ព្រះសង្ឃនៅក្នុងវត្តប្រាសាទសែនជ័យ ហៅវត្តភ្នំព្រះទេវៈ ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកបន្ទាយស្រី ខេត្តសៀមរាប កំពុងតែមមាញឹកក្នុងការដាំដើមត្នោត៥ម៉ឺនដើម ដើម្បីបង្កើនចំនួនរុក្ខជាតិតំណាងអត្តសញ្ញាណជាតិនិងបង្កើតជាទីតាំងមានដើមត្នោតច្រើននៅក្បែរតំបន់អង្គរ។
បើយើងមើលពីប្រវត្តិសាវតា គឺគ្រប់ផ្នែកនៃដើមត្នោតបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ជីវិតរស់នៅដល់ប្រជាជនខ្មែរ រហូតមានឆ្លាក់រូបរុក្ខជាតិនេះនៅប្រាសាទអង្គរ ហើយព្រះមហាក្សត្រចេញព្រះរាជក្រឹត្យនៅឆ្នាំ២០០៥ កំណត់ថា រុក្ខជាតិត្នោតតំណាងឱ្យប្រទេសកម្ពុជា។
ពេលលើកឡើងពីគុណសម្បត្តិរបស់ដើមត្នោត ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន ព្រះចៅអធិការវត្តភ្នំព្រះទេវៈព្រះអង្គមានសង្ឃដីការទាំងបញ្ចេញសំឡេងសើចតិចៗថា ព្រះអង្គពេញចិត្តក្នុងការដាំរុក្ខជាតិនេះ ព្រោះវាមានប្រវត្តិជ្រាលជ្រៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។
ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន៖ «ត្មា [អាត្មា] សប្បាយរីករាយក្នុងការដាំ ព្រោះជាអត្តសញ្ញាណជាតិមួយដែរ។ បើនិយាយពីផលប្រយោជន៍របស់ត្នោតវិញមានច្រើនណាស់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរយើង រាប់តាំងពីស្លឹកប្រើសម្រាប់បាំង រហូតដល់ឫសប្រើធ្វើថ្នាំ គឺអត្ថប្រយោជន៍ច្រើនមែនទែន»។
ដីសហគមន៍នេះ ដំបូងទំហំជាង១០០ហិកតា ប៉ុន្តែដោយសារមានការគ្រប់គ្រងមិនច្បាស់លាស់ទើបមានការកាប់ទន្ទ្រានយកបន្តបន្ទាប់ពីអ្នកភូមិនិងឈ្មួញ រហូតដល់ឆ្នាំ២០១៩ ប្រជាសហគមន៍បោះឆ្នោតប្រគល់សិទ្ធិដល់ព្រះអង្គគង់នៅវត្តភ្នំព្រះទេវៈជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ វត្តភ្នំព្រះទេវៈកសាងឡើងឆ្នាំ២០០២ ស្ថិតនៅលើដីសហគមន៍នេះ។
ក្រោយពេលមានការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធថ្នាក់ដឹកនាំសហគមន៍ឡើងវិញនៅឆ្នាំ២០១៩ ក៏មានការដោះស្រាយបញ្ហាជាមួយអ្នកភូមិដែលកាន់កាប់ដីនៅក្បែរៗនោះ ហើយមានការកំណត់ព្រំជាថ្មី គឺដីសហគមន៍សល់៥៩ហិកតា ក្រោយមកព្រះចៅអធិការវត្តទិញបន្ថែម២ហិកតាទៀតធ្វើឱ្យដីក្នុងសហគមន៍រាប់ទាំងទីវត្តផងនោះកើនដល់៦១ហិកតា។
