«នឹងស្យែល» ជាសត្វដំរីញីមួយក្បាលដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងនិងមើលថែរបស់ប្រជាជនជនជាតិពូនង ដែលមានទីលំនៅស្ថិតនៅក្នុងភូមិពូតាំង ឃុំរមនា ក្រុងសែនមនោរម្យ ខេត្តមណ្ឌលគិរី ។
«នឹងស្យែល» មានមាឌធំមធ្យមនិងមានរូបរាងចំណាស់បន្តិចដោយសារតែវាមានអាយុប្រមាណជា៥៥ឆ្នាំទៅហើយ។ សព្វថ្ងៃ «នឹងស្យែល» កំពុងរស់នៅក្នុងព្រៃក្បែរភូមិពូតាំង ដោយមានការមើលថែទាំផ្ដល់ចំណីដោយលោក ហ៊ាន សាមឿន ជាអ្នកភូមិពូតាំង។
នឹងស្យែល ត្រូវបានឪពុករបស់លោក សាមឿន ទិញពីអ្នកទាក់យកដំរីនៅខេត្តក្រចេះតាំងពីវានៅអាយុ៣ឆ្នាំមកម្ល៉េះ។ លោកបានបន្ថែមថា បើចាប់វានៅពេលវាមានអាយុច្រើនជាងនេះ វាអាចនឹងនឹកព្រៃឬពិបាកក្នុងការបង្ហាត់បង្រៀនឱ្យវាមានភាពស៊ាំជាមួយមនុស្ស។
ជនជាតិដើមភាគតិចពូនងរូបនេះបានឱ្យដឹងទៀតថា បើតាមភាសាពូនងពាក្យថា«នឹងស្យែល» មានន័យថា«មេខ្យល់»។
កាលពីដើមឡើយ នឹងស្យែល ត្រូវបានម្ចាស់របស់ខ្លួនប្រើប្រាស់ក្នុងការអូសទាញរបស់ធ្ងន់ៗនានាតាមការបញ្ជារបស់ពួកគេ ប៉ុន្តែក្រោយមក សកម្មភាពនេះក៏ត្រូវបានបញ្ឈប់ដោយសារតែមានអង្គការគាំពារសត្វដំរី ស្នើឱ្យម្ចាស់របស់វាយកទៅបម្រើការក្នុងវិស័យទេសចរណ៍វិញ។
អង្គុយនៅជិតដំរី ក្បែរទឹកអូរដែលកំពុងហូរខ្លាំងដោយសារតែមានភ្លៀងធ្លាក់ពីយប់ លោក សាមឿន អាយុ៤៥ឆ្នាំ ដែលជាម្ចាស់របស់សត្វដំរីមួយក្បាលនេះ បានប្រាប់វីអូឌីថា កាលដើមឡើយអំឡុងឆ្នាំ១៩៩៦ ដំរីរបស់លោកមិនមែនទុកសម្រាប់បម្រើការក្នុងវិស័យទេសចរណ៍នោះទេ។
លោកថា នឹងស្យែល ត្រូវបានលោកប្រើដើម្បីស៊ីឈ្នួលដឹកជញ្ជូននិងអូសទាញអីវ៉ាន់ផ្សេងៗដែលមានការជួលពីអ្នកទីជិតឆ្ងាយនានា និងអូសទាញរបស់ផ្សេងៗតាមការបញ្ជារបស់លោក។
លោកនិយាយថា៖ «ពីមុនខ្ញុំអត់ទាន់មានភ្ញៀវ មានអីចឹងហ្អាស! អត់ទាន់មានភ្ញៀវទេពីមុន មានតែដំរីទេ ជួយយើងច្រើនណាស់ […] មានតែដំរីទេជួយយើងដឹកចេក ដូចថារដូវទុំស្រូវ យើងបូតអស់ទៅ យើងយកពីចម្ការយកទុកនៅភូមិ ដាក់ដំរីទាំងអស់»។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ លោកបានបន្តថា នឹងស្យែល មិនត្រឹមតែត្រូវបានប្រើឱ្យអូសទាញនិងដឹកអីវ៉ាន់នានាប៉ុណ្ណោះទេ តែការធ្វើដំណើរពីភូមិមួយទៅភូមិមួយ រួមជាមួយការធ្វើដំណើរទៅបរបាញ់សត្វនៅក្នុងព្រៃ ក៏សុទ្ធសឹងតែប្រើដំរីធ្វើជាយានជំនិះ។
លោកឈប់បន្ដិច ទើបបន្តថា មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ការធ្វើផ្ទះសម្បែងក្នុងភូមិ ដូចជាការដឹកឈើជាដើម សុទ្ធសឹងតែពឹងទៅលើកម្លាំងរបស់ដំរីទាំងអស់។ លោកក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា លោកក៏ធ្លាប់បានប្រើ នឹងស្យែល ស៊ីឈ្នួលអូសទាញឈើឱ្យឈ្មួញផងដែរ។
