អង្គការសង្គមស៊ីវិលចំនួន៣ ចេញរបាយការណ៍សិក្សាស្រាវជ្រាវមួយកាលពីម្សិលមិញ ដោយរកឃើញថា សេរីភាពមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជាបន្តរងការរឹតត្បិត។
របាយការណ៍សិក្សាស្រាវជ្រាវនេះចងក្រងឡើងដោយមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក និងមជ្ឈមណ្ឌលសាមគ្គីភាព ដែលចេញផ្សាយលើកទី៣ បានរកឃើញថា សេរីភាពមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជាបន្តធ្លាក់ចុះ និងរងការរឹតត្បិត ដោយសារការអនុវត្តច្បាប់មិនត្រឹមត្រូវ និងអាជ្ញាធរបន្តការឃ្លាំមើលការជួបជុំរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
របាយការណ៍នេះ បានសិក្សាលើហេតុការណ៍ដែលពលរដ្ឋរាយការណ៍ដោយផ្ទាល់ទៅក្រុមការងារឃ្លាំមើលចំនួន១៦៧ករណី ស្ទង់មតិមហាជន៩៩២នាក់ ស្ទង់មតិថ្នាក់ដឹកនាំសង្គមស៊ីវិល និងសហជីព២០២នាក់ និងវិភាគលើករណីពាក់ព័ន្ធ៦៥៨ករណី តាមរយៈប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយស្ថាប័នទាំងនេះ ធ្វើការលើគម្រោងមួយដែលឃ្លាំមើលសេរីភាពមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជាដែលសិក្សា ចាប់ពីដើមខែមេសា ឆ្នាំ២០១៨ ដល់ចុងខែមិនា ឆ្នាំ២០១៩។ របាយការណ៍បង្ហាញថា លំហអនុវត្តសេរីភាពមូលដ្ឋាននៅតែបន្តរងការរឹតត្បិត ព្រោះតែកត្តាធំៗចំនួនបីរួមមាន ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ដែលនាំឱ្យសេរីភាពមូលដ្ឋានកាន់តែរួមតូច ការអនុវត្តច្បាប់មិនត្រឹមត្រូវ និងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋត្រូវបានធ្លាក់ចុះ។ សេរីភាពសំខាន់ៗដែលរួមមាន សេរីភាពខាងបង្កើតសមាគម សេរីភាពបញ្ចេញមតិ និងសេរីភាពជួបប្រជុំ សុទ្ធតែត្រូវបានរងការបំភ័យ រំខាន និងគាបសង្កត់ពីសំណាក់អាជ្ញាធររាជរដ្ឋាភិបាល។
អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងសេរីភាពមូលដ្ឋានរបស់មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក ហ៊ុន ស៊ាងហាក់ មានប្រសាសន៍ថា លទ្ធផលនៃការសិក្សាទាំងនេះ បង្ហាញពីស្ថានភាព សេរីភាពមូលដ្ឋាននៅកម្ពុជាដែលកំពុងធ្លាក់ចុះ និងគួរឱ្យបារម្ភ។ លោកបន្តថា សាធារណជនអាចតាមដានវិភាគលើរបាយការណ៍នេះ ដោយផ្អែកលើអំណះអំណាងនានាក្នុងរបាយការណ៍ ធៀបនឹងហេតុការណ៍ជាក់ស្តែង ដើម្បីយកជាមូលដ្ឋានមុនសម្រេចចិត្ត។
លោកបញ្ជាក់ថា សង្គមស៊ីវិលស្នើឱ្យរាជរដ្ឋាភិបាលពិចារណាឡើងវិញ ដោយបញ្ឈប់ការរារាំងទាំងឡាយដែលមានចេតនារឹតត្បិតសេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់សង្គមកម្ពុជា។
លោក ហ៊ុន ស៊ាងហាក់ មានប្រសាសន៍ថា៖ «បើយើងមានច្បាប់ក្របខណ្ឌគតិយុត្តិត្រឹមត្រូវហើយយើងស្នើសុំឱ្យអនុវត្តហ្នឹង មានប្រសិទ្ធភាពប៉ុណ្ណា ធ្វើយ៉ាងណាឱ្យសាធារណជនហ្នឹងមានការយល់ដឹងចំពោះសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន។ រដ្ឋាភិបាលត្រូវអប់រំទាំងពលរដ្ឋ ទាំងមន្ត្រី។ យើងពិនិត្យលើភាពជាដៃគូរវាងសង្គមស៊ីវិល និងសហជីពជាមួយរដ្ឋាភិបាលហ្នឹង យើងឃើញថា រដ្ឋាភិបាលបានចាត់ទុកអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនថា ជាអង្គការប្រឆាំង នេះបង្ហាញថា មិនទាន់ចាត់ទុកសង្គមស៊ីវិលជាដៃគូធ្វើការជាមួយគ្នាបាននៅឡើយទេ»។
