រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាបានចែងថា ពលរដ្ឋខ្មែរមានអាយុ១៨ឆ្នាំយ៉ាងតិច មានសិទ្ធិបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំប្រទេស និងអាចឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតបាន។ មួយវិញទៀត ច្បាប់កំពូលមួយនេះក៏ចែងដែរថា ពលរដ្ឋខ្មែរជាម្ចាស់ជោគវាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន និងអំណាចទាំងអស់ជារបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
ក៏ប៉ុន្តែបើគេពិនិត្យមើល «វិសោធនកម្មច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ» ដែលប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៥ ហាក់មានខ្លឹមសារផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ក្នុងការធានាឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋក្នុងនាមជាម្ចាស់ប្រទេសដែលកំណត់ដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ។
មាត្រា១៣៨នៃច្បាប់នេះបានលើកឡើងថា គណបក្សនយោបាយមួយនឹងបាត់បង់អាសនៈរបស់ខ្លួនវិញ បើក្រោយការបោះឆ្នោត គណបក្សនោះធ្វើពហិការមិនព្រមចូលរួមសម័យប្រជុំដំបូងតាមការកោះប្រជុំរបស់ព្រះមហាក្សត្រ មិនព្រមចូលរួមប្រជុំរដ្ឋសភាសម្រាប់ការប្រកាសសុពលភាពនៃអាណត្តិរបស់សមាជិកនីមួយៗ និងមិនព្រមធ្វើសច្ចាប្រណិធានចូលកាន់តំណែង។
មាត្រាដដែលបញ្ជាក់ថា៖ «ក្នុងករណីខាងលើនេះ បញ្ជីបេក្ខជននៃគណបក្សនយោបាយនោះ ដែលបានប្រកាសថា ជាប់ឆ្នោតរួចហើយ មិនមានសុពលភាព និងមិនមានគុណសម្បត្តិតទៅទៀតឡើយ។ រដ្ឋសភាត្រូវជូនដំណឹងទៅគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតជាបន្តបន្ទាប់ ឬក្នុងរយៈពេលយ៉ាងយូរ២៤ម៉ោង។ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតវិញ ត្រូវធ្វើការបែងចែកអាសនៈដែលនៅទំនេរនោះ ក្នុងរយៈពេលយ៉ាងយូរ៧២ម៉ោង បន្ទាប់ពីបានទទួលលិខិតជូនដំណឹងពីរដ្ឋសភា ទៅឱ្យគណបក្សនយោបាយផ្សេងដែលបានចុះបញ្ជីបេក្ខជនឈរឈ្មោះបោះឆ្នោត»។
ជាការកត់សម្គាល់ ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់បោះឆ្នោតនៅពេលនោះ ចំពេលមានភាពចម្រូងចម្រាសផ្នែកនយោបាយ ហើយក៏ចំពេលដែលគណបក្សកាន់អំណាច និងអតីតគណបក្សប្រឆាំង មានសំឡេងឆ្នោតគាំទ្រដេញគ្នាយ៉ាងប្រកៀកប្រកិតអំឡុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ ពោលគឺលទ្ធផលផ្លូវការ អតីតគណបក្សប្រឆាំងទទួលបាន៥៥អាសនៈ ទល់នឹងបក្សកាន់អំណាច ៦៨អាសនៈ។
ក្រោមឥទ្ធិពលនៃច្បាប់នេះ នៅចុងឆ្នាំ២០១៧ អតីតគណបក្សប្រឆាំងដែលដណ្តើមបានអាសនៈនៅឃុំ-សង្កាត់ចំនួន៥ ០០៧ ប្រហាក់ប្រហែលគណបក្សកាន់អំណាចទៀតដែរនោះ ក៏ត្រូវបានរឹបអូសយកទៅចែកគណបក្សផ្សេង ក្រោយពីគណបក្សនេះត្រូវបានរំលាយដោយតុលាការកំពូល។
បញ្ហាទាំងអស់នេះបង្កើតជាចម្ងល់ថា ដើម្បីធានាឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោត តើកម្ពុជាគួរកែច្បាប់រឹបអូសអាសនៈដែរឬទេ?
នាយករងអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ លោក អំ សំអាត មើលឃើញថា ការធ្វើច្បាប់មួយចំនួន រួមទាំងការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់បោះឆ្នោតនាប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ មិនមានការពិគ្រោះយោបល់ជាសាធារណៈទេ តែដំណើរការនៃការធ្វើច្បាប់បានធ្វើឡើងក្នុងស្ថានភាពមួយ ដើម្បីតែផលប្រយោជន៍នយោបាយ ឬដោះស្រាយបញ្ហាជាប់គាំងនយោបាយតែប៉ុណ្ណោះ ក្នុងនោះមានទាំងច្បាប់រំលាយគណបក្ស និងច្បាប់រឹបអូសអាសនៈរបស់អ្នកនយោបាយផងដែរ។
លោកយល់ថា ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ការធ្វើច្បាប់ដើម្បីរឹបអូសអាសនៈរបស់គណបក្សនយោបាយដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត ប្រៀបបានដកហូតឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោតដែលត្រូវបានធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
លោកថា៖ «យើងមើលទៅច្បាប់ហ្នឹង ការដកអាសនៈ គឺដកតំណាងរបស់ពលរដ្ឋដែលពលរដ្ឋបោះឆ្នោតឱ្យ អ៊ីចឹងវាមិនផ្ទុយពីឆន្ទៈរបស់ពលរដ្ឋ? ព្រោះពលរដ្ឋបោះឆ្នោតឱ្យតំណាងរបស់ខ្លួន ហើយដល់ពេលច្បាប់ហ្នឹងគេចាប់ដក មានសិទ្ធិចាប់ដកទាំងបង្ខំតំណាងរបស់ពលរដ្ឋ អ៊ីចឹងវាបញ្ច្រាសពីសិទ្ធិអំណាចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ [ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]បាត់ទៅហើយ»។
លោក អំ សំអាត យល់ថា បើច្បាប់នេះមិនត្រូវបានកែលម្អទេ នោះសិទ្ធិពលរដ្ឋត្រូវបានគេដកហូតបន្តទៀត ដូចករណីអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលបានកើតឡើងអំឡុងឆ្នាំ២០១៧។
លោកថា៖ «អង្គការសង្គមស៊ីវិលមិនកាន់ជើងគណបក្សណាទេ ប៉ុន្តែដើម្បីជាផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ផលប្រយោជន៍ដែលជាម្ចាស់ប្រទេសហ្នឹង គួរតែគិតគូរនិងពិចារណាឱ្យបានល្អិតល្អន់ឡើងវិញ»។
មន្ត្រីផ្នែកអង្កេតនិងតស៊ូមតិនៅអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស និយាយថា តំណាងអ្នកនយោបាយដែលជាប់ឆ្នោត បើកាលណាលទ្ធផលឆ្នោតត្រូវបានប្រកាសជាផ្លូវការហើយ ពួកគេនឹងក្លាយជាតំណាងឆន្ទៈរាស្ត្រពេញសិទ្ធិនៅក្នុងស្ថាប័ននីតិបញ្ញត្តិ ឬរដ្ឋសភា។ លោកយល់ថា ច្បាប់ដកហូតអាសនៈគណបក្សនយោបាយ ផ្ទុយគ្នានឹងមាត្រា៧៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបានការពារឆន្ទៈពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោត។
មាត្រា៧៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា៖ «តំណាងរាស្ត្រក្នុងរដ្ឋសភា ជាតំណាងប្រជាជាតិខ្មែរទាំងមូល ពុំមែនគ្រាន់តែជាតំណាងប្រជាពលរដ្ឋក្នុងមណ្ឌលរបស់ខ្លួននោះទេ។ អាណត្តិអាជ្ញាបញ្ជាទាំងឡាយ ត្រូវទុកជាមោឃៈ»។
ប៉ុន្តែលោក សាវាង្ស កត់សម្គាល់ថា ច្បាប់រឹបអូសអាសនៈនិងរំលាយគណបក្សដែលបានបង្កើតឡើង ហាក់មិនអនុលោមតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់អន្តរជាតិដែលកម្ពុជាបានទទួលស្គាល់។ បញ្ហានេះ លោកយល់ឃើញថា វាចាំបាច់ណាស់ត្រូវកែលម្អឡើងវិញនូវច្បាប់ទាំងនេះ ដើម្បីធានាដល់ការប្រកួតអំណាចមួយតាមគន្លងប្រជាធិបតេយ្យដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
លោកថា៖ «តាមការយល់របស់ខ្ញុំ ច្បាប់នៃការដកសិទ្ធិនេះ គឺជាច្បាប់មួយដែលយើងមើលឃើញថា វាផ្ទុយទៅនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ព្រោះអីឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋមិនអាចកើតចេញពីការតែងតាំង មិនអាចកើតចេញពីការកាត់សេចក្តីរបស់តុលាការទេ […] បើកាលណាច្បាប់វាមិនឆ្លើយតបដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញទេ គឺមានន័យថា ច្បាប់ហ្នឹងមិនធានានូវឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋ»។