លោកបានថ្លែងប្រាប់វីអូឌីថា៖ «ស៊ីឈ្នួលគេ គេជួលយើង កាលមុន មួយគូបពីរម៉ឺនទេ។ បើជិត១៥០០០ បើជិតមែនទែនដូចផ្ទះចឹងៗ គេឱ្យយើងមួយម៉ឺនទេ មួយគូប»។
លោកបន្តថា ដំរីរបស់លោកភាគច្រើនគឺត្រូវបានប្រើឱ្យអូសឈើហ៊ុបដែលមានប្រវែងប្រមាណជាង២ម៉ែត្រ និងសសរផ្ទះនានា។ លោកបាននិយាយថា លោកត្រូវធ្វើដំណើរប្រមាណជា២ ទៅ៣ម៉ោងក្នុងការនាំយកឈើពីក្នុងព្រៃមកក្នុងភូមិ។
នឹងស្យែល ត្រួវបានចាប់ផ្ដើមដាក់ឱ្យបម្រើការក្នុងវិស័យទេសចរណ៍ក្នុងឆ្នាំ២០០២ ដោយមិនស្ថិតក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់អង្គការណាមួយឡើយ។ កាលនោះ នឹងស្យែល ត្រូវដឹកអ្នកដំណើរពីភូមិទៅដល់អូរដែលមានទឹកហូរ ទើបនាងបានឈប់សម្រាក។ បន្ទាប់ពីអាហារថ្ងៃត្រង់ហើយ នឹងស្យែល ត្រូវមានភារកិច្ចដឹកអ្នកដំណើរត្រឡប់មកភូមិវិញ។
លោក ហ៊ាន សាមឿន បានប្រាប់វីអូឌីថា ទើបតែរយៈពេល៣ឆ្នាំចុងក្រោយនេះទេ ដែលដំរីរបស់លោកត្រូវបានផ្ដាច់ចោលការទទួលដឹកអ្នកដំណើរ ដោយសារលោកបានទទួលសំណូមពរពីគម្រោង Mondulkiri Elephant & Wildlife Sanctuary ដែលជាគម្រោងមួយជួយគាំទ្រនិងផ្គត់ផ្គង់ការចិញ្ចឹមដំរីរបស់លោក។
លោកនិយាយថា៖ «ដល់អង្គការគេចុះមកមើលទៅ ឃើញដំរីយើងហត់ វាបាក់ ដំរីយើងអត់មានតពូជទៀត អង្គការគេថា ឥលូវឈប់ឱ្យជិះហើយ ឱ្យនៅជិះចឹង ងាប់ហើយដំរី»។
លោក ហ៊ាន សាមឿន បន្តថា ឥលូវនេះ អ្នកទេសចរអាចមុជទឹកឱ្យដំរី លាងដំរី និងឱ្យចំណីដំរី ក្នុងនោះដែលអ្នកទេសចរអាចដើរលេងព្រៃ គេងក្នុងព្រៃ មើលដំរី និងសិក្សារៀនសូត្រពីការរស់នៅរបស់ជនជាតិ អ្នកទេសចរក៏មានឱកាសភ្លក់សម្លជនជាតិ ប្រពៃណីជនជាតិពូនង គឺ«សម្លផ្លូងឬស្សី» ប៉ុន្តែអ្នកទេសចរមិនអាចជិះដំរីទេ។
ស្ថាបនិកនៃគម្រោង Mondulkiri Elephant & Wildlife sanctuary លោក ធី ចាន់ថន បានប្រាប់វីអូឌីនៅក្នុងភូមិពូតាំងថា គម្រោងរបស់គាត់បង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ២០១៥ មានទីតាំងនៅភូមិនោះតែម្តង។
លោកបន្តថា៖ «ជាក់ស្ដែង ដំរីនៅក្នុងគម្រោងរបស់ខ្ញុំគឺមាន៤ក្បាល បុគ្គលិករបស់ខ្ញុំមានចន្លោះ១៥នាក់ទៅ២០នាក់ ដែលរួមបញ្ចូលទាំងម្ចាស់ដំរី ហ្មដំរី និងក្រុមការងារ ដូចជា អ្នកនាំភ្ញៀវដើរព្រៃ និងបុគ្គលិកដាំស្លបម្រើការក្នុងគម្រោងរបស់យើងហ្នឹង»។
