ខេត្តស្ទឹងត្រែង៖ គ្រាន់តែក្រឡេកមើលភ្លាម អ្នកស្រី ស៊ី ចាន់ដន ដែលមានតួនាទីជាមេភូមិវ៉ឺនសៀន ចាំយ៉ាងច្បាស់ភ្ញៀវម្នាក់ដែលឈរនៅមាត់ទ្វារផ្ទះបាយរបស់អ្នកស្រី ហើយបានស្រែកទទួលថា៖ «ម្ចាស់កូនម៉ែ»។
អ្នកស្រី ជា សិលា បានឈរនៅច្រកចូលខ្ទមឈើមួយនេះលើកដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៥ នៅពេលដែលអ្នកស្រីកំពុងព្យាយាមកសាងទំនាក់ទំនងជាមួយប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងសហគមន៍នៅភូមិចំនួន៤ ស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ដីសើម ដែលឡោមព័ទ្ធដោយព្រៃលិចទឹក មេត្រីពូជដែលមានទម្ងន់ជាង២០០គីឡូ និងអន្លង់ទឹកជ្រៅជាច្រើន។ តំបន់ដីសើមនេះនៅមិនទាន់ត្រូវបានស្រាវជ្រាវឱ្យបានស៊ីជម្រៅនៅឡើយទេ បើទោះបីជាទន្លេនេះជាទន្លេដែលផ្តល់ជីវិតដល់សហគមន៍យ៉ាងណាក្តី។
រយៈជាង២៤ខែ អ្នកស្រី សិលា បានសម្របសម្រួលអ្នកស្រាវជ្រាវសហគមន៍ក្នុងការកត់ត្រានូវប្រភេទត្រី រុក្ខជាតិ និងទំនៀមទម្លាប់ក្នុងសហគមន៍ដែលពួកគេមិនមានឱកាសកត់ត្រាទុក។
ក្រៅពីមានការបំពាក់បន្ទះសូឡានៅផ្ទះខ្លះ ភូមិមួយនេះនៅមិនទាន់ភ្ជាប់បង្គោលភ្លើងអគ្គិសនីនោះទេ ហើយក៏គ្មានផ្លូវគោកទៅដល់ភូមិនេះដែរ។ អ្នកដែលចង់ទៅដល់ភូមិនេះ គឺសុទ្ធតែត្រូវធ្វើដំណើរតាមទូក។
ពេញមួយឆ្នាំ សហគមន៍មួយនេះតែងតែការពារអន្លង់អភិរក្សរបស់សហគមន៍ដោយប្រើប្រាស់ទូកចាស់មួយ ប៉ុន្តែទូកនោះដេញមិនទាន់អ្នកនេសាទល្មើសច្បាប់ដែលមានទូកតូចនិងល្បឿនលឿននោះទេ។
កាលពីខែសីហា អ្នកស្រី ចាន់ដន បានរៀបរាប់ប្រាប់អ្នកស្រី សិលា អំពីការលំបាកនៃការល្បាតបទល្មើសនេសាទថា នៅពេលដែលអ្នកស្រីបានលើកឡើងពីបញ្ហាប្រឈមនេះនៅក្នុងអង្គប្រជុំជាមួយនឹងមន្ត្រីនិងអង្គការក្នុងស្រុកមួយ ដោយថា ទូកសហគម៍ចាស់ ដេញមិនទាន់អ្នកនេសាទខុសច្បាប់នោះ អ្នកស្រីទទួលបានត្រឹមចម្លើយថា «សហគមន៍គួរតែថែរក្សាទូកនោះឱ្យបានល្អ»។ អ្នកស្រី សិលា ក្រោយពីបានស្តាប់ហើយ មិនបានសន្យាថានឹងមានអន្តរាគមន៍អ្វីជាក់លាក់នោះទេ។
អ្នកស្រាវជ្រាវសង្គមម្នាក់នេះយល់ពីបញ្ហាលំបាករបស់សហគមន៍ ហើយបានចាត់ទុកករណីដែលអ្នកស្រី ចាន់ដន បានលើកឡើង ជាហេតុផលមួយទៀតក្នុងការបន្តគោលដៅរបស់អ្នកស្រីក្នុងការជួយឱ្យសហគមន៍នៅតំបន់ដីសើមអាចដឹកនាំក្នុងការងារការពារជីវភាពនិងបរិស្ថានរបស់ពួកគេ។