ក្រោយពេលកំណត់ព្រំប្រទល់ឡើងវិញនោះ រុក្ខជាតិផ្សេងៗដែលសល់ពីការកាប់ទន្ទ្រានយកបានដុះឡើងវិញ និងមានការដាំដុះបន្ថែម។ ទន្ទឹមនឹងការរក្សាព្រៃឈើដែលមានស្រាប់ ហើយមានការដាំដុះពូជឈើចម្រុះគ្នាបន្ថែមនេះ ត្នោតជារុក្ខជាតិសំខាន់មួយដែលព្រះសង្ឃដាំ។
គិតរហូតដល់ពាក់កណ្តាលខែតុលា ឆ្នាំ២០២១នេះ ព្រះសង្ឃដាំកូនត្នោតបានជាង២០០០ដើមហើយ ដែលក្នុងគម្រោងនឹងដាំប្រមាណ ៥០ ០០០ដើម ដាំព័ទ្ធជុំវិញដីសហគមន៍ និងទីតាំងក្នុងចន្លោះព្រៃមួយចំនួនទៀត។
នៅក្នុងបរិបទមេរោគកូវីដ-១៩ ឆ្លងរាលដាលនោះ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងត្រូវពាក់ម៉ាស់ និងរក្សាគម្លាតប្រមាណ៣ម៉ែត្រនៅក្រោមដើមឈើក្បែរព្រះវិហារ ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន នៅតែព្យាយាមបញ្ចេញសំឡេងសើចនិងពន្យល់ពីអត្ថប្រយោជន៍ដើមត្នោតប្រាប់ដល់អ្នកសារព័ត៌មាន ប្រណាំងជាមួយសំឡេងខ្យល់បក់ និងសំឡេងបក្សាបក្សី។
ព្រះអង្គស្រម៉ៃចង់ឃើញប្រជាពលរដ្ឋដែលមានដីទីធ្លាផ្ទះទូលាយអាចដាំដើមត្នោតពី ២ ទៅ ៥ដើម ឱ្យបានគ្រប់ផ្ទះ។ ចំពោះខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរ ព្រះអង្គយល់ថា រឹតតែចាំបាច់មានដើមត្នោតច្រើនសម្រាប់បង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណជាតិដល់ភ្ញៀវទេសចរ។
ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន៖ «អាត្មាស្រឡាញ់ គឺថា នៅតំបន់អង្គរ បើមានត្នោតច្រើន គឺពិតជាល្អណាស់»។
ពេលនិយាយពីត្នោត គឺគេតែងនឹកដល់រុក្ខជាតិនេះមានប្រយោជន៍តាំងពីឫសរហូតដល់ស្លឹកដូចជា ដើមអាចធ្វើជាសំណង់លំនៅឋាន ធ្វើទូក ស្លឹកប្រើប្រក់ដំបូល ឬបាំងធ្វើជាជញ្ជាំងជាដើម។ អត្ថប្រយោជន៍ដើមត្នោតក៏ត្រូវបានអ្នកតែងនិពន្ធយកទៅពិពណ៌នាជាអត្ថបទ ជាកំណាព្យ ឬ ចម្រៀងផងដែរ។
កាលពីថ្ងៃទី២១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៥ ព្រះមហាក្សត្រ សម្តេចនរោត្តម សីហមុនី បានចេញព្រះរាជក្រឹត្យមួយកំណត់ប្រភេទសត្វ និងរុក្ខជាតិតំណាងឱ្យប្រទេសកម្ពុជា។ ក្នុងព្រះរាជក្រឹត្យនោះបានកំណត់ដើមត្នោតជារុក្ខជាតិតំណាងប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានពិពណ៌នាពីភិនភាគ និងអត្ថប្រយោជន៍របស់ត្នោតដែលផ្សាភ្ជាប់ជាមួយជីវិតរស់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ។
