ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិបានរិះគន់ជាបន្តបន្ទាប់ទៅលើការអនុវត្តច្បាប់របស់អាជ្ញាធរកម្ពុជា ជាពិសេសវិធានការច្បាប់ទៅលើក្រុមសំឡេងជំទាស់។ ប៉ុន្តែមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបានបដិសេធជាហូរហែដោយសម្អាងថា ចំណាត់ការដែលបានកើតឡើងជាការអនុវត្តច្បាប់ ដើម្បីរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គម ស្ថិរភាពនយោបាយ និងមិនមែនជាការបំពានសិទ្ធិដូចការលើកឡើងនោះទេ។
នៅសប្តាហ៍នេះ អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ៤រូបបាននិយាយក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមថា ការចាប់ចងនិងឃុំខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថាននិងសង្គមចំនួន៧នាក់ ជាការបំពានសិទ្ធិ «ត្រង់មាត្រា៩ នៃកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ»។
មាត្រា៩ ចែងថា៖ «ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិ មានសេរីភាព និងសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន។ គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួនតាមអំពើចិត្តបានឡើយ។ គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវដកហូតសេរីភាពបានឡើយ លើកលែងតែមានហេតុផល និងស្របតាមនីតិវិធីដែលមានចែងនៅក្នុងច្បាប់»។
សកម្មជនបរិស្ថាននិងសង្គមដែលអ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិលើកឡើងនោះសំដៅលើកញ្ញា ឈឿន ដារ៉ាវី, លោក ហ៊ុន វណ្ណៈ, លោក កើត សារ៉ាយ, លោក ថា ឡាវី, កញ្ញា អេង ម៉ាឡៃ, លោក មួង សុភ័ក្ត្រ និងលោក មាន ព្រហ្មមុនី ដែលកំពុងជាប់ឃុំនៅពន្ធនាគារ ក្រោមបទចោទ «ញុះញង់ឱ្យមានភាពវឹកវរដល់សន្តិសុខសង្គម និងផ្តើមគំនិតញុះញង់ឱ្យមានភាពវឹកវរដល់សន្តិសុខសង្គម»។
ពួកគេបានជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេល១២ខែមកហើយ បើគិតពីថ្ងៃចាប់រហូតដល់ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១នេះ។ ការចាប់ខ្លួនអ្នកទាំងនោះបានកើតឡើងក្រោយពីពួកគេខ្លះប្រកាសពីគម្រោងដើរពីវត្តភ្នំទៅផ្ទះលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដើម្បីស្នើសុំបញ្ឈប់ការអនុញ្ញាតឱ្យលុប«បឹងកប់ស្រូវ» ហៅ «បឹងតាមោក» បន្តទៀត និងខ្លះទៀតប្រកាសពីជំហរបន្តតវ៉ាដោយសន្តិវិធីទាមទារឱ្យដោះលែងប្រធានសហជីពមួយរូប គឺលោក រ៉ុង ឈុន។
ក្រៅពីលើកឡើងពីវិធានការច្បាប់ចាប់ឃុំខ្លួនអ្នកទាំង៧នាក់នេះ ក្រុមអ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិក៏និយាយដែរថា «អាជ្ញាធរកម្ពុជាកំពុងកំណត់គោលដៅគំរាមកំហែងនិងដាក់ទោសទណ្ឌដល់អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស ក្នុងគោលបំណងឱ្យមានការភ័យខ្លាចក្នុងចំណោមអ្នកដែលធ្វើការងារដើម្បីការពារសិទ្ធិមនុស្សនិងសេរីភាពមូលដ្ឋាន»។
តែយ៉ាងណា អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌របស់កម្ពុជា លោក ជិន ម៉ាលីន ចាត់ទុកការលើកឡើងនេះថាមាននិន្នាការប្រឆាំង មិនឆ្លុះបញ្ចាំងការអនុវត្តច្បាប់នោះទេ។
លោកថា៖ «មានតែការស្វែងរកភស្តុតាងនិងសក្ខីកម្មឱ្យបានរឹងមាំតាមផ្លូវច្បាប់ ធ្វើការដោះបន្ទុកទេ ដើម្បីចូលរួមដំណើរការនីតិវិធីរបស់តុលាការ ទើបអាចជួយបាន»។
សំណួរត្រង់ថា អ្វីជាបញ្ហាចម្បងនាំឱ្យមានការបកស្រាយខុសគ្នាទៅលើវិធានការច្បាប់នៅកម្ពុជា?
នាយករងអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ លោក អំ សំអាត មើលឃើញថា ភាពចម្រូងចម្រាសនេះផ្តើមចេញពីបញ្ហាចម្បងចំនួន២ ក្នុងនោះ មន្ត្រីអង្គការសហប្រជាជាតិវាយតម្លៃស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សដោយផ្អែកលើបទដ្ឋានអន្តរជាតិនិងមានតម្លៃសកល តាមធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ កតិកាសញ្ញានិងអនុសញ្ញាស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិនយោបាយ ដែលកម្ពុជាជាហេត្ថលេខី ហើយផ្ទៀងផ្ទាត់ទៅនឹងការអនុវត្តច្បាប់ជាក់ស្តែង។
បញ្ហាមួយទៀត លោកថា ប្រទេសប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការធ្វើច្បាប់ត្រូវភ្ជាប់កាតព្វកិច្ចអាជ្ញាធររដ្ឋទៅនឹងបទដ្ឋានអន្តរជាតិដែលខ្លួនបានផ្តល់សច្ចាប័ន។ ប៉ុន្តែលោកថា កន្លងទៅ ការធ្វើច្បាប់មួយចំនួននៅកម្ពុជាបានដំណើរការទៅលឿន តាមការវិវត្តស្ថានភាពនយោបាយ ធ្វើឱ្យការអនុវត្តច្បាប់មានភាពចម្រូងចម្រាសនិងរងការរិះគន់។
លោកថា៖ «កន្លែងហ្នឹងហើយ វាអាចជាការខ្វះចន្លោះមួយដែរ ពីព្រោះច្បាប់មួយៗ វាត្រូវការពេលវេលាច្រើនសម្រាប់ពិគ្រោះយោបល់ ដើម្បីឱ្យច្បាប់នោះស្របតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស ដែលធ្វើឱ្យការអនុវត្តទៅមានប្រសិទ្ធភាព ហើយមិនមានបញ្ហាចម្រូងចម្រាស អាហ្នឹងជារឿងសំខាន់»។
លោក អំ សំអាត បន្ថែមថា ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាប្រសើរឬធ្លាក់ចុះអាស្រ័យទៅនឹងស្ថានភាពនយោបាយ ខណៈមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកន្លងមកក៏បានចាត់ទុកសេចក្តីថ្លែងការណ៍នានាដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ថាមានចរិតនយោបាយឬមាននិន្នាការប្រឆាំង។
លោកថា៖ «តែតាមការពិត ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា ផ្សារភ្ជាប់នឹងស្ថានភាពនយោបាយផងដែរ។ អ៊ីចឹងហើយបានស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សហ្នឹង វាលិចអណ្តែតៗតាមស្ថានភាពនយោបាយ។ បើយើងមើលឱ្យចំទៅ កត្តានយោបាយនេះ វាធំជាងគេ សម្រាប់ការខ្វែងគំនិតគ្នារវាងអ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សជាមួយនឹងកម្ពុជា»។
មាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា៖ «ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទទួលស្គាល់និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ»។
អ្នកវិភាគនយោបាយនៅក្រៅប្រទេស លោក គឹម សុខ មើលឃើញបញ្ហាចម្បងធំៗ២ដែរ ជុំវិញការបកស្រាយផ្ទុយគ្នានៃការអនុវត្តវិធានការច្បាប់នៅកម្ពុជារវាងសហគមន៍អន្តរជាតិនិងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
លោកថា អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សឬសហគមន៍អន្តរជាតិវាយតម្លៃពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនិងការអនុវត្តច្បាប់នៅប្រទេសណាមួយ រួមទាំងកម្ពុជា ដោយឈរលើគោលការណ៍សកលនិងមិនទោរទន់តាមឥទ្ធិពលនយោបាយ ខុសពីនៅកម្ពុជាដែលមានការកែច្បាប់ជាច្រើនលើកច្រើនសារ និងពេលខ្លះកែដោយឯកបក្ស ដោយត្រូវបានគេមើលឃើញថា កែច្បាប់ដើម្បីការពារអំណាច។