អ្នកស្រី សិលា បានជាប់ចិត្តតំបន់ដីសើម «រ៉ាមសារស្ទឹងត្រែង» តាំងពីពេលដែលអ្នកស្រីបានឆ្លងកាត់ព្រៃលិចទឹកនេះកាលពី១៥ឆ្នាំមុន។ តាមរយៈការងារជាច្រើនឆ្នាំនៅក្នុងតំបន់ដីសើមនេះ អ្នកស្រីបានសង្កេតឃើញការគាំទ្រទៅដល់សហគមន៍និងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីមួយនេះឡើងចុះដូចវដ្តរបស់ទន្លេមេគង្គដែរ ដោយសារគម្រោងខ្លះត្រូវបានបោះបង់ពាក់កណ្តាលទីនៅពេលដែលហិរញ្ញប្បទានគាំទ្រគម្រោងនោះលែងមាន។ កត្តានេះបានធ្វើឱ្យអ្នកភូមិស្រងាកចិត្តនិងមិនមានទំនុកចិត្តតទៅទៀត។
អ្នកស្រី សិលា បច្ចុប្បន្ន បានប្តូរការងារពីអ្នកស្រាវជ្រាវមកធ្វើការជាអ្នកតស៊ូមតិវិញ។ អ្នកស្រីជាមនុស្សម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកធ្វើការងារអភិរក្សបរិស្ថានដែលបានចំណាយពេលវេលាជាច្រើនម៉ោងជជែកនិងស្តាប់សហគមន៍ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្រីទទួលបានការទុកចិត្តពីអ្នកភូមិ។ នេះបើតាមការឱ្យដឹងពីអ្នកជំនាញក្នុងវិស័យនេះ។
សម្រាប់អ្នកស្រី សិលា គឺប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងសហគមន៍ដែលជាអ្នកដើរតួនាទីដ៏សំខាន់ក្នុងការការពារតំបន់ដីសើមដែលកំពុងរងការគំរាមកំហែងដោយកត្តាផ្សេងៗ ព្រោះពួកគេមានចំណេះដឹងនិងទំនៀមទម្លាប់ដែលនៅមិនទាន់ត្រូវបានគេស្វែងយល់ឱ្យបានដិតដល់។
ចាប់ផ្តើមស្គាល់តំបន់រ៉ាមសារស្ទឹងត្រែង
អ្នកស្រី សិលា បានមករស់នៅខេត្តស្ទឹងត្រែងនៅឆ្នាំ២០០៥ ក្នុងនាមជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្តដើម្បីប្រមូលទិន្នន័យក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយអំពីផលប៉ះពាល់ទំនប់វារីអគ្គិសនី Yali ប៉ះពាល់ដល់កម្រិតទឹកនិងជីវភាពរស់នៅរបស់សហគមន៍ដែលរស់នៅតាមដងទន្លេសេសាន ទន្លេស្រែពក និងសេកុង ដែលជាប្រភពទឹកយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ទន្លេមេគង្គ។
ក្រោយពីបានចំណាយពេលមួយឆ្នាំធ្វើដំណើរនិងជជែកជាមួយអ្នកភូមិ អ្នកស្រី សិលា បាននិយាយថា អ្នកស្រីបានចាប់ចិត្តនឹងទេសភាពនិងជីវចម្រុះនៅតំបន់នេះជាខ្លាំង ប៉ុន្តែលើសពីនេះ អ្នកស្រីរឹតតែចាប់អារម្មណ៍ប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាមបណ្តោយទន្លេនេះ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «សហគមន៍ប្រៀបដូចជាសាលារៀនអញ្ចឹង។ យើងអាចរៀនបានច្រើនណាស់ពីសហគមន៍។ ពួកគាត់តែងតែផ្សារភ្ជាប់ជីវិតរបស់ពួកគាត់ទៅនឹងទន្លេនិងត្រី។ សូម្បីតែត្រីក៏មានរឿងនិទាន សូម្បីតែព្រៃ ព្រៃលិចទឹកក៏មានរឿងដំណាលរបស់វា សូម្បីតែថ្មនៅក្នុងទន្លេក៏មានរឿងនិទានដែរ។ វាបានបង្រៀនខ្ញុំជាច្រើនដែលខ្ញុំនឹកស្មានមិនដល់។»
