«ខ្ញុំនៅតវ៉ារហូតទោះបីក្បាលខ្ញុំដាច់ ក៏ខ្ញុំសុខចិត្តចូលតវ៉ាដែរ»។
នេះជាការលើកឡើងរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចសួយមួយរូប និងជាអតីតទាហានផងនោះ បានប្តេជ្ញាចិត្តបន្តសកម្មភាពទាមទារយុត្តិធម៌ ក្រោយពេលមានជម្លោះដីធ្លីជាមួយក្រុមហ៊ុន អេច.អិល.អេច ( HLH Agriculture Cambodia ) ដែលមានរយៈពេលជាង ១ទសវត្សមកហើយ។
កំពុងអង្គុយលើកៅអីជ័រ លោក លោក ហៃ ហ៊ុំ វ័យ ៤៨ឆ្នាំ រស់នៅក្នុ្ងងភូមិចំបក់ ឃុំត្រពាំងជោរ ស្រុកឱរ៉ាល់ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ រៀបរាប់ថា លោកបាត់បង់ដីជិត ២០ហិកតា ដែលបានកាន់កាប់ជាង២០ឆ្នាំមកហើយ។ លោកថា បន្ទាប់ពីបាត់បង់ដីស្រែចម្ការនេះ លោកក៏សម្រេចចិត្តដើរស៊ីឈ្មួលធ្វើកម្មករដើម្បីរកចំណូលទ្រទ្រង់ជីវភាព ។
លោក ហៃ ហ៊ុំ និយាយថា ៖ « ខ្ញុំដើរធ្វើកម្មករគេ ចឹងទៅ។ ពីមុនខ្ញុំទាហានគេយកដីខ្ញុំអស់អាលីង អាលាត់។ ដីខ្ញុំប៉ុន្មានហិកតា គេយកអស់។ គេ [ក្រុមហ៊ុន] ថា ហ្អែងមិនឱ្យគេក៏នៅតែគេយក គេដាក់គំនាបខ្ញុំទៀត» ។
បុរសមានសម្បុរខ្មៅស្រអែមរូបនេះឱ្យដឹងថា ក្រុមហ៊ុន អេច.អិល.អេច ដែលមានថៅកែជាជនជាតិចិន បានផ្តល់សំណងឱ្យលោកក្នុងមួយហិកតាចំនួន ២៣០ដុល្លារ តែការទូទាត់នេះបានត្រឹមតែដី ៥ហិកតាប៉ុណ្ណោះ នៃផ្ទៃដី ២០ហិកតារបស់លោក។ លោកថា លោកព្រមទទួលយកសំណងនេះទាំងបង្ខំចិត្ត ព្រោះបារម្ភខ្លាចមិនបានអ្វីសោះ។
លោក ហៃ ហ៊ុំ និយាយថា ៖ «ដីខ្ញុំ ២០ ហិកតា គេឱ្យតែ ៥ហិកតាទេ។ ខ្ញុំឆ្អែតចិត្តណាស់»។
ជនជាតិដើមភាគតិចសួយដែលបាត់បង់ដី ក្រោមការវិនិយោគរបស់ក្រុមហ៊ុនចិនរូបនេះ លើកឡើងថា ក្នុងរយៈពេលជាង១០ឆ្នាំមកនេះនៅតែបន្តរកអន្តរាគមន៍ពីមន្រ្តីមូលដ្ឋាន អាជ្ញាធរខេត្ត និងស្នើនាយករដ្ឋមន្រ្តីរកយុត្តិធម៌ ខណៈពួកគេមិនមានដីធ្វើស្រែចម្ការដូចមុនឡើយ។
តំណាងពលរដ្ឋរងគ្រោះ លោក ទួន សឿន វ័យ ៥៩ឆ្នាំ ជាជនជាតិដើមភាគតិចសួយរស់នៅភូមិចំបក់ ឃុំត្រពាំងជោរ ប្រាប់ថា មានប្រជាពលរដ្ឋចំនួន ១៥៩គ្រួសារ ក្នុងភូមិចំបក់ និងភូមិត្រាង ត្រូវបានក្រុមហ៊ុន អេច.អិល.អេច ប្រើគ្រឿងចក្រឈូសឆាយយកដីរបស់ពួកគេ ដាំដំឡូងក្នុងឆ្នាំ ២០០៨។ លោកឱ្យដឹងថា ដីប្រមាណ ១ ៥០០ហិកតា ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនយកដាំពោតនិងធ្វើដំឡូងជាដើម ហើយក្រោយពេលបាត់បង់ដីស្រែ ពលរដ្ឋកាន់តែមានជីវភាពដុនដាប។
