លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានអះអាងថា ប្រទេសកម្ពុជាបានក្លាយទៅជាទឹកដីពោរពេញទៅដោយសេរីភាព ហើយប្រជាជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ ៤០ឆ្នាំក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហម ត្រូវបានផ្ដួលរំលំពីអំណាច។
លោក ហ៊ុន សែន បានអះអាងបែបនេះនៅក្នុងសុន្ទរកថារបស់លោក ដែលថ្លែងទៅកាន់មនុស្សមិនតិចជាង ៥ម៉ឺននាក់ ដែលបានចូលរួមក្នុងព្រឹត្តិការណ៍រំឭកខួប ៤០ឆ្នាំ នៃថ្ងៃជ័យជម្នះ ៧ មករា នៅឯពហុកីឡដ្ឋានជាតិអូឡាំពិក កាលពីថ្ងៃចន្ទដើមសប្ដាហ៍នេះ។
ក្រៅពីអះអាងថា កម្ពុជាបានក្លាយជាទឹកដីមានសេរីភាពហើយនោះ លោក ហ៊ុន សែន ក៏បានអះអាងថែមទៀតថា កម្ពុជាដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានោះ តែងតែប្រកាន់ខ្ជាប់តាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស តាមរយៈការបោះឆ្នោតជាទៀងទាត់ ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងថា៖ «កម្ពុជា ដែលពីមុនជាវាលពិឃាត គ្របដណ្តប់ដោយអំណាចផ្តាច់ការ និងឧក្រិដ្ឋកម្មគួរឲ្យរន្ធត់បំផុត នៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍ ឥឡូវបានក្លាយជាទឹកដីនៃសេរីភាព ដែលមានការគោរពយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវគោលការណ៍នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរី ពហុបក្ស តាមរយៈការរៀបចំនូវការបោះឆ្នោតយ៉ាងទៀតទាត់ ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ និងជារដ្ឋដែលគោរពគោលការណ៍ច្បាប់ ឥតងាករេ ហើយប្រជាជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើភាពគ្នាចំពោះមុខច្បាប់»។
បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន អះអាងបែបនេះ វាជំរុញឲ្យមានការចោទសួរថា តើកម្ពុជា សព្វថ្ងៃនេះ ពិតជាទឹកដីពេញដោយសេរីភាព និងការគោរពពេញលេញតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សហើយឬនៅ?
ជាអតីតតំណាងរាស្ត្រមួយរូបមកពីអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលត្រូវបានរំលាយចោលកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧នោះ លោក អ៊ូ ច័ន្ទរ័ត្ន មិនយល់ស្របទៅនឹងអ្វីដែលលោក ហ៊ុន សែន អះអាងនោះទេ ដោយលោកថា ការបោះឆ្នោតកាលពីឆ្នាំមុន ត្រូវបានធ្វើឡើងផ្ទុយពីគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ បន្ទាប់ពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវបានផាត់ចេញពីការប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «កន្លងមកយើងឃើញមានបញ្ហា គ.ជ.ប. ក្តោបក្តាប់ដោយបក្សកាន់អំណាចក្តី ជាពិសេសនៅអាណត្តិចុងក្រោយនេះ យើងឃើញថា គ្មានគណបក្សប្រឆាំង ដែលរាស្ត្រគាំទ្រពាក់កណ្តាលនគរចូលរួមទេ ហើយ គ.ជ.ប. ក៏ស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយដែរ។ ហេតុនេះ ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែរ ដោយសារតែលុបបំបាត់ឆន្ទៈរាស្ត្រពាក់កណ្តាលនគរនោះ»។
គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវបានតុលាការកំពូលសម្រេចរំលាយចោលកាលពីពាក់កណ្ដាលខែវិច្ឆិកាក្នុងឆ្នាំ២០១៧ ហើយក្រុមមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ ១១៨រូបរបស់បក្សប្រឆាំងដ៏ធំមួយនេះ ក៏ត្រូវបានហាមឃាត់សិទ្ធិធ្វើនយោបាយ ៥ឆ្នាំថែមទៀត។
ខណៈដែលមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង លោក កឹម សុខា ត្រូវបានចាប់ដាក់ឃុំ ហើយលោក សម រង្ស៊ី រស់នៅនិរទេសខ្លួននៅឯបរទេសដើម្បីគេចពីបណ្ដឹងរបស់ក្រុមមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចនៅកម្ពុជានោះ អាសនៈជាប់ឆ្នោតទាំងអស់របស់បក្សប្រឆាំង រាប់ពីអាសនៈក្រុមប្រឹក្សាសង្កាត់ រហូតដល់អាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា ត្រូវបានដកហូត និងបែងចែកទៅឲ្យគណបក្សនយោបាយផ្សេងទៀត ដែលមិនបានជាប់ឆ្នោតនៅក្នុងការបោះឆ្នោតកាលពីឆ្នាំ២០១៣ និងឆ្នាំ២០១៧នោះឡើយ។
ចំពេលដែលគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រនៅចុងខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៨នោះ គណបក្សនយោបាយចំនួន ១៩ទៀត ក្នុងនោះមានទាំងគណបក្សទើបបង្កើតថ្មីៗផងដែរ ត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ ប៉ុន្តែ ពួកគេសុទ្ធតែមិនអាចឈ្នះបានអាសនៈណាមួយឡើយ ហើយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានឈ្នះ និងគ្រប់គ្រងអាសនៈទាំង ១២៥នៅក្នុងរដ្ឋសភានីតិកាលទី៦នេះ។
លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតកាលពីចុងខែកក្កដាឆ្នាំមុននោះ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយបណ្ដាប្រទេសមួយចំនួន ជាពិសេសមហាអំណាចកុម្មុយនីស្តចិន ប៉ុន្តែ ប្លុកប្រទេសលោកសេរី បានថ្កោលទោសចំពោះការបោះឆ្នោតនេះ ដោយចាត់ទុកថា គ្មានភាពសេរី យុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវនោះឡើយ។
អ្នកនាំពាក្យនៃសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក ស៊ឹង សែនករុណា បានឲ្យដឹងថា មិនត្រឹមតែស្ថានភាពប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាបានធ្លាក់ចុះនោះទេ ប៉ុន្តែ ស្ថានភាពនៃការគោរពសិទ្ធិសេរីភាពដៃទទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏បានដើរលើផ្លូវដូចគ្នាផងដែរនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨កន្លងមកនេះ ក្រោយពីការបង្ក្រាបទៅលើអង្គការសង្គមស៊ីវិល ការបិទការផ្សាយនៃសារព័ត៌មានឯករាជ្យមួយចំនួន សកម្មជននយោបាយ និងសកម្មជនដីធ្លីជាដើម។
លោក ស៊ឹង សែនករុណា មានប្រសាសន៍ថា៖ «យើងឃើញថា សេរីភាពមូលដ្ឋាន គឺមានសេរីភាព ៣ ដែលមានរងការគំរាមកំហែង និងរឹតត្បិតច្រើននោះ គឺសេរីភាពក្នុងការជួបប្រជុំ សេរីភាពខាងការប្រមូលផ្ដុំ និងសេរីភាពខាងសមាគម។ អញ្ចឹង យើងឃើញថា សេរីភាពទាំងអស់នេះ ត្រូវបានរឹតត្បិត។ ដូចខាងសមាគម យើងអាចលើកឡើងពីអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួន ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបានបិទ ហើយមិនអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើសកម្មភាព ក្នុងហ្នឹងមាន NDI ហើយអង្គការផ្សេងទៀត ក៏បានធ្វើការផ្អាកសកម្មភាពមួយរយៈរហូតដល់មានក្រសួងមហាផ្ទៃអនុញ្ញាតវិញ គឺអង្គការសមធម៌ជាដើម ហើយអង្គការមាតាធម្មជាតិ ក៏បានបិទដែរ»។
ដោយត្រូវបានអាជ្ញាធរកម្ពុជាបណ្ដេញចេញពីកម្ពុជានៅដើមឆ្នាំ២០១៥ បន្ទាប់ពីធ្វើសកម្មភាពការពារតំបន់អារ៉ែងនោះ សកម្មជនបរិស្ថានសញ្ជាតិអេស្ប៉ាញ លោក អេឡិច ហ្គន់សាឡេស ដេវិដសុន បានទទួលស្គាល់ថា កម្ពុជាពិតជាមានសេរីភាព ប៉ុន្តែ លោកថា សេរីភាពនោះ គឺមានសម្រាប់តែក្រុមមនុស្សដែលគាំទ្រលោក ហ៊ុន សែន និងស្របទៅតាមគោលនយោបាយរបស់គណបក្សកាន់អំណាចតែប៉ុណ្ណោះ។
លោក អេឡិច មានប្រសាសន៍ថា៖ «យើងគិតថា អ្វីដែលគាត់និយាយ គឺការពិតតែចំពោះបុគ្គលណាដែលនិយាយស្របទៅតាមគោលនយោបាយរបស់គណបក្សប្រជាជន។ […] ប៉ុន្តែ ប្រសិនជាបញ្ចេញយោបល់ខ្លួនឯង ដែលផ្ទុយពីគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល ឬក៏រិះគន់រដ្ឋាភិបាល អាហ្នឹងលែងមានសិទ្ធិសេរីភាពទេ។ យើងនិយាយបាន ប៉ុន្តែ បន្ទាប់ពីនិយាយ មានបញ្ហា អាចត្រូវបានគំរាមកំហែង អាចនឹងត្រូវបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ឬក៏គេធ្វើបាបយើងរហូតដល់យើងអត់មានជម្រើសក្រៅពីចេញទៅក្រៅប្រទេស»។