ខេត្តស្ទឹងត្រែងជាកន្លែងមួយក្នុងចំណោមតំបន់ដីសើមការពារទាំងប្រាំរបស់ប្រទេសកម្ពុជាឬតំបន់«រ៉ាមសារ»។ ផ្ទៃដី១៤ ៦០០ហិកតា ដែលលាតសន្ធឹងកណ្តាលទន្លេមេគង្គ គឺជាជម្រករបស់សត្វផ្សោតមេគង្គនិងត្រីមេពូជដែលជិតផុតពូជរបស់ប្រទេសកម្ពុជា រួមមាន ត្រីគល់រាំង ត្រីរាជ បបែលមេគង្គ និងត្រីប៉ាសេអ៊ី ជាដើម។
ប្រភេទសត្វជាច្រើនទៀតរាប់ចាប់ពីប្រភេទបក្សីជិតផុតពូជឬជិតរងការគំរាមកំហែង រហូតដល់ក្រពើភ្នំ ក៏រស់នៅក្នុងតំបន់ដីសើម«រ៉ាមសារ»នៃខេត្តស្ទឹងត្រែងនេះដែរ។ បើទោះបីជាសម្រស់និងសារៈសំខាន់របស់តំបន់«រ៉ាមសារស្ទឹងត្រែង»ដែលជាជម្រកនិងមានតួនាទីស្រូបយកកាបូនឌីអុកស៊ីត តំបន់នេះជារឿយៗត្រូវបានគេមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់ប៉ុន្មាននោះទេ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់អ្នកស្រី សិលា។
អ្នកស្រី សិលា បានថ្លែងថា៖ «នៅពេលខ្ញុំសម្រេចចិត្តទៅខេត្តស្ទឹងត្រែង ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់ធ្វើដំណើរផ្សងព្រេង។ នៅពេលដែលខ្ញុំនៅទីនោះក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០៥ ខ្ញុំបានភ្ញាក់ផ្អើលជាខ្លាំង»។
អ្នកស្រាវជ្រាវដែលមានស្រុកកំណើតនៅរាជធានីភ្នំពេញរូបនេះ បាននិយាយបន្ថែមដោយពិពណ៌នាពីភាពទាក់ទាញនៃតំបន់ដីសើមនេះថា៖ «អន្លង់ជ្រៅ ដែលយើងមើលមិនឃើញ ជាជម្រកនិងកន្លែងកកើតរបស់ពពួកត្រីមេពូជដែលមានទម្ងន់ជាង២០០គីឡូ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះក៏មានប្រភេទសត្វព្រៃជាច្រើនប្រភេទទៀតកំពុងរស់នៅក្នុងតំបន់រងទឹកភ្លៀងនេះ និងដើមឈើព្រៃលិចទឹកដែលឈរបង្ហាញខ្លួនយ៉ាងរឹងមាំនៅក្នុងទន្លេមេគង្គ»។
អ្នកស្រី សិលា បានថ្លែងបន្តថា៖ «មានកោះខ្សាច់ជាច្រើន ហើយអ្វីដែលទាក់ទាញខ្លាំងនោះគឺព្រៃលិចទឹកដែលដុះនៅកណ្តាលទន្លេ មានដើមឈើច្រើនណាស់។ មានក្អែកទឹកនិងប្រវឹក។ ដើមឈើព្រៃលិចទឹក ជាពិសេសនៅខាងមុខភូមិវ៉ឺនសៀន ដុះខ្ពស់ៗ ដើមវាមិនធំទេ តែវាខ្ពស់ហើយច្រើន»។
អ្នកស្រី សិលា បានស្គាល់ប្រភេទសត្វទាំងនេះរឹតតែច្បាស់ តាមរយៈការងារជាជំនួយការស្រាវជ្រាវសម្រាប់គម្រោង«សាលាភូមិ»ដែលបានកត់ត្រាប្រភេទត្រីជាង១៣០ប្រភេទដែលមានវត្តមាននៅក្នុងតំបន់រ៉ាមសារខេត្តស្ទឹងត្រែង ក៏ដូចជាប្រភេទរុក្ខជាតិ ឫសឈើ និងបច្ចេកទេសនេសាទ ដោយផ្អែកលើចំណេះដឹងរបស់អ្នកភូមិដែលរស់នៅទីនោះ។
អ្នកស្រីបានឱ្យដឹងថា នេះគឺជាលើកទីមួយហើយដែលអ្នកភូមិកត់ត្រាទុកនិងចងក្រងចំណេះដឹងទាំងអស់នេះជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ។