លោក ទួន សឿន និយាយថា ៖ «ដល់ពេលគេដកដីហើយ ប្រជាពលរដ្ឋមានបញ្ហាកាន់តែ ជ្រៅឡើងៗ។ បញ្ហាទី១ ខ្វះដីអាស្រ័យផល អាស្រ័យផលក្នុងការចង្អៀតចង្អល់។ ទី២ គោអំពែ ឃ្វាលមិនបានដូចដើម មិនបានដូចពីមុន»។
លោក ទួន សឿន បានបាត់បង់ដី ជិត២០ហិកតា ដែលកាន់កាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣មក ។ លោកបានធ្វើស្រែលើផ្នែកខ្លះនៃដីនោះ ដោយបានទិន្នផលប្រមាណ ៤តោនក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោកថា ជាង១០ឆ្នាំមកនេះ ប្រជាពលរដ្ឋដែលបាត់បង់ដីមិនទាន់មានដំណោះស្រាយពីអាជ្ញាធរនៅឡើយនោះទេ។
លោកថា ៖ «រយៈកាលកន្លងមកពីក្រោមដល់លើ អត់មានដោះស្រាយ»។
នៅផ្នែកខាងមុខផ្លូវចូលទៅកាន់ភូមិចំបក់ ដីដែលមានវិវាទរាប់រយហិកតាជាមួយជនជាតិដើមភាគតិចសួយនេះ ត្រូវបានក្រុមហ៊ុន អេច.អិល.អេច ( HLH Agriculture Cambodia) លើកជាស្លាកសញ្ញារបស់ក្រុមហ៊ុនកាត់ទទឹងផ្លូវ ហើយមានដាំដំឡូងនៅអមសងខាងផ្លូវផងដែរ។
តំណាងពលរដ្ឋ លោក លោក ទួន សឿន បាននិយាយថា អាជ្ញាធរឃុំត្រពាំងជោរបានចែកដី មានទំហំ ទទឹង៣០ម៉ែត្រ និងបណ្តោយ ៣០០ ម៉ែត្រ ដើម្បីឱ្យអ្នកភូមិសាងសង់លំនៅឋាន និងមានឯកសារបញ្ជាក់ពីអាជ្ញាធររួចហើយដែរ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បនេះត្រូវបានក្លាយទៅជាចម្ការដំឡូងរបស់ក្រុមហ៊ុនឯកជននេះទៅវិញ។
ចំពោះការទទួលយកសំណង ២៣០ដុល្លារ ក្នុងមួយហិកតានោះ លោក ទួន សឿន ឱ្យដឹងថា មានប្រជាពលរដ្ឋខ្លះមិនទទួលយកទេ តែខ្លះទៀតទទួលយកទាំងបង្ខំ ព្រោះតែរងការគំរាមពីក្រុមហ៊ុន។
លោកថា ៖ «គេ [ ក្រុមហ៊ុន] ថាមិនយកក៏គេឈូសឆាយ យកក៏គេឈូសឆាយ»។
ក្រុមហ៊ុន អេច.អិល.អេច គឺជា ក្រុមហ៊ុនដែលមានថៅកែជាជនជាតិចិន។
តំណាងក្រុមហ៊ុន អេច.អិល.អេច អ្នកស្រី ចាន់ យីមួយ បានឆ្លើយតបពាក់ព័ន្ធការបន្តទាមទារសំណងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋថា ភាគីក្រុមហ៊ុនបានទូទាត់ឱ្យពួកគេរួចរាល់អស់ហើយ។