ដោយត្រូវបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារក្រោយថ្លែងរិះគន់លើលោក ហ៊ុន សែន ហើយបច្ចុប្បន្នកំពុងរស់នៅគេចចេញពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះ អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក គឹម សុខ ក៏មិនបានយល់ស្របទៅនឹងសម្ដីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីដែរ។
អ្នកវិភាគរូបនេះ បានហៅរបៀបនៃការដឹកនាំ និងគ្រប់គ្រងប្រទេសរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នាពេលសព្វថ្ងៃនេះថា ជាការសម្លាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពស៊ីវិល ដែលត្រូវបានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់អន្តរជាតិ។
លោក គឹម សុខ មានប្រសាសន៍ថា៖ «ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជា សិទ្ធិសេរីភាព ប្រជាធិបតេយ្យនេះ មានភាពប្រសើរតាមតែការអួត ដើម្បីបន្លំប្រជារាស្ត្រ និងសហគមន៍អន្តរជាតិពីមាត់លោក ហ៊ុន សែន ប៉ុណ្ណោះ ក៏ប៉ុន្តែ ជាក់ស្ដែង ការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺសម្លាប់ប្រជាធិបតេយ្យ សម្លាប់សេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីបន្តនូវមហិច្ឆតាអំណាចរបស់គាត់»។
លំហរសិទ្ធិសេរីភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលត្រូវបានសិក្សាតាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រពីសំណាក់ស្ថាប័នអន្តរជាតិ បានធ្លាក់ចុះកាលពីឆ្នាំ២០១៨ បើធៀបទៅនឹងឆ្នាំមុនៗ។
សន្ទស្សន៍សេរីភាពមនុស្សជាតិឆ្នាំ២០១៨ ដែលចេញផ្សាយរួមគ្នាដោយដោយវិទ្យាស្ថាន Cato នៅសហរដ្ឋអាមេរិក វិទ្យាស្ថាន Fraser នៅកាណាដា និងមូលនិធិ Friedrich Naumann នៅអាល្លឺម៉ង់កាលពីខែធ្នូកន្លងមកនោះ បានវាយតម្លៃប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅចំណាត់ថ្នាក់ទី ៦១ នៅក្នុងចំណោមប្រទេស ១៦២ ដែលត្រូវបានសិក្សាជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ការសិក្សានេះបង្ហាញថា ចំណាត់ប្រទេសកម្ពុជា បានធ្លាក់ចុះពីលេខ ៥៨ នៅឆ្នាំ២០១៧ ដែលបង្ហាញថា កម្រិតសេរីភាពនៅកម្ពុជា មិនទាន់សេរីនោះទេ ឬនៅទាបជាងប្រទេសសិង្ហបុរី។
ចំណែកឯអង្គការ Freedom House មានមូលដ្ឋាននៅអាមេរិកដែរនោះ បានវាយតម្លៃថា ប្រទេសកម្ពុជាគ្មានសេរីភាពនោះឡើយ តាមរយៈការវាយតម្លៃទៅលើសេរីភាពស៊ីវិល និងសិទ្ធិនយោបាយ។ ជាងនេះទៅទៀត អង្គការនេះបានវាយតម្លៃថា ស្ថានភាពសេរីភាពនៅកម្ពុជានៅឆ្នាំ២០១៨ បានធ្លាក់ចុះ បើធៀបទៅនឹងឆ្នាំមុនៗ។
ក្រៅពីការសិក្សាខាងលើ អង្គការជំនាញផ្នែកសារព័ត៌មានមានឈ្មោះថា Reporters Without Border ដែលមានមូលដ្ឋាននៅប្រទេសបារាំងនោះ បានវាយតម្លៃចំណាត់ថ្នាក់កម្រិតសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា ស្ថិតនៅចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៤២ នៅក្នុងចំណោមប្រទេស ១៨០ នៅទូទាំងពិភពលោក។
តាមរយៈរបាយការណ៍អង្គការការពារអ្នកសារព័ត៌មានអន្តរជាតិមួយនេះ ស្ថានភាពសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា បានបាត់បង់ចំណាត់ថ្នាក់ដល់ទៅ ១០លេខឯនោះ បើធៀបទៅនឹងឆ្នាំ២០១៧កន្លងមក។
អង្គការ Freedom House បានលើកឡើងថា ស្ថានភាពសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា បានធ្លាក់បែបនេះ បន្ទាប់ពីការបង្ក្រាបរបស់រដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយលោក ហ៊ុន សែន ទៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានាកាលពីឆ្នាំ២០១៧កន្លងមក៕