អ្នកស្រី សិលា បន្តថា៖ «ក្នុងគម្រោងនេះ អ្នកភូមិប្រើប្រាស់ចំណេះដឹងរបស់ពួកគេដែលបានចែករំលែកពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់។ ពួកគាត់ភាគច្រើនមិនចេះអក្សរទេ ដូច្នេះគម្រោងនេះជួយពួកគាត់ឱ្យចងក្រងចំណេះដឹងទាំងនេះ។»
អ្នកភូមិជាច្រើនរូបដែលបានចូលរួមក្នុងគម្រោង«សាលាភូមិ» មានភាពសកម្មក្នុងការងារការពារបរិស្ថាន បន្ទាប់ពីពួកគេត្រូវបានផ្តល់ឱកាសឱ្យចែករំលែកចំណេះដឹងរបស់ពួកគេ។ ការងារនេះជាការងារសំខាន់មួយ ប្រសិនបើសង្កេតឃើញថាមិនមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវវាយតម្លៃបែបវិទ្យាសាស្ត្រទៅលើតំបន់នេះនោះទេ។
អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំគិតថា នៅតែមិនទាន់ដឹងច្រើនអំពីតំបន់នោះឬរឿងដែលមិនទាន់ត្រូវបានសិក្សាស៊ីជម្រៅអ្វីដែលគួរសិក្សាឬពិភាក្សានៅឡើយ»។
លោក ម៉ម កុសល អ្នកបរិស្ថានវិទ្យាផ្នែកជលផលនៃអង្គការ WorldFish ជាសហការីរបស់អ្នកស្រី សិលា បានលើកឡើងថា អ្នកស្រី សិលា ទទួលបានទំនុកចិត្តពីសហគមន៍ ខណៈដែលមិនមានអ្នកស្រាវជ្រាវសង្គមច្រើនទេដែលអាចធ្វើបាន។ នេះក៏ដោយសារអ្នកស្រី សិលា បានផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះប្រជាពលរដ្ឋក្នុងសហគមន៍ទាំងនោះ ហើយថែមទាំងបានបន្តធ្វើការពាក់ព័ន្ធនឹងតំបន់នេះ ដូច្នេះហើយទើបគម្រោងដែលបានធ្វើកន្លងមកមានប្រសិទ្ធភាព។
លោកថ្លែងថា៖ «មិនមានអ្នកស្រាវជ្រាវច្រើននាក់ទេដែលបានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើននៅក្នុងសហគមន៍ដូចគាត់។ គាត់មានទំនាក់ទំនងជាមួយសហគមន៍ ខណៈពេលដែលគាត់ធ្វើការឱ្យគម្រោងជាច្រើននៅក្នុងតំបន់នោះ បន្ទាប់ពីគម្រោង”សាលាភូមិ”បានបញ្ចប់ទៅ។ »
អ្នកស្រី សិលា បានចែកពេលវេលារបស់អ្នកស្រីនៅរាជធានីភ្នំពេញនិងខេត្តស្ទឹងត្រែង ខណៈពេលពពោះកូនទាំងពីរនាក់របស់អ្នកស្រី។ បច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកស្រីបានចំណាយពេលវេលាច្រើនជាងនៅឯរាជធានី ខណៈកូនៗរបស់អ្នកស្រីស្ថិតក្នុងវ័យសំខាន់មួយដែលពួកគេកំពុងចង់ដឹងនិងសួរច្រើន។ នៅពេលនាងធ្វើដំណើរជាមួយអ្នកយកព័ត៌មានទៅខេត្តស្ទឹងត្រែង ក្រុមគ្រួសាររបស់នាងមិននៅឆ្ងាយនោះទេ គឺបានធ្វើដំណើរទៅកម្សាន្តនៅខេត្តស្ទឹងត្រែងនៅចុងសប្តាហ៍។
តុល្យភាពដែលផុយស្រួយ
ទោះបីជាភាពស្រស់ស្អាតនៃទេសភាពធម្មជាតិនៅតំបន់នោះ ជាអ្វីដែលទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់អ្នកស្រី សិលា ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន គឺប្រជាជនដែលរស់នៅក្នុងអេកូឡូស៊ីនៃតំបន់ដីសើមនេះទៅវិញទេ ដែលអ្នកស្រី សិលា ផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់។