ចំណុចមួយដែលព្រះរាជក្រឹត្យបានលើកឡើងថា៖ «ត្នោតជារុក្ខជាតិប្រជាប្រិយ៍តំណាងសង្គមខ្មែរ ដែលមានវត្តមាន និងផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើនដល់ប្រជាជាតិខ្មែរ តាំងពីសម័យកំណកំណើតនគរខ្មែរ និងជាអត្តសញ្ញាណដែលប្រជាជនខ្មែរសម្គាល់នូវទេសភាពទឹកដីរបស់ខ្លួនតាំងពីបុរាណរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន ស្របនិងពាក្យស្លោកថា ត្នោតជាជម្រកផ្ទះខ្មែរ»។
អគ្គលេខាធិការរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា លោក យង់ ពៅ លើកឡើងពីអត្ថប្រយោជន៍៣ចំណុច ទាក់ទងត្នោត គឺ បរិស្ថាន មរតកវប្បធម៌ និង ជីវភាពសង្គម។ លោក យង់ ពៅ ក្រៅពីបំពេញការងារនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាលោកក៏បង្រៀននៅតាមសកលវិទ្យាល័យដែរ ហើយនៅពេលបង្រៀនជំនាញទេសចរណ៍លោកតែងតែលើកឡើងពីគុណសម្បត្តិសំបូរបែបរបស់ត្នោតហើយលោកក៏ប្រាថ្នាចង់ឱ្យមានការបង្កើតសារមន្ទីរត្នោតសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទស្សនាដែរ។
លោក យង់ ពៅ បញ្ជាក់ថា លោកមានអនុស្សាវរីយ៍ជាមួយដើមត្នោត ដោយសារកាលពីដើមឆ្នាំ១៩៩០ លោកធ្លាប់ឡើងត្នោតយកទឹកនៅស្រុកបាកានខេត្តពោធិ៍សាត់ ជាកន្លែងលោកកើត ហើយរស់ជាតិទឹកត្នោតស្រូបជាមួយបាយកកនៅតែដក់ក្នុងអារម្មណ៍របស់លោករហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
លោក យង់ ពៅ៖ «ឡើងត្នោតតែ១ដើម ហើយត្នោតហ្នឹងនៅដល់ឥឡូវ ខ្ញុំហាមអត់ឱ្យគេកាប់ទេ ព្រោះខ្ញុំមានអនុស្សាវរីយ៍ជាមួយត្នោតមួយហ្នឹង។ មុនទៅរៀនខ្ញុំឡើងត្នោតបានទឹកត្នោតមកបាន៣បំពង់អីណឹង ចឹងខ្ញុំស្រូបបាយកកជាអាហារព្រឹកមុនទៅរៀន សល់ប៉ុន្មានម្តាយចាក់រំងាស់ធ្វើជាស្ករ ហើយពេលខ្លះរំលែកទៅជាទឹកខ្មេះខ្លះ។ ចឹងស្ករត្នោតដែលបានពីត្នោត១ដើមហ្នឹងហូបគ្រប់១ឆ្នាំសម្រាប់គ្រួសារយើង១ ដែលមានគ្នាប្រមាណបីបួនប្រាំនាក់ ប្រហែលប្រាំនាក់ហ្នឹងបាទ»។
លោក យង់ ពៅ សាទរចំពោះសកម្មភាពដាំដើមត្នោតដែលដឹកនាំដោយព្រះសង្ឃនៅវត្តភ្នំព្រះទេវៈថា ជាការផ្តួចផ្តើមល្អមួយ។
លោក យង់ ពៅ ចង់បំផុសឱ្យមានការប្រើប្រាស់ផលិតផលពីត្នោតឡើងវិញ ដែលលោកថា បង្ហាញពីវប្បធម៌ផង និងជួយដល់បរិស្ថានផង។