លោកបានបន្តថា បុគ្គលិករបស់គាត់ទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជាជនជាតិដើមភាគតិចពូនង ដែលធ្វើការនៅក្នុងភូមិតែម្តង ដែលកាលពីមុនការងារចម្បងរបស់ពួកគេគឺធ្វើស្រែចម្ការ ហើយក្រៅពីការងារស្រែចម្ការដោយកាប់ឆ្ការព្រៃ អ្នកខ្លះទៀតស៊ីឈ្នួលកាប់ឈើជាដើម។
លោកបាននិយាយបន្ថែមដោយទឹកមុខញញឹមថា បច្ចុប្បន្ន គម្រោង Mondulkiri Elephant & Wildlife sanctuary បានជួយប្រជាជនទាំងនោះជាច្រើន ដោយពួកគេមិនចាំបាច់កាប់ឆ្ការព្រៃដើម្បីធ្វើស្រែចម្ការ ឬស៊ីឈ្នួលដឹក ឬកាប់ឈើទៀតទេ ព្រោះពួកគេមានការងារស្រាប់ក្នុងសហគមន៍ គឺការនាំភ្ញៀវទេសចរដើរកម្សាន្តជាមួយដំរី។
បើតាមលោក ធី ចាន់ថន ដំរីមួយក្បាលត្រូវគ្រប់គ្រងពី៥ទៅ១០គ្រួសារ ដោយពួកគេចែកប្រាក់គ្នា។ ក្នុងមួយខែ អង្គការរបស់លោកបានជួយឧបត្ថម្ភសរុបប្រហែលចំនួន៥០០ដុល្លារ ដោយនៅក្នុងនោះរួមមាន សាច់ប្រាក់ចំនួន៤៥០ដុល្លារ និងគ្រឿងប្រើប្រាស់ ក៏ដូចជាគ្រឿងឧបភោគបរិភោគផ្សេងៗទៀត ដល់ម្ចាស់សត្វដំរីមួយក្បាលៗ។
សម្រាប់លោកៗគិតថា គម្រោងមួយនេះបានផ្ដល់អត្ថប្រយោជន៍ជាច្រើនដល់ប្រជាជនក្នុងសហគមន៍ជនជាតិដើមក្នុងភូមិពូតាំងមួយនេះ ដោយសារប្រជាជនទាំងនោះបានចំណូលពីការនាំភ្ញៀវច្រើនជាងពួកគេទៅកាប់ឆ្ការព្រៃ។ ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត វាក៏បានជួយដល់ធនធានធម្មជាតិផងដែរ ដោយយើងអាចរក្សាបាននូវព្រៃឈើនិងការពារដំរីស្រុកផងដែរ។
លោកថា៖ «នៅពេលដែលយើងទទួលដំរី ម្ចាស់ដំរីមកធ្វើការជាមួយយើង គឺយើងមានកុងត្រា កុងត្រាហ្នឹងគឺថា ទោះបីជាថាយើងអត់មានភ្ញៀវទេសចរក៏ដោយ ក៏យើងនៅឱ្យប្រាក់ខែគាត់ ហើយតួនាទីគាត់នៅមើលដំរី ថែរក្សាដំរី ហើយទោះបីអត់មានភ្ញៀវក៏អត់ឱ្យយកដំរីទៅដឹកអីដែរ»។
រឿងមួយដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះគឺ នឹងស្យែល មិនអាចមានកូនបានទេ នេះបើតាមការរៀបរាប់របស់លោក ហ៊ាន សាមឿន ដែលជាម្ចាស់ដំរីបានប្រាប់វីអូឌីថា នេះគឺជាទំនៀមទម្លាប់តាំងពីបុរាណកាលរបស់សហគមន៍របស់លោក។ ប៉ុន្តែដោយសារតែមានការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ១៩ដែលជាជំងឺរាតត្បាតជាសកល វិស័យទេសចរណ៍ក៏ត្រូវបានប៉ះពាល់ខ្លាំងផងដែរ។
លោក ហ៊ាន សាមឿន ថាក្រោយផ្ទុះកូវីដ១៩ ចំណូលរបស់លោកធ្លាក់ចុះជាខ្លាំង ព្រោះមិនសូវមានទេសចរបរទេសមកលេងច្រើនដូចមុនទៀតនោះទេ។ លោកបានឱ្យដឹងថា ភាគច្រើនភ្ញៀវទេសចរបរទេសចូលចិត្តដើរកម្សាន្តតាមព្រៃភ្នំនិងដើរលេងជាមួយដំរីជាជាងភ្ញៀវដែលជាជនជាតិខ្មែរ។