អស់រយៈពេលជាង១៥ឆ្នាំនៅក្នុងការស្រាវជ្រាវអំពីជីវភាពរស់នៅ អ្នកស្រី សិលា សម្របខ្លួនទៅក្នុងជីវិតជាមួយសហគមន៍នៅតំបន់ដីសើមស្ទឹងត្រែង ហើយបានក្លាយជាភ្ញៀវដែលមកតំបន់នេះជាទៀងទាត់ ចែករំលែកនំចំណីជាមួយក្មេងតូចៗ និងជជែកលេងជាមួយអ្នកភូមិនៅពេលពួកគេកំពុងនេសាទនិងធ្វើកសិកម្មនៅក្នុងតំបន់អភិរក្សនេះ។
អ្នកស្រុកនៅតំបន់រ៉ាមសា មិនសុទ្ធតែងតែរីករាយចូលរួមក្នុងគម្រោងរបស់អ្នកស្រីនោះទេ ហើយអ្នកស្រី សិលា បានលើកឡើងថា វាអាចមានការពិបាកនឹងស្នើសុំឱ្យអ្នកភូមិដែលធ្លាប់នេសាទពេញមួយឆ្នាំ កំណត់ការនេសាទពាណិជ្ជកម្មរបស់ពួកគេរហូតដល់រដូវបើកនេសាទវិញ។ ប៉ុន្តែអ្នកស្រី សិលា មានការតាំងចិត្តស្វែងរកចំណុចកណ្តាលមួយដែលមានតុល្យភាពរវាងប្រយោជន៍សម្រាប់សហគមន៍និងតំបន់ការពារ។
អ្នកស្រី សិលា លើកឡើងថា៖ «នៅពេលយើងសម្រេចចិត្តដាក់តំបន់ណាមួយដើម្បីអភិរក្ស យើងត្រូវគិតគូរពីផលប្រយោជន៍សម្រាប់សហគមន៍ ព្រោះថា អ្នកភូមិគាត់ត្រូវទៅនេសាទនៅតំបន់នោះ សម្រាប់ហូប។ ដូច្នេះប្រសិនបើមិនមានការជជែកពិភាក្សាជាមួយសហគមន៍នោះទេ ហើយមានតែបញ្ជាមកពីលើ នោះយើងនឹងជួបបញ្ហា។»
ពេលខ្លះ រឿងនេះតម្រូវឱ្យមានការជជែកជាមួយអ្នកនេសាទអំពីវិធីដែលពួកគេអាចប្តូរទម្លាប់នេសាទបច្ចុប្បន្នរបស់ពួកគេទៅការនេសាទក្រៅពីត្រីក្នុងទន្លេ ដើម្បីរកចំណូលសម្រាប់ជីវភាព ដូចជាការចិញ្ចឹមក្តាមទឹកសាបជាដើម។ ហើយពេលខ្លះ អ្នកស្រីសិលាចូលរួមជាមួយអ្នកលេងល្បែងកម្សាន្តអំពីការចូលរួមក្រុមសន្សំដែលជាទុនសន្សំក្នុងសហគមន៍ ដែលអ្នកស្រី សិលា យល់ថា មានសារៈសំខាន់សម្រាប់ជម្រើសជីវភាពផ្សេងក្រៅពីការនេសាទត្រីទន្លេ។
អ្នកស្រី សិលា បានថ្លែងថា៖ «សហគមន៍ពឹងផ្អែកលើដីសើម ហើយដីសើមពឹងផ្អែកលើសហគមន៍។ ចំនួនប្រជាជនកាន់តែកើនឡើង អញ្ចឹងធនធានដែលមានហ្នឹងត្រូវបែងចែកសម្រាប់មនុស្សកាន់តែច្រើន បង្កឱ្យមានសម្ពាធកាន់តែខ្លាំងទៅលើធនធានធម្មជាតិ។ វាជាការសំខាន់ណាស់ដែលពួកគាត់មានជំនាញនិងមានជម្រើសក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិតជំនួសដល់ការនេសាទ ពេលនោះគាត់នឹងកាត់បន្ថយការពឹងផ្អែកលើធនធានទាំងនេះ ហើយបន្ទាប់មកអាចចូលរួមការពារធនធានទាំងនេះបាន»។