លោក យង់ ពៅ៖ «ខ្ញុំហាក់ស្រមើស្រម៉ៃចង់ឱ្យមានការប្រើប្រាស់ផលិតផលពីត្នោតវិញ ព្រោះវាអាចជួយបរិស្ថានបានច្រើន ឧទាហរណ៍ថា កន្ត្រកធ្វើពីត្នោត ស្មុគ សម្ភារផ្សេងៗទៀតជាដើម ដូចជា មួកស្លឹកត្នោតជាអត្តសញ្ញាណខ្មែរហ្នឹង»។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ ជាអ្នកជំនាញកសិកម្ម ហើយលោកតែងតែជំរុញឱ្យមហាជនបង្កើនការដាំដុះដើមឈើនោះលោកចាត់ទុកថា ត្នោតជារុក្ខជាតិមួយដែលផ្តល់ផលប្រយោជន៍ច្រើន។ លោកជំរុញឱ្យមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធ និងសាធារណជនចូលរួមគាំទ្រសកម្មភាពរបស់ព្រះសង្ឃនៅវត្តភ្នំព្រះទេវៈនេះដោយថា ជាការផ្តួចផ្តើមល្អ ខណៈព្រៃឈើនៅកម្ពុជាកំពុងថយចុះ។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ៖ «យើងគួរតែមានការចូលរួមលើកទឹកចិត្ត ចូលរួមគាំទ្រ ចូលរួមចំណែក ដើម្បីលើកស្ទួយការដាំដុះហ្នឹង ព្រោះព្រះសង្ឃមានគំនិត មានសកម្មភាព និងមានដីដាំចឹងហើយ យើងជួយគ្នាទៅ ខ្ញុំគិតថា នឹងទៅមុខ»។
គោលបំណងរបស់ព្រះសង្ឃនិងប្រជាសហគមន៍នៅទីនេះ ចង់រៀបចំឱ្យក្លាយទៅជាតំបន់ទេសចរណ៍ ខណៈវត្តភ្នំព្រះទេវៈ នៅក្នុងភូមិរំចេក ឃុំរំចេក ស្រុកបន្ទាយស្រីនេះ ស្ថិតនៅចម្ងាយតែប្រមាណ៣០គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមខេត្តសៀមរាប ដូច្នេះបើនៅក្នុងព្រៃសហគមន៍ដែលមានដើមឈើ និងសត្វព្រៃចម្រុះ ហើយថែមទាំងមានដើមត្នោតច្រើនទៀតនោះ ពិតជាអាចទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរដែលបានទៅទស្សនាប្រាសាទអង្គរឱ្យទៅទស្សនាព្រៃសហគមន៍នេះទៀតមិនខាន។
នៅក្នុងព្រៃសហគមន៍នេះក៏មានកូនភ្នំមួយដែលមានកូនប្រាសាទតូចមួយនៅខាងលើ គឺឈ្មោះប្រាសាទភ្នំព្រះទេវៈ។ ឡើងលើភ្នំនេះ គេអាចមើលឃើញភ្នំគូលែន និងទេសភាពភូមិឋាន រួមទាំងព្រៃប្រឹក្សានៅក្បែរៗនោះទៀតផង។
ទន្ទឹមនឹងការលើកឡើងច្រើនពីគុណសម្បតិ្តមហាសាលរបស់ដើមត្នោតចំពោះសង្គមជាតិនេះក៏ដោយ ប៉ុន្តែក្នុងបរិបទសង្គមជាក់ស្តែងមិនសូវមានការដាំដុះទេ ហើយថែមទាំងមានការកាប់ចោល ឬកាប់លក់ទៀតផង។ ការកាប់បំផ្លាញ ឬ មិនថែរក្សារុក្ខជាតិត្នោតនេះ អាចដោយសារតែបរិបទថ្មី ប្រជាជនមិនសូវប្រើប្រាស់ផលិតផលពីត្នោតទៀតទេ ដូចជា ប្រើក្បឿង ឬ ផលិតផលឧស្សាហកម្មថ្មីៗដើម្បីប្រក់ដំបូល ឬ បាំងជញ្ជាំង គឺមិនប្រើស្លឹកត្នោតដូចមុនទៀតទេ។
នៅក្នុងអនុក្រឹត្យស្តីពីការការពារ និង អភិរក្សដើមត្នោត ចេញកាលពីឆ្នាំ២០០៦ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏បានលើកឡើងពីក្តីបារម្ភចំពោះការកាប់ដើមត្នោតជាអត្តសញ្ញាណជាតិនេះដែរ។