អ្នកស្រីថា ៖ « ខ្ញុំអត់មានទូទាត់២៣០ ដុល្លារ ទេ ខ្ញុំទូទាត់ ៤០០[ ដុល្លារ] គត់។ គេចរចា ២វគ្គ។ វគ្គទី១ ២៣០ [ ដុល្លារ] យូរហើយគេឯកភាពទាំងអស់ហើយ។ ស៊ីញ៉េ សងលុយ សងកាក់ត្រឹមត្រូវ។ ខ្ញុំអត់មែនអ្នកយកលុយទេ ប្រជាជនអ្នកយកលុយពីថៅកែផ្ទាល់»។
យ៉ាងណាក្តី សម្រាប់ជនជាតិដើមភាគតិចសួយជាស្រ្តីមួយរូបទៀត អ្នកស្រី ហៃ ផន វ័យ ៣៨ អះអាងថា គ្រួសារអ្នកស្រីបានបាត់បង់ជាង ២០ ហិកតា ហើយក៏មិនទទួលបានសំណងពីក្រុមហ៊ុននោះដែរ។
អ្នកស្រី ហៃ ផន និយាយថា ៖ « ខ្ញុំអត់បានសំណងអីតិចតួចសោះផង! ដូចខ្ញុំអីកូនច្រើនចឹងទៅរកស្អីបាន។ ខ្ញុំពឹងតែដីប៉ុណ្ណឹងដល់ពេលក្រុមហ៊ុនគេយកទៀត។ ខ្ញុំមានស្អី បានតែបាតដៃទទេ»។
មេឃុំត្រពាំងជោរ លោក ទេព ណម បានទទួលស្គាល់ថា អាជ្ញាធរឃុំពិតជាបានចែកដីឱ្យជនជាតិដើមភាគតិចសួយធ្វើជាលំនៅឋាន ពិតមែន។ លោកថា ករណីវិវាទដីធ្លីនេះ អាជ្ញាធរឃុំមិនមានសមត្ថភាពដោះស្រាយបានទេ។
លោក ទេព ណម ថា ៖ « យើងមានលទ្ធភាពណា ដោះស្រាយឱ្យគាត់ ព្រោះដីនេះ មិនមែនដីឃុំឯណាដីក្រុមហ៊ុន រដ្ឋឱ្យក្រុមហ៊ុនធ្វើការអភិវឌ្ឍន៍»។
ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាខេត្តកំពង់ស្ពឺ លោក យឹម សុខុម បានឆ្លើយតបយ៉ាងខ្លីថា អាជ្ញាធរកំពុងដោះស្រាយវិវាទដីធ្លីនេះហើយ។
លោកថា៖ «កិច្ចការនេះគេបានដោះស្រាយច្រើនមកហើយ! ក្មួយទាក់ទងទៅអាជ្ញាធរខេត្ត! »។
អភិបាលស្រុកឱរ៉ាល់ លោក ងួន វាសនា មិនអាចសុំការបំភ្លឺបន្ថែមបានទេជុំវិញបញ្ហានេះ ដោយសារ ហៅទូរសព្ទចូលជាច្រើនលើកតែមិនមានអ្នកទទួលកាលពីថ្ងៃសៅរ៍។
អង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ បានចេញផ្សាយវីដេអូមួយ ក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ ២០២១ កន្លងទៅ ឱ្យដឹងថា ក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ការរំលោភយកដីធ្លីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺមិនមានសញ្ញាថមថយនោះទេ ដែលបានបង្កឱ្យប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាជាង ៥ ០០០គ្រួសារ កំពុងទទួលរងផលប៉ះពាល់៕
