែរ ពេលនោះនៅឆ្នាំ១៩៩៣ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាចាញ់ការបោះឆ្នោត មិនព្រមទទួលយកលទ្ធផល រហូតមានការសម្របសម្រួលបង្កើតជានាយករដ្ឋមន្ត្រី២រូប គឺនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ សម្តេចក្រុមព្រះនរោត្តម រណឫទ្ធិ និងនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ លោក ហ៊ុន សែន។
តួនាទីនាយករដ្ឋមន្ត្រី២ ក្នុងប្រទេសតែមួយនេះ មិនដែលមានទេនៅលើពិភពលោក។ ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ និងទី២ មានកម្លាំងទ័ពដូចគ្នា ឈានដល់ការផ្ទុះអាវុធក្នុងរាជធានីភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី៥ និង៦ ខែកក្កដា៕