អនុប្រធានគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក ជិន ម៉ាលីន មានប្រសាសន៍ថា របាយការណ៍នេះធ្វើឡើងដោយសិក្សាតែមួយជ្រុងតូចនៃស្ថានភាពសង្គម និងសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាប៉ុណ្ណេាះ។ លោកបន្តថា នៅពេលមានការចាប់ខ្លួនសកម្មជននយោបាយ ឬមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិល គឺរបាយការណ៍នេះហៅថា ជាការរឹតត្បិត ប៉ុន្តែ រាល់ការចាប់ខ្លួនសកម្មជនទាំងនោះ អាជ្ញាធរសុទ្ធតែមានភស្តុតាងល្មើសច្បាប់របស់បុគ្គលទាំងនោះ។
លោក ជិន ម៉ាលីន មានប្រសាសន៍ថា៖ «ក្នុងនាមរាជរដ្ឋាភិបាល យើងនឹងពិនិត្យលើរបាយការណ៍ទាំងអស់នោះ។ បើមានចំណុចណាមួយដែលឆ្លើយតបនឹងស្ថានភាពជាក់ស្ដែងយើងនឹងទទួលយកដើម្បីស្ថាបនា។ ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ យើងមិនជឿជាក់លើវិធីសាស្ត្រស្រាវជ្រាវ ដូចជាប្រភព និងការអង្កេតរបស់ពួកគាត់ទេ។ ករណីទាំងអស់ ច្រើនតែមានចេតនានយោបាយ»។
ប្រធានសម្ព័ន្ធសហជីពកម្ពុជា អ្នកស្រី យ៉ាង សុភ័ណ្ឌ គាំទ្ររបាយការណ៍របស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលបានលើកឡើងនេះ។ អ្នកស្រីបន្តថា ផ្អែកតាមបទពិសោធន៍ជាក់ស្តែង សេរីភាពសហជីពកំពុងត្រូវបានគំរាមកំហែងធ្ងន់ធ្ងរពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ។
អ្នកស្រី យ៉ាង សុភ័ណ្ឌ មានប្រសាសន៍ថា៖ «នៅពេលយើងចងក្រងបង្កើនសហជីពនៅរោងចក្រមួយត្រូវគេបញ្ឈប់ទៅវិញ នេះជាការរើសអើង។ ខ្ញុំសូមស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលពិនិត្យលើការងាររបស់ខ្លួនឯងឡើងវិញ» ។
របាយការណ៍ឃ្លាំមើលសេរីភាពមូលដ្ឋាន បញ្ជាក់បន្ថែមថា សេរីភាពខាងបង្កើតសមាគមសហជីព ត្រូវបានរារាំងដោយប្រកាសរបស់ក្រសួងពាក់ព័ន្ធនានារាប់តាំងពីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ក្រសួងមហាផ្ទៃ និងក្រសួងការងារ។ល។ ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ តម្រូវឱ្យសង្គមស៊ីវិលប្រកាសពន្ធ ដោយភ្ជាប់មកជាមួយនូវឯកសារផ្សេងៗដែលមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រកាសពន្ធទេ តែវាជាសញ្ញានៃការរឹតត្បិត។
ក្រសួងមហាផ្ទៃបានចេញប្រកាសមួយដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យអង្គការសមាគមបានជួបប្រជុំជាសាធារណៈដោយសេរី ប៉ុន្តែ អាជ្ញាធរថ្នាក់មូលដ្ឋាននៅតែព្យាយាមហាមឃាត់ការជួបជុំនានា រួមទាំងដាក់ភ្នាក់ងារតាមដានផង។ ចំពោះក្រសួងការងារវិញ បានសន្យាថា នឹងធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់សហជីពដើម្បីបើកចំហរសេរីភាព ប៉ុន្តែ មិនទាន់បានលទ្ធផលផ្លូវការនៅឡើយ។
របាយការណ៍ឃ្លាំមើលសេរីភាពមូលដ្ឋានបែបនេះបានចេញផ្សាយពីរដងរួចមកហើយ ដោយលើកទី១ សិក្សាពីសេរីភាពមូលដ្ឋាន នៅឆ្នាំ២០១៦ លើកទី២ សិក្សាពីសេរីភាពមូលដ្ឋាន នៅឆ្នាំ២០១៧។ ចំណែកឯលើកទី៣នេះ សិក្សាពីស្ថានភាពក្នុងឆ្នាំ២០១៨៕