តំបន់ដីសើមដែលត្រូវបានការពារនៅខេត្តស្ទឹងត្រែងមានលក្ខណៈពិសេស គឺអន្លង់ទឹកជ្រៅដែលជាជម្រកសុវត្ថិភាពសម្រាប់ត្រីមេពូជ។ ទន្លេនេះតភ្ជាប់ទៅបឹងទន្លេសាបដែលចាប់ផ្តើមស្រកទឹកចាប់ពីខែមីនាដល់ខែឧសភា ជាពេលដែលប្រភេទត្រីជាច្រើនប្រភេទផ្លាស់ទីទៅទន្លេមេគង្គដើម្បីការបង្កកំណើត។ វាក៏ផ្តល់សន្តិសុខស្បៀងសម្រាប់ប្រជាជននៅតំបន់នោះនិងជាច្រើនទៀតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គនិងទន្លេសាប។
ប៉ុន្តែតំបន់ការពារនេះកំពុងរងការគំរាមកំហែងពីការនេសាទខុសច្បាប់ កង្វះថវិកាក្នុងការការពារ និងមិនមានផែនការគ្រប់គ្រងនៅពេលអនាគត។
លោក ម៉ៅ សារ៉េត ដែលបានចូលរួមក្នុងគម្រោងស្រាវជ្រាវក្នុងគម្រោង«សាលាភូមិ»សម្រាប់ភូមិកោះខនឌិន ហើយក្រោយមកបានក្លាយទៅជាប្រធានសហគមន៍នេសាទ«អន្លង់កោះកាង» បាននិយាយថា ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៧មក មានតែរដ្ឋបាលជលផលទេដែលបានគាំទ្រផ្នែកថវិកាទៅដល់សហគមន៍ក្នុងការដើរល្បាតអន្លង់អភិរក្សរបស់សហគមន៍។
លោកថ្លែងថា៖ «ពីដំបូងពេលដែលយើងចាប់ផ្តើមគម្រោង”សាលាភូមិ” សហគមន៍នេសាទយើងសកម្មណាស់ក្នុងការងារអភិរក្សដើរល្បាត ដោយសារពេលនោះមានអង្គការជាច្រើនបានឱ្យជំនួយ។ ដល់តែគេដកជំនួយនៅប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ វាប៉ះពាល់ដល់សកម្មភាពដើរល្បាតរបស់សហគមន៍យើងដែរ»។
លោក ផោគ និមល ប្រធានក្រុមល្បាតប្រចាំនៅតំបន់រ៉ាមសារខេត្តស្ទឹងត្រែង ដែលអតីតជាអ្នកស្រាវជ្រាវគម្រោង«សាលាភូមិ»ដែរនោះ បានឱ្យដឹងថា បច្ចុប្បន្ន មានក្រុមដើរល្បាតការពារតំបន់ដីសើមនេះត្រឹមតែ៨នាក់តែប៉ុណ្ណោះ។ លើសពីនេះ ពួកគេទាំង៨នាក់នេះក៏ត្រូវបានចាត់តាំងឱ្យការពារនិងល្បាតច្រករបៀងសេដ្ឋកិច្ចជីវចម្រុះនៅជិតតំបន់រ៉ាមសារនេះដែរ។
ប្រធានក្រុមដើរត្បាតរូបនេះបានកោតសរសើរអ្នកភូមិដែលបានចូលរួមអភិរក្សព្រៃលិចទឹកនិងគោរពតាមរដូវនេសាទ ប៉ុន្តែលោកបារម្ភអំពីការនេសាទល្មើសច្បាប់នៅតែកំពុងកើតមាននៅក្នុងតំបន់នេះ។
លោកថ្លែងថា៖ «បើតែ១៤ ៦០០ហិកតា គ្នា៨នាក់នេះការពារបាន ប៉ុន្តែឥលូវនេះ យើងត្រូវការពារទាំងដីគោក ទាំងក្នុងទឹក»។
លោក ឈួន ឆន អនុប្រធាននាយកដ្ឋានតំបន់រ៉ាមសារស្ទឹងត្រែង បានឱ្យដឹងថា ជីវចម្រុះនៅតំបន់នេះបានប៉ះពាល់និងខូចខាតច្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់។
លោកថ្លែងថា៖ «ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៧ ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា ព្រៃលិចទឹកបានខូចខាតច្រើន។ កម្រិតទឹកស្រកខ្លាំង ដើមឈើនិងព្រៃលិចទឹកមួយចំនួនធំបានជ្រុះស្លឹក ដួលងាប់។ ឯសត្វភេវិញ យើងនៅមាន គ្រាន់តែមានតិច។ បបែលនិងត្រីប្រម៉ាក៏អញ្ចឹង។ ឯត្រីគល់រាំងក៏នៅមាន តែមានតិច»។