អនុក្រឹត្យនេះបានសរសេរថា៖ «ប្រជាកសិករខ្លះយល់ឃើញថា ដើមត្នោតនៅលើដីកម្មសិទ្ធិរបស់ពួកគាត់ គឺគាត់មានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ និងលក់ដូរតាមតម្រូវការ ដោយមិនពិចារណាថា ដើមត្នោតជារុក្ខជាតិផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ច្រើនយ៉ាង យូរអង្វែង សម្រាប់ជីវិតរស់នៅរបស់គាត់ ជារុក្ខជាតិតំណាងឱ្យនិមិត្តរូបជាតិ និងតំណាងឱ្យវប្បធម៌ខ្មែរដូចដែលមានឆ្លាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្តជាសក្ខីភាពស្រាប់ និងមិនដែលនឹកស្មានថា កេរមរតកធម្មជាតិនេះ អាចឈានទៅរកការផុតពូជពីទឹកដីយើង ក៏ដូចជាបាត់បង់អត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ អរិយធម៌ និងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ជាតិឡើយ»។
ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន ក៏បានបង្ហាញការសោកស្តាយ ចំពោះសកម្មភាពដែលអ្នកភូមិកាប់ដើមត្នោតចោល ឬ លក់ឱ្យឈ្មួញត្រឹមតែ១ដើមបួនទៅប្រាំម៉ឺនរៀល។ ចំពោះការប្រឹងប្រែងដាំត្នោតក្នុងសហគមន៍នេះ ព្រះអង្គជួបការលំបាកដោយសារមានស្រមោចរោមពន្លកត្នោតដែលដុះមកនាំឱ្យវាងាប់ទៅវិញ ខ្វះគ្រាប់ត្នោតធ្វើជាពូជ និង បញ្ហាខ្វះទឹកស្រោចស្រពផងដែរ។
ចំពោះឧបសគ្គក្នុងការដាំដោយសារស្រមោចកាត់ពន្លកនេះ លោក យ៉ង សាំងកុមារ ផ្តល់យោបល់ឱ្យប្រើផេះបាចនៅកន្លែងដាំ ដើម្បីកុំឱ្យស្រមោចទៅជិត។ លោកក៏បានផ្តល់យោបល់ដល់ព្រះសង្ឃឱ្យបំប៉នកូនត្នោតនោះឱ្យធំបន្តិចសិនចាំយកទៅដាំ ដើម្បីងាយថែ ហើយពេលយកទៅដាំមិនសូវមានសត្វបំផ្លាញ។
ចំពោះកូនឈើផ្សេងៗព្រះអង្គទទួលបានខ្លះពីអាជ្ញាធរជាតិអប្សរា រដ្ឋបាលព្រៃឈើ សាធារណជន និងព្រះអង្គចំណាយលុយទិញ។ ចំណែកពូជត្នោតព្រះអង្គទទួលបានការបរិច្ចាគពីប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងឃុំរំចេក ស្រុកបន្ទាយស្រីនេះ។
បើទោះបីជាការដាំដុះនេះជួបបញ្ហាច្រើនក៏ដោយ ក៏ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន រួមជាមួយប្រជាសហគមន៍ផ្សេងទៀតនៅតែប្តេជ្ញាប្រឹងដាំឱ្យអស់លទ្ធភាពដោយមិនរាថយនោះទេ។
ព្រះតេជគុណ សន ស៊ាន៖ «អាត្មាមិនដឹងថា ដាំទៅវាបានរស់ទាំងអស់ ឬ រស់បានប៉ុណ្ណានោះទេ គឺមើលតាមជាក់ស្តែង គឺប្រឹងឱ្យអស់លទ្ធភាព បើអស់ហើយមិនកើតក៏យើងបានធ្វើដែរ អ្វីដែលយើងចង់ធ្វើ»៕