លោកថា៖ «កុំ[ដោយសារ]កូវីដ! យើងដូចថាជួយ ៥០ [ទៅ] ៦០ភាគរយដែរអូនហាស! […] ខ្ញុំដូចថា កុំកូវីដហ្នឹង ខ្ញុំធូរហើយ […] ដល់ឥលូវកូវីដហ្នឹង ភ្ញៀវបរទេសយើងអស់ហើយ»។
លោក ធី ចាន់ថន ដែលជាម្ចាស់គម្រោង បាននិយាយថា ដោយសារតែបញ្ហាកូវីដ១៩នេះ គម្រោងរបស់លោកត្រូវទទួលរងនូវផលប៉ះពាល់ស្ទើរតែទាំងស្រុង។
លោកថា៖ «ជាក់ស្ដែង តាំងពីកើតជំងឺកូវីដ១៩ដែលផ្ទុះនៅស្រុកខ្មែរនិងទូទាំងពិភពលោក និយាយទៅគឺពាក់កណ្តាលខែ៣ចូលខែ៤យើងចូលឆ្នាំហ្នឹង គឺគម្រោងខ្ញុំរងផលប៉ះពាល់ស្ទើរតែទាំងស្រុង និយាយទៅគម្រោងខ្ញុំគឺផ្ដោតទៅលើពួកអឺរ៉ុប […] រដ្ឋាភិបាលយើងបិទដើម្បីកុំឱ្យចម្លង បញ្ហាជំងឺដល់ស្រុកខ្មែរយើងហ្នឹង ក៏អត់មានភ្ញៀវចេញចូលដែរ អញ្ចឹងពួកខ្ញុំនិយាយទៅតាំងពីពាក់កណ្តាលខែ៣ម៉្លេះ បច្ចុប្បន្ន! និយាយទៅបិទស្ទើរទាំងស្រុងតែម្ដង»។
អ្នកសម្របសម្រួលក្រុមការងារបណ្តាញជនជាតិដើមភាគតិចខេត្តមណ្ឌលគិរី លោក ក្រើង តុលា ក៏បានសម្ដែងនូវការព្រួយបារម្ភរបស់លោកចំពោះផលប៉ះពាល់របស់ជំងឺកូវីដ១៩ទៅលើគម្រោងនេះផងដែរ។
លោកនិយាយថា៖ «យើងឃើញថា នៅពេលកូវីដ១៩នេះ យើងសង្កេតឃើញថា ទាំងភ្ញៀវជាតិភ្ញៀវអន្តរជាតិរាងស្ងាត់ បង! រាងស្ងាត់មែនទែន! និយាយឱ្យចំទៅ ភ្ញៀវបរទេសសឹងតែមួយខែដប់នាក់រកមិនចង់បានផង បង! នេះជាចំណុចមួយនូវផលលំបាកនៅពេលមានជំងឺហ្នឹងផ្ទុះឡើងបាទ»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងទេសចរណ៍ លោក តុប សុភ័ក បានលើកឡើងថា សហគមន៍ដែលចិញ្ចឹមនិងថែរក្សាដំរីនោះ គួរចុះបញ្ជីក្នុងក្រសួងទេសចរណ៍និងរៀបចំកន្លែងរបស់ខ្លួនឱ្យបានល្អ ទើបក្រសួងអាចជួយផ្សព្វផ្សាយបន្តឱ្យបាន។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកបានទទួលស្គាល់ថាក្រសួងពុំទាន់មានគម្រោងសម្រាប់ជួយសហគមន៍ទេសចរណ៍ទាំងនោះនៅឡើយទេ។
លោកបានបញ្ជាក់យ៉ាងដូច្នេះថា៖ «ខាងក្រសួងយើង យើងវាអត់មានគម្រោងអីសម្រាប់ជួយទៅខាងហ្នឹងទេ គ្រាន់ថារាល់ដងយើងជួយតាមរយៈការផ្ដល់តាមរយៈមូលនិធិ! ឯកឧត្តមរដ្ឋមន្ដ្រីលោកផ្ដល់តាមមូលនិធិអភិរក្សដំរីអីហ្នឹង គឺធ្លាប់ជួយអញ្ចឹងណាបាទ! ប៉ុន្តែដល់រឿងអីនេះ គឺយើងមិនដែលបានទទួលព័ត៌មានពីគាត់ គាត់រៀបចំរបៀបម៉េច គាត់ខ្វះខាតម៉េច យើងអត់មានដែលទទួលព័ត៌មានហ្នឹងចឹងហ្អា»។
ទាំងលោក ធី ចាន់ថន និងលោក ហ៊ាន សាមឿន បានសំណូមពរឱ្យអ្នកទេសចរខ្មែរទៅលេងសហគមន៍ទេសចរណ៍របស់លោក ដោយថា វាបានជួយទាំងដំរីស្រុកនិងការពារព្រៃកុំឱ្យបាត់បង់ ព្រោះវត្តមានរបស់ទេសចរនឹងផ្តល់ការងារជាច្រើនដល់អ្នកភូមិ៕
