គណបក្សនយោបាយមួយចំនួនទាមទារឱ្យរដ្ឋសភាធ្វើកំណែទម្រង់ក្បាលម៉ាស៊ីនគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) តាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ ដើម្បីបញ្ចៀសការជាប់គាំងនយោបាយ។
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន បានលើកឡើងក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ខ្លួននៅថ្ងៃសុក្រនេះថា ដល់ពេលដែលត្រូវធ្វើកំណែទម្រង់ស្ថាប័ន គ.ជ.ប ហើយ ដើម្បីធានាបាននូវភាពឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត និង «ឱ្យការបោះឆ្នោតប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ស្របតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ទទួលបានការទុកចិត្តពីសំណាក់បក្សនយោបាយនិងអ្នកបោះឆ្នោត និងបញ្ចៀសការជាប់គាំងនយោបាយ»។
ការទាមទារឱ្យធ្វើកំណែទម្រង់នេះ គណបក្សនោះបានស្នើរដ្ឋសភាឱ្យធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ស្តីពី សមាសភាព គ.ជ.ប ត្រង់មាត្រា១៥១-ថ្មី(ពីរ) ដែលមាត្រានេះចែងពីសមាជិក គ.ជ.ប កាលពីអាណត្តិទី៥។
នៅអាណត្តិទី៥ គណបក្សពីរមានអាសនៈក្នុងសភា គឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានព្រមព្រៀងគ្នាធ្វើកំណែទម្រង់ក្បាលម៉ាស៊ីន គ.ជ.ប តាមរូបមន្ត (៤+៤+១) ដែល ៤រូប ជាសមាជិកសភា មកពីកូតាគណបក្សកាន់អំណាច និង៤រូបទៀត មកពីសមាជិកសភាគណបក្សឆាំង និង១រូប មកពីតំណាងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ជាស្ថាប័នឯករាជ្យ។
ប៉ុន្តែ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន ទាមទារថា ដោយសារនៅពេលនេះជាសភាឯកបក្សនិងគ្មានតំណាងរាស្ត្រមកពីគណបក្សប្រឆាំង ដូច្នេះក្បាលម៉ាស៊ីន គ.ជ.ប តាមរូបមន្ត (៤+៤+១) ត្រូវមាន ៤រូប ជ្រើសរើសដោយគណបក្សដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល និង៥រូប ត្រូវជ្រើសរើសដោយបើកចំហនិងតម្លាភាព។
លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន អតីតតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំង ដែលបានសុំសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ ហើយបានបង្កើតគណបក្សកំណែទម្រង់កម្ពុជា និយាយថា វាចាំបាច់ណាស់ដែលត្រូវធ្វើឱ្យស្ថាប័ន គ.ជ.ប ក្លាយជាស្ថាប័នឯករាជ្យ ដើម្បីធានាតម្លាភាពនិងការប្រកួតប្រជែងតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ។
លោកថា៖ «តាមពិត ក្បាលម៉ាស៊ីនទាំង៩រូបនេះ គួរតែចេញពីសមាសភាពឯករាជ្យពិតប្រាកដ […] កាលណាចេញពីគណបក្សនយោបាយ គឺមាននិន្នាការហើយ! ហើយបើមាននិន្នាការ ចង់ក៏ដោយ មិនចង់ក៏ដោយ ច្បាស់ជាមានសម្ពាធពីគណបក្សនយោបាយរបស់ខ្លួន តិចឬច្រើន វាមានហើយភាពលម្អៀងហ្នឹង»។
យ៉ាងណា អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋសភា លោក ឡេង ប៉េងឡុង ចាត់ទុកការលើកឡើងនេះថា ជាការបញ្ចេញមតិប៉ុណ្ណោះ គ្មានមូលដ្ឋានសម្រាប់ឱ្យរដ្ឋសភាពិចារណាទេ។
លោកថា៖ «អត់មានពិចារណាទេ អាហ្នឹងគ្រាន់តែជាការបញ្ចេញមតិ គណបក្សនយោបាយឬអ្នកនយោបាយដែលមានសមត្ថកិច្ចសមត្ថភាពធ្វើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ ធ្វើសេចក្តីស្នើច្បាប់ គេលើកឬស្នើឡើង បានសភាពិនិត្យបញ្ហាហ្នឹង»។
នាយកវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា លោកបណ្ឌិត ប៉ា ចន្ទរឿន យល់ថា ការលាងជម្រះមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតកុំឱ្យជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចការនយោបាយ ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការបង្កើននូវជំនឿទុកចិត្តដល់មជ្ឈដ្ឋានជាតិនិងអន្តរជាតិ ជាពិសេសធានានូវសុចរិតភាព និងកាត់បន្ថយបាននូវការផ្ទុះវិវាទក្រោយការបោះឆ្នោត។
ប៉ុន្តែបើគ្មានការធ្វើកំណែទម្រង់ស្ថាប័នជាតិមួយនេះទេ លោកបារម្ភថា នឹងជះឥទ្ធិពលមិនល្អដល់មុខមាត់រដ្ឋាភិបាលដែលកើតក្រោយការបោះឆ្នោតដូចពេលកន្លងទៅ ។
លោកថា៖ «តិចឬច្រើន បើអាជ្ញាកណ្តាលហ្នឹងមកពីមនុស្សក្រុមតែមួយ ហើយធ្វើការងារមិនមានតម្លាភាពឬខ្វះតម្លាភាពនោះ នឹងបង្កើតឱ្យមានការសង្ស័យនិងចោទសួរអំពីតម្លាភាពនៃការងារនិងឯករាជ្យភាពដ៏មានសារៈសំខាន់របស់ស្ថាប័នមួយនេះនៅក្នុងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា»។
សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប ដែលជាប្លុកលោកសេរី អំឡុងការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ បានប្រកាសមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះទេ ខណៈការបោះឆ្នោតពេលនោះបានផាត់អតីតគណបក្សប្រឆាំងដែលមានអ្នកគាំទ្រជាង៤៣ភាគរយចេញពីឆាកនយោបាយ។
បណ្តាប្រទេសទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ថាកម្ពុជាបានងាកចេញពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ និងជំរុញឱ្យស្តារស្ថានភាពនេះឡើងវិញ ជាថ្នូរនឹងការរក្សាទុកនូវជំនួយនិងអំណោយផលផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម។
ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចលើកដំបូងមកកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ អនុរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក លោកស្រី Wendy R. Sherman ក៏បានអំពាវនាវទៅរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យបើកលំហប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ មុនការបោះឆ្នោតមកដល់ ដោយចាត់ទុកថា ការធានាបាននូវលំហសេរីភាពមូលដ្ឋាននិងប្រជាធិបតេយ្យជាភាពចាំបាច់នៃការបង្កើនទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរផងដែរ៕