លោក គង់ គីមស្រេង ប្រធាននាយកដ្ឋានអភិរក្សតំបន់ការពារដីគោកនៅក្រសួងបរិស្ថាន បានឱ្យដឹងថា លោកទទួលស្គាល់ពីបញ្ហាប្រឈមនិងការគំរាមកំហែងលើតំបន់រ៉ាមសារ និងបានលើកឡើងថា បើគ្មានជំនួយពីម្ចាស់ជំនួយទេនោះ ការវាយតម្លៃថាតើតំបន់នេះនៅមានធនធានជីវចម្រុះអ្វីខ្លះនោះ គឺមិនងាយនឹងធ្វើបានឡើយ។
អ្នកស្រី សិលា បានកត់សម្គាល់អំពីការចុះអន់ថយយ៉ាងលឿននៃដីសើមនេះ នៅគ្រប់ពេលដែលអ្នកស្រីបានទៅខេត្តស្ទឹងត្រែង ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៨។
បច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកស្រី សិលា កំពុងសរសេរអត្ថបទមួយដែលឆ្លើយនឹងសំនួរថា តើមានមធ្យោបាយណាដែលអាចកៀរគរមូលនិធិសម្រាប់សហគមន៍ប្រើប្រាស់ ដើម្បីដើរល្បាតនិងការពារតំបន់ដីសើមនេះ។
អ្នកស្រីពន្យល់ថា អ្នកប្រតិបត្តិការអេកូទេសចរណ៍និងអ្នកនេសាទ នឹងត្រូវបង់វិភាគទានសម្រាប់ការការពារតំបន់នេះ។ វានឹងជួយធ្វើឱ្យស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ននេះ មានភាពប្រសើរឡើងជាងការរង់ចាំការផ្តល់ជំនួយពីម្ចាស់ជំនួយនិងការកាត់ផ្តាច់ជំនួយភ្លាមៗពីសំណាក់ម្ចាស់ជំនួយដែរ។
នៅពេលករណីនេះកើតឡើង សហគមន៍តែងតែត្រូវបានទុកចោល និងមានភាពងឿងឆ្ងល់នៅពេលដែលអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលបោះបង់គម្រោងរបស់ពួកគេ។
អ្នកស្រី សិលា បានបន្ថែមថា៖ «នៅពេលដែលយើងមិនមានការពន្យល់ទៅសហគមន៍ ពួកគាត់មិនដឹងថា មានរឿងអ្វីកើតឡើង។ ពួកគាត់មិនយល់ថា ហេតុអ្វីបានជាគម្រោងស្រាប់តែផ្អាក ហើយពួកគេនឹងលែងមានទំនុកចិត្តលើយើងជាអ្នកអនុវត្តគម្រោងទៀតហើយ។»
មិនមែនគ្រប់គ្នានៅខេត្តស្ទឹងត្រែងជាអ្នកតស៊ូមតិដើម្បីការអភិរក្សនោះទេ។ ប៉ុន្តែអ្នកស្រីនិយាយថា សហគមន៍ដែលរស់នៅ«តំបន់រ៉ាមសារ» យល់អំពីទំនាក់ទំនងដ៏វិសេសរវាងពួកគេនឹងបរិស្ថាន និងតម្រូវការក្នុងការអភិរក្សប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីដែលពួកគេពឹងផ្អែកលើសម្រាប់ជីវភាព។
អ្នកស្រីបានថ្លែងថា៖ «ជាទូទៅ ដីសើមនៅប្រទេសកម្ពុជាមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងសហគមន៍និងតម្លៃវប្បធម៌របស់ពូកគេ។ អង្គការអភិវឌ្ឍន៍ត្រូវតែយល់ពីសារៈសំខាន់នៃតួនាទីរបស់សហគមន៍ក្នុងការងារអភិរក្ស ដោយហេតុថា សហគមន៍ទទួលបានប្រយោជន៍ពីប្រព័ន្ធនេះ ហើយពួកគេជាអ្នករស់នៅទីនោះ»៕
ប្រែសម្រួលពីអត្ថបទដើមជាភាសាអង់គ្លេស ដោយ ចាន់ មុយហុង