អ្នកឃ្លាំមើលសង្គមដែលរដ្ឋាភិបាលធ្លាប់ចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ លោក គឹម សុខ និយាយថា ដើម្បីធានាការអនុវត្តសេរីភាពប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវមានធាតុបណ្តុះច្រើន ដូចជា គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) កម្លាំងប្រដាប់អាវុធ តុលាការ ក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ជាដើម ត្រូវតែជាស្ថាប័នឯករាជ្យ។ ប៉ុន្តែលោកមិនមានជំនឿថាអាចធ្វើបានទេក្នុងកាលៈទេសៈបច្ចុប្បន្ននេះ។
តែយ៉ាងណា លោក គឹម សុខ ផ្តល់ជាយោបល់ថា ដើម្បីធានាឆន្ទៈរាស្ត្រកុំឱ្យបាត់បង់ទៅក្នុងភាពផុយស្រួយពេកនោះ អ្នកពាក់ព័ន្ធត្រូវតស៊ូមតិឱ្យមានការកែលម្អច្បាប់មួយចំនួនមុនការបោះឆ្នោតមកដល់។
បើតាមលោក គឹម សុខ ត្រូវទាមទារឱ្យលុបចោលបទ «ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តិបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍» ក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវកែច្បាប់បោះឆ្នោត និងច្បាប់គណបក្សនយោបាយ។
លោកថា៖ «វាជារឿងអយុត្តិធម៌ជ្រុលពេកហើយដែលគណបក្សមានអាសនៈនៅក្នុងសភា អាចត្រូវគេរំលាយចោលនៅពេលណាក៏បាន និងបិទសិទ្ធិអ្នកនយោបាយតាមចិត្ត ដោយគ្រាន់តែប្រើច្បាប់នេះ ហើយប្រតិដ្ឋកំហុសតាមអ្នកមានអំណាចង់បាន ដែលមានន័យថា អ្នកកាន់អំណាចចង់បំផ្លាញឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋពេលណាក៏បានដែរ »។
ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព លោក យង់ គិមអេង យល់ថា ការរឹបអូសអាសនៈគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដូចគ្នាទៅនឹងការរំលាយឆន្ទៈរាស្ត្រ ដែលលោកគិតថា មិនត្រូវឱ្យកើតមានទៀតទេសម្រាប់ប្រទេសមួយដែលប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ លោកបានលើកជាឧទាហរណ៍ថា នៅប្រទេសថៃក៏ធ្លាប់មានប្រវត្តិរំលាយគណបក្សនយោបាយដែលមានសក្តានុពលក្នុងការដណ្តើមអំណាច តាមយន្តការបោះឆ្នោតនេះដែរ។
ប៉ុន្តែលោកថា ប្រទេសគេមិនរឹបអូសយកអាសនៈដែលកើតចេញពីឆន្ទៈម្ចាស់ឆ្នោតយកទៅចែកឱ្យគណបក្សដទៃដែលពលរដ្ឋមិនបោះឆ្នោតឱ្យនោះទេ ដោយទុកឱ្យតំណាងរាស្ត្រមានសំឡេងតស៊ូមតិនៅក្នុងសភា។
លោក យង់ គិមអេង ព្រួយបារម្ភថា គណបក្សនយោបាយថ្មីៗមួយចំនួនដែលកំពុងត្រៀមខ្លួនចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោតនៅពេលខាងមុខ អាចនឹងជួបហានិភ័យនេះ បើមាត្រា១៣៨ នៃច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ ដែលប្រកាសឱ្យប្រើនៅឆ្នាំ២០១៥នោះ មិនត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្ម។
លោកថា៖ «ដូចនៅថៃនៅអី! គេទុកឱ្យគាត់ [តំណាងរាស្ត្រ] អាចទៅរកគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដើម្បីនៅក្រោមគណបក្សហ្នឹងទៅ អាហ្នឹងវាប្រសើរជាងការរំលាយឆន្ទៈរបស់គេ […] ច្បាប់យើងនេះ កាលណាយើងធ្វើអ៊ីចឹង វាផ្ទុយនឹងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រោះវាមិនអាចយកទៅបែងចែកឱ្យគណបក្សផ្សេងទៀត អាហ្នឹងមិនមែនបោះបង់ទេ គឺដកយកឆន្ទៈរបស់អ្នកបោះឆ្នោត យកទាំងស្រុងតែម្តង»។
តែយ៉ាងណា លោក យង់ គិមអេង យល់ថា កូនសោរនៃការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នាបច្ចុប្បន្ននេះ នៅលើដៃមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចប៉ុណ្ណោះ ហើយការកែនៅពេលនេះវាងាយបំផុត ព្រោះកម្ពុជាមានរដ្ឋាភិបាលឯកបក្ស រដ្ឋសភាឯកបក្ស និងព្រឹទ្ធសភាឯកបក្សទៀត ដែលគ្មានអ្នកជំទាស់។ តែលោកចោទជាសំណួរថា តើបក្សកាន់អំណាចមានឆន្ទៈនយោបាយថ្លឹងថ្លែងរវាងផលប្រយោជន៍បក្ខពួក ក្រុមគ្រួសារ និងប្រយោជន៍ជាតិបានកម្រិតណា ដើម្បីស្តារស្ថានការណ៍នេះ៕