លោកថា៖ «ច្បាប់គណបក្សនយោបាយនិងច្បាប់បោះឆ្នោតជាដើម គេនាំគ្នាកែអត់ឈប់! កែដើម្បីពង្រឹងអំណាចអ្នកដឹកនាំប្រទេស និងរឹតត្បិតសេរីភាពពលរដ្ឋម្ចាស់ប្រទេស។ កែរហូតទៅដល់ពលរដ្ឋគ្រាន់តែមានមតិក៏ត្រូវជាប់គុកពីបទ “ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍” ដែរ! កែរហូតទៅដល់សិទ្ធិធ្វើនយោបាយដែលពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវមានតាំងពីកំណើត ទៅជាសុំសិទ្ធិពីអ្នកដឹកនាំប្រទេសទៅវិញ»។
ចំណែកអ្នកស្រាវជ្រាវសង្គម លោកបណ្ឌិត សេង សារី មើលឃើញថា ជាឫសគល់នៃបញ្ហាខ្វែងគំនិតគ្នាជុំវិញការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា គឺការបង្កើតច្បាប់ចេញពីអ្នកនយោបាយតែមួយក្រុមដែលជាសភាឯកបក្សឬរដ្ឋាភិបាលឯកបក្ស។
លោកមើលឃើញថា ប្រព័ន្ធបែបនេះ មន្ត្រីនៅតាមក្រសួងគ្មានជម្រើសអ្វីក្រៅតែពីការឆ្លើយការពារច្រើនជាងនិយាយការពិត។
លោកកត់សម្គាល់ថា ក្រោយរំលាយអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជិត៤ឆ្នាំមកនេះ រដ្ឋាភិបាលឯកបក្សបង្កើតច្បាប់បានជាង៨០ច្បាប់ ដោយច្បាប់ទាំងនោះរងការរិះគន់ពីសហគមន៍ជាតិនិងអន្តរជាតិ ពិសេសប្លុកលោកសេរីដែលជាប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។
លោកថា៖ «អ៊ីចឹងហើយបានយើងឃើញកន្លងមកនេះ អ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលព្យាយាមធ្វើហ្នឹងធ្វើម៉េចបន្សាបស្ថាប័នរដ្ឋ បន្សាបស្ថាប័នដែលមានឥទ្ធិពលក្នុងសង្គមហ្នឹង រួមទាំងស្ថាប័នតុលាការ មិនឱ្យមានឥទ្ធិពលឬការសម្រេចចិត្តអីទេ»។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី បារម្ភថា បញ្ហានេះអាចនឹងធ្វើឱ្យកម្ពុជាបន្តខាតបង់ទាំងទីផ្សារការងារ និងសេដ្ឋកិច្ច ក្រោមវិធានការនានារបស់សហគមន៍អន្តរជាតិដែលចង់ឃើញកម្ពុជាវិលទៅរកគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ បើស្ថានការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជាមិនត្រូវបានកែលម្អទាន់ពេលទេនោះ។
លោកថា៖ «អ្នកដែលខាតគឺប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា អ្នកដែលខាតគឺប្រទេសជាតិទាំងមូល […] យើងបានឃើញហើយ មានការតាក់តែងច្បាប់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក នៅអូស្ត្រាលី ហើយមានការដាក់បញ្ចូលកម្ពុជានៅក្នុងបញ្ជីប្រផេះ ជាដើម សុទ្ធសឹងជាគំនាប! ហើយការដាក់គំនាបទៅលើ EBA អីហ្នឹង សុទ្ធតែជាឧបករណ៍ដែលគេប្រើប្រាស់ ដើម្បីលើកទឹកចិត្តឱ្យកម្ពុជាហ្នឹងវិលមករករបបប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស សេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋក្នុងការបញ្ចេញមតិឡើងវិញ»។
តែយ៉ាងណា លោក អំ សំអាត យល់ថា កម្ពុជានៅមានពេលសម្រាប់ស្តារស្ថានការណ៍នេះឡើងវិញ បើមេដឹកនាំមានឆន្ទៈ ក្នុងការបំពេញកាតព្វកិច្ចតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិក្នុងនាមរដ្ឋជាសមាជិក។
លោកថា៖ «ខ្ញុំមើលទៅថា ឥលូវហ្នឹងវាពិបាកដែរ ព្រោះឥលូវនេះមើលទៅអ្នកនយោបាយដូចជាគិតតែផលប្រយោជន៍និងអំណាច ច្រើនជាងប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋ អាហ្នឹងជាកត្តាចម្បង។ អ៊ីចឹងបើយើងតម្កល់ឧត្តមប្រយោជន៍ជាតិ ឧត្តមប្រយោជន៍ប្រជាពលរដ្ឋជាធំ ខ្ញុំគិតថា អ្នកនយោបាយទាំងអស់ វាគួរតែមានឆន្ទៈនៅក្នុងការបើកទូលាយសម្រាប់ពលរដ្ឋក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិរបស់ខ្លួនតបតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនិងបទដ្ឋានអន្តរជាតិ»៕
